هەڵبژاردن و ئەگەرەكان لە عێراق دا
ئاسۆ كه‌ریم
بمانەوێ و نەمانەوێ چ لە كوردستان و چ لە عێراق گۆڕانكاری بەسەر تەرازووی هێزدا دێ. ئەو گۆڕانكارییە چ ئاسەوارێكی دەبێ لەسەر ئاستی عێراق و لەسەر ئاستی كوردستان، جارێ دیار نییەو نازانرێ بە چ ئاقار و ئاراستەیەكدا دەكەوێتەوەو چۆن رەنگ لەسەر هاوپەیمانێتی و پێكهێنانی حكومەتی ئیتیحادی دەداتەوە. بەڵام بەتەنیا گۆڕانكاریی لە تەرازووی هێزدا لە ناوەخۆی عێراقدا لە ئاكامی هەڵبژاردنەكاندا هۆكاری یەكلاكەرەوەو گۆڕانكاری نییە. بەڵكە فاكتەری هەرێمایەتی و نێودەوڵەتیش (زێتر مەبەستم ئەمریكایە) لەگەڵ فاكتەری ناوخۆدا كارلێك دەكەن و كێشەكان بە لایەكدا دەخەن. هەڵبەت دەوڵەتانی ناوچەكە و ئەمریكاش هەندەی مەبەستیان وەدەستهێنانی نفووز و پاراستن و بەدیهێنانی بەرژەوەندیە هەمە لایەنەكانی خۆیانە، هەندە پشتیان بۆ گەلانی عێراق نەشكاوە، خەمی ئەوان سەقامگیری و تەناهی عێراق نییە، چش لە ئیرادەی خەڵك و دیموكراسی هەر چەند ئەمریكا دەیەوێ عێراق یەكگرتوو بمێنێتەوە و سەقامگیری تێدا بێ و رێ لە تیرۆریزم بگرێ. بێشك ئەو بەرژەوەندیانەی ئەوانیش بەریەك دەكەون. ئەوە بێ لە رێكخراوی قاعیدە و رێكخراوە هاوچەشنەكانیان وەكو ئەكتەری نا- دەوڵەتی، فاكتەرێكە دەبێ حیسابی بۆ بكرێ لە لێكدانەوەی هاوكێشەكاندا، چونكە وەك دەزانرێ لە بەری رۆژئاوای عێراقدا و لە هەندێ ناوچەی دیكەی سوننەنشیندا نفووزێكی كەمیان نییە و حكومەتی ئێستەی مالیكیان تەنگاو كردووە. گەمەكە لە عێراقدا لەنێوان لایەنە هەرێمایەتی و نێودەوڵەتییەكاندا نەبڕاوەتەوە و هەر یەكەیان مۆری خۆی لەناو عێراقدا هەیە. بەڵام دەبێ ئەوەش بگوترێ لە دوای 2003ـەوە جۆرێ لە تەوافووقی پەنامەكی لەنێوان ئەمریكاو ئێراندا لە سەر ئیدارەدانی ململانێ و پارسەنگ راگرتن لە عێراقدا هەبووە. قسە لەوە نییە تا چەند سەركەوتوو بوون. پرسیار ئەوەیە لە دوای ئەم هەڵبژاردنەشەوە داخوا لەسەر ریزكردنەوەی بەرژەوەندییەكان و خوێندنەوەی بەرژەوەندییەكانی یەكتر ئەو تەوافووقە بێ دەنگە بەردەوام دەبێ؟ وڵاتانی سوننە مەزەبی ناوچەكە بە توركیاشەوە چ قسەیەكیان دەبێ و داخوا دەتوانن هەموو سوننەكان لەژێر چەترێكدا لەبەرانبەر هژموونی شیعەدا كۆبكەنەوە، هەر لە ئێستاوە «ئیئتلافی موتەحیدون بە سەرۆكایەتیی نوجەیفی» كەوتۆتە گەڕو خەریكە سوننەكان كۆبكاتەوە؟ یان ئەمجارە چەترەكە فرەوانتر دەبێ و بە ناوی رێگرتن لە توندوتیژیی تایەفەگەری و پاراستنی یەكپارچەیی عێراق، هاوپەیمانێتییەكی بان مەزهەبی و نەتەوەیی (واتە لە هەندێ باڵی ناو سوننە و شیعەو كورددا) ساز دەكرێ و بەرگێكی نیشتمانی لەبەر دا دەكرێ لە بەرانبەر مالیكی دا كە زێتر مۆركی تایەفەگەری و دەسەڵاتخوازی پێوە دیار بووەو عێراقی بەرەو تێكبەربوون و گەندەڵكاری و لێواری شەڕێكی تایەفی و دوورخستنەوەی لایەنەكانی دی لە حوكمڕانی، بردووە. ئەمریكا لەو حەلەدا چ قسەیەكی دەبێ. ئێران چ رۆڵێكی دەبێ، بەتایبەت كە وەك دەردەكەوێ، لیستی دەوڵەتی قانوون لە پێش لیستەكانی دیكەوەیەو هەر لە ئێستاوە خەریكە لیژنەیەك بۆ دانوستاندن دروست دەكات و باس لە حكومەتی زۆرینە، نەك حكومەتی تەوافووقی دەكات. داخوا هێزەكانی دیكەی شیعە (ئەنجومەنی باڵا «ئیئتلافی مواتن»و صەدرییەكان و لیستە بچووكەكانی دیكەی شیعە) هاوپەیمانێتییەكی شیعە بەدەر لە دەوڵەتی یاسا دروست دەكەن و زۆرایەتییەكیان پێ پێكدێ تا بە گوێرەی دەستوور بۆ پێكهێنانی حكومەت، سەرۆكایەتی كۆمار ئەو هاوپەیمانێتییە رابسپێرێ، داخوا قسەی مەرجەعە باڵاكانی شیعە و هەڵوێستی ئێران لەسەر ئەو سەنگەر بەندییە ناوخۆییە شیعییە چ دەبێ. پێموانییە ئەگەر كار گەیشتە قایمە، ئێران بێڵێ سەرە داوەكانی لە دەست بچێ و رێگە نادات پۆستی سەرۆكایەتی حكومەتی بەغدا لە دەست پێكهاتەی شیعە دەربچێ، بەڵام چۆن سەرە داوەكان لە دەستە خۆی دێڵێتەوە و لەتەك لایەنەكانی كورددا چۆن دەجووڵێتەوە بە تایبەتی كە خەریكە لەگەڵ هەرێمی كوردستاندا لە هەندێ بواردا بە تایبەتی لە بواری وزەدا دەرگایەكی دیكە بكاتەوەو نایەوێ مەیدانەكە بۆ توركیا جێ بهێڵێ و سنوورێكی درێژی لەتەك هەرێمی كوردستاندا هەیە! بەو مانایە رۆڵی ئێران لە ریزكردنەوەكاندا رۆڵێكی گرنگ دەبێ.
ئەوەی كە رەنگە زۆر گرنگ بێ بە لای خەڵكی كوردستانەوە بە پلەی یەكەم، ناوماڵی كورد خۆیەتی و داخوا لەو كێشمە-كێشەدا كورد بە چ لایەكدا دەكەوێتەوەو چ رۆڵێكی دەبێ و چی پێ دەبڕێ. نكۆڵی لەوە ناكرێ كورد یەكدەنگ نییە. ئۆباڵەكەی بە ملی هەمووانەوەیەو كەس ناتوانێ خۆی لێ بدزێتەوە. تا ئێستە بە تەواوی رێككەوتن لەسەر كابینەی هەشتەم نەكراوەو پۆستەكانی هەر چوار پارێزگاكەی هەرێمی كوردستان و پۆستەكانی بەغدا (پەرلەمان، حكومەتی ئیتیحادی، سەرۆكایەتیی كۆمار)یشیان هاتە سەر، ئەوە بێ لە تێڕوانینی جودا جودا لەسەر پرسگەلێكی دیكە. یەكخستنەوەی گوتاری كورد شتێكی مەحاڵ نییە، بەڵام واقیعگەرایی و سازان و خوێندنەوەی بەرژەوەندییە باڵاكان كاتی دەوێ. ناوماڵی كورد، هیچ لایەنێكی لێ زیاد نییە، تەنانەت هەر چەند بچووكیش بێ. ئەگەر شیعەكان گوێ لە مەرجەعە باڵاكان و ئێران بگرن و سوننەكان لە توركیا و وڵاتانی كەنداو، ئەوا كورد لە عێراقدا بێ چەتر نییە كە ئەو رۆڵی یەكخستنەوەیە بگێڕێ. ئەو چەترەش سەرۆكی هەرێمی كوردستانە. پێموایەو تا زووە بۆ هەموو ئاستەكان، یەكەمجار پێویست دەكات لە ناوەخۆدا ئەو سازانەوەیە بكرێ. چونكە ئەو قۆناخە ناسكە بەری هیچ ململانێیەكی ناحەزانە و تاكڕەوانە، یان دادڕ- داڕبوون و بەملا و ئەولادا كەوتن و دابەشبوون بەسەر ئەم قۆڵ و ئەو بەرەیەدا ناگرێ. ئەگەر كورد گەیشتە ئەو سازانە، ئەوجار پێویست دەكات لیژنەیەكی باڵای دانوستاندن بە بەرنامەیەكی روون و بە گوێرەی ئەولەویاتە رێكخراوەكان پێك بێ بۆ دانوستاندن لەتەك لایەنەكانی دیكەی عێراقدا و پەرلەمانی كوردستانیش لە ئاكامەكان ئاگادار بكرێتەوە. چونكە وەك دەبینین لێرە بە دواوە، ئەم تەرەف و ئەو تەرەفی عێراقی لە دەرگەی ماڵی كوردو لایەنەكانی كوردستان دەدەن، ناكرێ هەر لایەنە لە ئاوازێك بخوێنێ یان ئاگای لەوی دی نەبێ، بۆیە و پێویستە تا زووەو بەر لە كۆتایی ئەم مانگە تەوافووقی كۆتایی لەسەر پێكهێنانی كابینەی هەشتەم بكرێ و كورد یەك (پاكێج)ی پێ بێ و خۆ ئامادە بكرێ بۆ هەر پێشهات و پەرەسەندنێك كە بێتە كایەوە، یان هەلومەرج بیخوازێ.
بەهەر حاڵ ئەگەر لایەنەكان نەگەنە تەوافووق و حكومەتێكی (شەراكەی وەتەنی- راستەقینە) لە عێراق زوو پێك نەهێنرێ و وەكو كابینەكەی پێشوو كە 9 مانگ دواكەوت، ساز نەكرێ، ئەوا عێراق ناتوانێ بەشێوەیەك بەرەنگاری (داعش) ببێتەوەو بەشێكی عێراق بەتایبەتی ناوچە سوننەنشینەكان دەبنە هێلانەی تیرۆریستان و بە كورتی عێراق دەخزێتە ناو شەڕێكی تایەفیی بەربڵاو و توانا ماددی و مرۆییەكانی عێراق «ئیستنزاف» دەكا و بە تەواوی لەبەر یەكی هەڵدەوەشێنێتەوە. ئەوەیان چەند بە قازانجی ئەمریكا و ئێران و توركیا و وڵاتانی دەوروبەرە، چەندە بە قازانجی پێكهاتە سەرەكییەكانی ناو عێراقە، تا چەند پریشكی ئەو شەڕە دەپەڕێتەوە بۆ ناوچە كێشە لەسەرەكان و بۆ ناوچەكانی دیكەی عێراق، شیكردنەوەی وردو رامانی دەوێ لە ئەگەرەكان. بۆ هەر رەوش و ئەگەرێكیش، یەكڕیزی كورد فاكتەرێكی گرنگە و ناكرێ فەرامۆش بكرێ. ئەوە لە كاتێكدایە كە بارزانی ئەم دەرفەتە، بە دوا دەرفەت دەزانێ بۆ هاتنە ئارای حكومەتێكی شەراكەی راستەقینە لە عێراقدا.
