بۆ تێگەیشتن و هەڵسەنگاندنی ئەو سەركردەیەی كورد، وا باشترە لە تێڕوانین و تێگەیشتنی كەسانێكەوە سەرچاوە بگرین، كە بۆ ساتێك پێیگەیشتن یان تۆمارێكی شیكارییانەیان لەسەر ژیاننامەی كەسایەتییەكەی نووسی. ئامانجیش لەم نووسینەمان بۆ ئەوەیە، تا نەوەكانی ئەمڕۆ و ئایندە، لە خەبات و تێكۆشانی ئەو سەركردەیەی كورد تێبگەن.
لەم بارەوە(دانا ئادەمزشمیت) وەك رۆژنامەنووسێكی ئەمریكی، كە كتێبێكی نایابی لەسەر(كورد و شۆڕشی ئەیلوول) بەناوی (سەفەرێك بۆ ناو پیاوە ئازاكانی كوردستان) نووسیوە، سەبارەت بە (بارزانی) نووسیویەتی ئەگەر بارزانی لە شانۆ نەمێنی، ئەستەمە بتوانین جووڵانەوەی نیشتمانی كورد بە یەكپارچەیی و بەهێز و پتەو ببینین. ئەو پیاوێكە كورد هەرگیز ناتوانیت دەستبەرداری ببێت‘‘. لەم بۆچوونەشەوە دەگەینە ئەوەی، كە ئەو سەركردەیە بۆ كورد پێویست بوو، دوای كۆچی دوایشی دەركەوت، كە بە ونبوونی بزووتنەوەی رزگاریخوازی بۆ چەندین پارت و رێكخراو و باڵی نەیار بە یەك دابەشبوون. هەر وەك رووداوەكانی دوای ساڵی (1979ز) شاهیدی ئەو راستییە بوو.
(رێنیە مۆریس)ش وەك رۆژنامەنووسێكی فەڕەنسی لە بەرهەمێكیدا بە ناوی (كوردستان یان نەمان) نووسیویەتی (مەلا مستەفا بارزانی)، كە ئەمە ناوی تەواوی سارد نابێتەوە. بێ راوەستان پێشوازی لە كادیرە عەسكەرییەكان و كادیرە حزبییەكان و حەبیب محەمەد كەریم و ئەندامانی مەكتەبی تەنفیزی و سادەترین پیاوانی پێشمەرگە دەكات. هەر وەك چۆن یەك بە یەك پێشوازی لە پیاوماقوڵان و گەورە پیاوانی میللەت دەكا. ئەو دەیەوێ گرنگی بە هەموو شت بدات و ئاگاداری هەموو رووداوێك بێت. شەوانە چاوەڕوانی كوڕەكەی (ئیدریس) دەكا، كە راپۆرت دەربارەی چالاكییەكانی پێشكەش بكات و فرمانی لێ وەربگرێ‘‘. هەروەها دەنووسێت جێگای دانیشتنی هەمیشەیی ئەو یان زەوی رووتە یان بە رایەخ راخراوە. تاكە دیمەنی خۆشگوزرانیی ئەو پیاڵەی چایە‘‘.
(كیسیلیۆف)یش وەك خۆرهەڵاتناسێكی رووسی نووسیویەتی ئەو سەركردە بوو بە پەروەردەبوونەكەی، بەڵام لەخۆبایی و لەخۆگۆڕاو نەبوو. هەروەها زۆر مامەڵەی خۆش و سادە بوو. هەرگیز حەزی بە پیاهەڵدان نەدەكرد، هەر بۆیە رقی لەوانە دەبووەوە، كە پێیدا هەڵدەدەن‘‘
لەم دەقانەشەوە دەگەینە ئەوەی، كە ئەو سەركردەیەكی زۆر سادە لە ژیان و هەڵسوكەوت و ورد و وریا لە بەڕێوەبردنی كاروباری پارتی و بزووتنەوەكەی بوو. ئەوەش خەسڵەتی سەركردە شۆڕشگێڕە مێژووییەكانی دنیا بوون.
(عەلی ئەسغەری ئیحسانی) وەك ئەفسەرێكی ئێرانی و ئەندامی ئەو هێزەی نێردرا بۆ لێدانی بارزانییەكان لە دوای رووخانی كۆماری دیموكراتی كوردستان، لە تۆمارێكیدا نووسیویەتی ئەوهەمیشە دەیگووت: هەموو شتێكی من تفەنگمە، تا ئەو تفەنگەم هەبێ هەرگیزاو هەرگیز زەلیل نابم، تێدەكۆشم، شەڕ دەكەم، دوژمن دەكوژم و دەكوژرێم. ئێستاش رووخساری پیاوانەی ئەوم هەر دێتەوە یاد‘‘. دیارە ئەو وەك ئەفسەرێكی ئێرانی، كە خۆی بە نەیارێكی (مستەفا بارزانی) دەزانی، بەڵام بە ویژدانەوە واقیعیەتی ژیانی ئەوی تۆمار كرد. گەورەیی بارزانییش لای ئەو ئەفسەرە ئێرانییە لەوەوە سەرچاوەی گرتبوو، كە دوای رووخانی كۆماری كوردستان، (مستەفا بارزانی) رابەڕی بارزانییەكانی بۆ یەكێتی سۆڤیەتی پێشوو كرد. ئەوەش بەوەی باوەڕی بەوە نەبوو ملكەچی بۆ دەوڵەتی شاهنشاهی ئەوسای ئێران نیشان بدات، چونكە لە كۆماری كوردستانی دا. لەو كۆچەشیدا لە چەند شەڕێكدا چەند جارێك زۆر بە سەختی سوپای ئێرانی تێكشكاند. شەڕەكانیش (نەڵوس) لە (5ی ئازاری1947ز) و (گۆجار) لە (13ی ئازاری1947ز) و شەڕی نێوان (نەغدە-شنۆ) لە (18ی ئازاری1947ز) و شەڕی (قاڕنە) لە (24ی ئازاری1947ز) و شەڕی (هەلەج) لە (25ی ئازاری 1947ز) بوون. هەر ئەو قارەمانیەتییەش ئەو ئەفسەرە ئێرانییەی گەیاندە ئەوەی، كە بڵێت تا ئەو تفەنگەم هەبێ هەرگیزاو هەرگیز زەلیل نابم، تێدەكۆشم، شەڕ دەكەم‘‘.
(د.عادل تەقی عەبد موحەممەد ئەلبەلداوی) وەك كەسێكی ئاكادیمی لە بەرهەمێكیدا بە ناوی (تێكۆشانی گەلی كورد و پێگەی بارزانی لە بەڵگەنامە نهێنییەكانی عێراقدا) نووسیویەتی: ئەو شوێنەوارەی بارزانی لەسەر ئاستی سەركردایەتییەكەی بۆ كێشەی كوردی بەجێهێشت، بۆ ماوەیەكە دەخوازێت هەموو سەركردەیەكی بوێر و ئازای كورد لە داهاتوودا بۆ سەرخستنی كێشەكەیان پیادەی بكەن‘‘. ئەو وتەیەش پێچەوانەكەی هەر راستە واتە كاتێك سەركردەیەكی تری كورد بە پێچەوانەی (بارزانی) بڕیاری سەركردایەتیكردنی بزووتنەوەی رزگاریخوازی كوردی دا، بزووتنەوەكە بەرەوە سەركەوتن ناڕوات. گەر هەندێكیش هەبن وا بیربكەنەوە، كە تا ئەو سەركردەیەی كورد سەركردایەتی بزووتنەوەی كوردایەتی دەكرد، پرۆسەكە بە سەركەوتن نەگەیشت، وەك دوای ئەو كورد پێی گەیشت؟ ئەوا لە وەڵامی وەها پرسیارێكدا تەنیا ئەوەندە بەسە، كە بڵێین: ئەو سەركەوتنانەی كورد دوای راپەڕینە مەزنەكەی كورد و پارتە سیاسییەكانی كوردستانی عێراق بەدەستیان هێنا تەنیا لە ئازایەتی و لێهاتوویی پارتە سیاسییەكانی كوردستان و جەماوەری راپەڕیووی كوردستان و ورەی هێزی پێشمەرگەی كوردستان نەبوو، بەڵكو ئەوە سیاسەتێك ئەوەی كرد، كە دەوڵەتی عێراقی لە كوێت دەركرد و دواتر بە لاوازبوونی رژێمی بەعس لە عێراق زەمینەی راپەڕینی رەخساند، نەوەك بوێری جەماوەر و پارت و رێكخراوە كوردستانییەكان. راستییەكەشی هەروایە، گەر(سەدام حوسێن) و سیاسەتی رژێمەكەی هێزەكانی سوپای عێراق لە (2ی ئابی1990ز) دەوڵەتی كوێتیان داگیر نەكردایە و دواتر بەهۆی (سی) دەوڵەتەوە لەو وڵاتە دەرنەكرانایە و زەمینەی راپەڕینێكی فراوان لە عێراقدا بە بەشە كوردستانییەكەیەوە نەدەڕەخسا.
(لازاریف)یش وەك كوردناسێك لەم بارەوە نووسیویەتی: بارزانی كەسایەتییەكی نێوەند و دیاری سیاسی و سەربازی بزووتنەوەی رزگاریخوازی بوو نەك هەر لای كورد، بەڵكو لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستیشدا بێ وێنە بوو‘‘. بەم بۆچوونەش بێت ئەو زیاتر لە (گاندی و جەواهیر لال نەهرۆ و تیتۆ و جەمال عەبدولناسر) گرنگتر بوو، بەڵام زەمینەی خەباتی ئەوان و بارزانی جیاواز بوو.
لە لایەكی ترەوە (كەنداڵ نەزان) وەك یەكێك لەو توێژەرانەی جێ پەنجەی بەسەر شیكارە مێژووییە سیاسییەكانی كوردەوە دیارە، سەبارەت بە (بارزانی) نووسیویەتی: لە سەردانێكمدا بۆ ناوچەكانی قەرقیزستان و تاجیكستان و هەرێمەكانی ئاسیای ناوەڕاست لە یەكێتی سۆڤیەتی جاران، لە ماڵی زۆربەی زۆری كوردەكانی ئەو ناوچە و هەرێمانە وێنەی (بارزانیی نەمر)م بینی، كە بە شوێنێكی دیاری ماڵەكانیانەوە هەڵیانواسیبوو. بۆ ئەو مەبەستە پرسیارم لە هەر كەسێك كرد، كە ئێوە ئەو وێنەتان بۆ هەڵواسیووە؟ لە وەڵامدا هەر یەك لەوان دەیووت (ئەو وێنە نیشانە و دروشمی كوردایەتی ئێمەیە. ئێمەش بۆ ئەوە وێنەكەیمان هەڵواسیووە، تا هەر كەسێك هاتە ماڵمان و سەردانی كردین، بزانێت، كە ئێمە كوردین‘‘. كەواتە (بارزانی) لای كوردەكانی ئاسیای ناوەڕاست نیشانەی كوردبوونی خێزانەكانی ئەو بەشەی كوردستان بووە.
(پاڤێ نازێ)یش وەك رۆژنامەنووسێكی كوردی رووسیا، لە تۆمارێكیدا نووسیویەتی: بارزانی دژی بەكارهێنانی هەموو جۆر تیرۆر و تۆقاندنێك بوو بۆ لێدانی دوژمنەكانی كورد، لەكاتێكدا دەوڵەتە زلهێزەكان لە هەر كاتێك پێویستیان بووبێت پیادەیان كرد. لەگەڵ ئەوەشدا بارزانی ئەو راستییەی زۆر باش دەزانی، بەڵام هەرگیز لە ژیانیدا پیادەی نەكرد و بەكاری نەهێنا. ئەوەش گەورەیی ئەو كەسایەتییە بوو، كە لەگەڵ توندوتیژی و بەكارهێنانی چەكی قەدەغەكراو نادروست بوو. دیارە ئەگەر هەندێك وای بۆچووبن، كە كوا بزووتنەوەی رزگاریخوازی كورد بە درێژایی بوونی خاوەنی چەكی گەورە و قەدەغەكراو بووە؟ ئەوا راستە، بەڵام خۆ دەیتوانی كۆمەڵێ نهێنی و خۆتەقێنەر(خۆكوژی) دروست بكات و لە بەرامبەر دوژمنەكانی كورد و بەتایبەت لە بەرانبەر سەرانی بەغداد بەكاریان بهێنێت، بەڵام هەرگیز ئەو كارەی نەكرد.
لە پەراوێزی ئەو تۆمارانەی سەرەوەدا دەبێت بڵێین: بە راستی(مستەفا بارزانی) بە هەموو ماناكانی سەركردە بوو، بۆیە جێگای خۆیەتی چەندین ئەزموونی مێژوویی لە ژیان و كەسایەتییەكەی وەربگرین.

ئەو سەرچاوانەی سوودمەند بوون لە نووسینی ئەم بابەتەدا:
1ـ دانا ئادامز شمیدت: سەفەرێك بۆ ناو پیاوە ئازاكانی كوردستان، وەڕگێڕانی: ئەبوبەكر ساڵح ئیسماعیل، چاپی یەكەم، لە بڵاوكراوەكانی دەزگای موكریانی- هەولێر، هەرێمی كوردستانی عێراق، عێراق، 2008ز، ل486.
2ـ رێنیە مۆریس: كوردستان یان نەمان، وەرگێڕانی لە عەرەبییەوە: ئەبوبەكر ساڵح ئیسماعیل، چاپی یەكەم، لە بڵاوكراوەكانی دەزگای موكریانی- هەولێر، هەرێمی كوردستانی عێراق، عێراق، 2008ز، ل234.
3ـ م.س. لازاریف و،ا.ف. كیسیلیوف و الاخرون: البارزانی شهادە و تاریخ، ترجمە: د.پاڤێ نازی و د.عبدی حاجی، الطبعة الاولی، من منشورات مركز سپیریز الطبعة و للنشر-دهوك، اقلیم كوردستان العراق- العراق، 2005م، ص124.
4ـ علی اصغر احسانی: بارزانی و پاشەكشەی بارزانییەكان لە بیرەوەرییەكانی ئیحسانی دا، چاپی یەكەم، لە بڵاوكراوەكانی دەزگای موكریانی-هەولێر، هەرێمی كوردستانی عێراق، عێراق، 2008ز، ل64.
5ـ (مسعود البارزانی: البارزانی و الحركة التحرریة الكردیە- ثورة بارزان (1945-1958م)، الطبعة الاولی، كردستان، 1987م)
6. د.عادل تقی عبد محمد البلداوی: نضال الشعب الكردی و موقع البارزانی في الوثائق العراقیە السریە، الطبعة الاولی، بغداد، العراق، 2003م، ص3.
7ـ ژیرارد چاڵیاد و ئەوانی تر: گەلێكی پەژموردە و نیشتمانێكی پەرت (كورد و كوردستان) وەرگێڕانی لە فارسی و عەرەبییەوە: م. گۆمەیی، چاپی یەكەم، سوید، 1998ز، ل375.
8ـ پاڤێ نازێ: البارزانی شهادە و تاریخ، ص13.