لەبارەی بەشە بودجەی هەرێم و گرفتەكانی ئێستای نێوان بەغدا ـ هەولێر: لەدواجاردا، چارەسەری كردەنی خۆی دەسەپێنێ
ئاسۆ كه‌ریم
دیارە ساڵی رابردووش، حكوومەتی عێراق لەبارەی بەشە بودجەی هەرێمی كوردستان، هەمان كێشەو بێشەی نایەوەو بووە «قەیران»ێكی سەرباری نێوان بەغداو هەولێر. ئاشكرایە، بودجە قووتی خەڵكە و ناكرێ تێكەڵ بە كێشە سیاسییەكانی دیكەی نێوان بەغداو هەولێر بكرێ. شایەد كێشە سیاسییەكان لەنێوان هەردوو «دەستەی حوكمڕان»ی ئێرەو ئەوێ بێ، لێ ئەم جۆرە مامەڵەكردنەی حكوومەتی عێراق لەتەك بودجەی هەرێمی كوردستاندا، وەك هەندێ چاودێر ناویان لێناوە «سزادانێكی جەماعی»ی گەلی كوردستانەو ناكۆك و پێچەوانەی دەستووری عێراقە. لە باری واشدا، تەواوی گەلی كوردستان زەرەرمەند دەبن و لەسەر هێزە سیاسییەكانیشە یەك هەڵوێست بن و داكۆكی لەو بەرژەوەندییە گشتییە بكەن. ئەوە بوو پارەكە، دوای بێنەو بەردەی زۆر و سەردانی سەرۆكی حكوومەت نێچیرڤان بارزانی بۆ بەغدا و چارەسەركردنی كێشەكان لە رێگەی گفتوگۆ و دانوستاندنەوە، لە «29ی نیسانی 2013»دا، حكوومەتی عێراق و حكوومەتی هەرێمی كوردستان گەیشتنە رێككەوتننامەیەكی «7» خاڵی كە خاڵێكیان دەڵێ: «پێكهێنانی لیژنەیەكی هونەری بۆ رێككەوتن لەسەر پرۆژە یاسای نەوت و غازو پرۆژە یاسای دابەشكردنی داهاتەكان». هەڵبەت لەو «9» مانگەی رابردووەوە، رێككەوتن لەسەر هەردوو پرۆژە یاسای ناوبراو نەكراوەو خاڵەكانی دیكەش شتێكی ئەوتۆیان لێ جێبەجێ نەكراوە، كەچی حكوومەتی عێراق هەمان سیناریۆی پار، لەكاتێكدا لە «30/4»دا هەڵبژاردنی گشتی لە تەواوی عێراقدا بەڕێوەیە، دووبارە دەكاتەوە.
گرفتەكان لە كوێن؟
بەكورتی حكوومەتی عێراق نایەوێ لەگەڵ هەرێمی كوردستاندا، دەسەڵات و سامان بەش بكات كە كرۆك و جەوهەری فیدراڵیزمە. بەمانایەكی دی بەغدا دەیەوێ ئەو مافە دەستوورییانەی گەلی كوردستان لە دەستووری «2005»دا بەدەستی هێناون، زەوت بكات یان بەتاڵ و ڤاڵایان بكاتەوە، یان فیكە بەدەورەیەكیان بە دەوردا بكات بەتایبەتی ماددەكانی «111، 112» كە پێوەندییان بە وەبەرهێنانی سامانی نەوت و گازەوە هەیە. ئەوە بێ لە دەستی دەستی كردن بە ماددەی «140ی تایبەت بە كەركووك و ناوچە كێشە لەسەرو كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم» و لەهەمان كاتدا وەك لە سەرێ ئاماژەی بۆ كرا، دیار نییە كەی قانوونی نەوت و غاز و یاسای دابەشكردنی داهاتەكانیش رێكەوتنیان لەسەر دەكرێ و دێنە پەسندكردن، كەواتە حكوومەتی كوردستان چ بكات؟ دەست لە چۆك وەربێنێ و چاوەڕێی هیمەتی بەغدا بكات كە نە پرۆسەی سیاسی و نە شەریكایەتی تێدا راستە رێیەو نە ئەمن و ئەمانەت و نە مامەڵەیەكی راست و دروست دەكات!
بێ لەوە حكوومەتی هەرێمی كوردستان شتێكی پێچەوانەی دەستوور و، بۆ هێنانەدی جۆرێ لە پشت بەخۆبەستن، لەدوای 2006ەوە كەوتە پراكتیزەكردنی ئەو هەقانەی خۆی و لەگەڵ چەندین كۆمپانیادا كە هەندێكیان كۆمپانیای زەبەلاح و مامناوەندین، لە بواری «نەوت و گاز»دا وەك «دی ئێن ئۆی نەرویجی و ئیكسۆن مۆبیل و شیفرۆنی ئەمریكایی و شیلی بەریتانی و تۆتالی فەرەنسایی و گاز برۆمی رووسی و جەنەل ئینێرجی توركی و.. » گرێبەستی مۆركردن و دوای هەندێ «روپێوی هەوەڵی و ئیستیكشافات» روون بۆتەوە كە یەدەگی نەوت و گازی كوردستان لە «45 ملیار بەرمیل» زۆرترە كە رەنگە بە خەیاڵی هەندێك كەس و لایەن دانەهاتبێ! ئەوەش لەتەك هۆكاری دیكەدا كاریگەریی پۆزەتیڤی بووەو دەبێ لەسەر قەبارەی داهاتی كوردستان و بەتاوخستنی پرۆسەی پەرەپێدان و «ستاتۆ»ی سیاسی هەرێمەكە بە ئاقارێكی تردا بەتایبەتی كە كەشێكی ئارام و پڕ تەناهی لە هەرێمدا هەیە بە بەراورد بە باقی ناوچەكانی دیكەی عێراق و قانوونێكی لەبارو دنەدەری وەبەرهێنانی هەس كە وایان كردووە بە سەدان كۆمپانیای بیانیی رەگەز جیا-جیا و لە هەموو بوارەكاندا روو لە كوردستان بكەن. ئاخر «بەشداری ئەم دوو ساڵەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە كۆڕبەندی داڤوس ئاكامی ئەو سیاسەت و رەوش و پێگەیەیە». كەواتە گرفتەكە دیارە، هەوەڵ جار حكوومەتی عێراق پەڵپی بە هەرێمی كوردستان دەگرت كە مافی ئەوەی نییە گرێبەست مۆر بكات، پاشان كە ئەوە بووە ئەمری واقیع، حكوومەتی بەغدا گرەوی لەسەر ئەوە دەكرد، با هەرێم نەوتیش دەربهێنێ و دەیان گرێبەست مۆر بكات، هەرێمی كوردستان چۆن ئەو نەوتە دەرهێنراوە بۆ دەرەوە دەنێرێ و چۆن «موستەحەقات»ی كۆمپانیاكانی پێ دەدرێتەوە؟ لێ كە حكوومەتی هەرێمی كوردستان بەتایبەتی كابینەی حەوتەم توانی ئەو «گرێیە»ش بكاتەوە و بۆڕییەكی نەوتی بە جیا لەوەی عێراق، لەناو خاكی كوردستانەوە بە درێژایی «276» كیلۆمەتر بۆ ناو توركیا رابكێشێ و لەوێوە رەوانەی بەندەری جەیهان بكرێ و بفرۆشرێ «حكوومەتی هەرێمی كوردستان لە 8ی كانوونی دووەمی ئەمساڵدا رایگەیاند كە لە كۆتایی مانگدا ئامادەیە لە رێگەی ئەو بۆڕییەو كۆمۆ Kurdistan Oil Marketing Organization ەوە، نەوت بنێرێتە بازاڕەكانی جیهان»و بۆ ئەمەش حكوومەتی هەرێم رێككەوتننامەیەكی لەگەڵ توركیادا مۆر كردووە، كەواتە ئەو كارتەش بەدەست حكوومەتی عێراقەوە نەما. دیارە، دەبێ ئەوەش بڵێین حكوومەتی هەرێمی كوردستان كە نەوت دەفرۆشێ، نەیگوتووە ئەو داهاتە تەنیا بۆ هەرێمی كوردستانە، بەڵكە دەڵێ «17%»ەكەی خۆی بەپێی رێككەوتن لێ هەڵدەگرێ و «83%»یەكەی بە حكوومەتی فیدراڵی دەداتەوە، پاش ئەوەی «موستەحەقات»ی كۆمپانیا بیانییەكانی لێ دەردەكرێ. بەو مانایە، حكوومەتی هەرێمی كوردستان نایەوێ چی دیكە دەست لەبەر حكوومەتی بەغدا پان بكاتەوەو ساڵانە بە «36 جار» بەشە بودجەی خۆی بۆ بنێرن كە ساڵ دوای ساڵ بە چەندین رێگە «بەناو 17%ەكە»ی بودجە كەم دەكەنەوە بۆ «10.7% و 10.4% و 10.3%»! هەروا لە ساڵی «2006 و 2007»ەوە تا ئێستا ساڵانە لەناو بوجەی فیدراڵی دا بڕگەیەك هەیە كە دەڵێ: «سولفە دوای رێككەوتن لەنێوان ئەنجوومەنی وەزیرانی ئیتیحادی و ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستاندا سەبارەت بە خەرجییەكان (موچە/چەك و چۆل و پێداویستیەكان)ی هێزەكانی پاسەوانی هەرێم (پێشمەرگە) دەدرێ تا ئەودەمەی قانوونێك بۆ رێكخستن و دانی ئەو شایستانە پەسند دەكرێ»، لێ بە بیانووی جۆراو جۆرەوە بەغدا خۆی لێ دزیوەتەوە و ئەو «موستەحەقات»ەی نەناردووە كە بووەتە چەند تریلیۆن دینارێك! ئەوە بێ لە پارەی پترۆدۆلارو شتی تر و خەرجییەكانی حاكیمە كە دیسان مافەكانی كوردستانیان تێدا بە رێژەی تەواو نادرێ. لە سۆنگەی ئەمەوە، لە 23/4/2013دا لە پەرلەمانی كوردستاندا قانوونی ژمارە «5»ی «یاسای دیاریكردن و وەرگرتنی شایستە داراییەكانی هەرێمی كوردستان لە داهاتە فیدراڵییەكانی عێراق» پەسەند كرا كە بە گوێرەی ئەو قانوونە لەسەر حكوومەتی هەرێمە بە هەموو رێگایەكی دەستووری و قانوونی داوای ئەو «موستەحەقاتانە»ی خۆی لە بەغدا بكاتەوە، لە بارێكدا ئەگەر بەغدا نەهاتە رایێ، ئەوا حكوومەتی هەرێم بۆ قەرەبووكردنەوەی ئەو زیانە، دەتوانێ بایی ئەوە نەوت بفرۆشێ.
وەك گوتمان، حكوومەتی بەغدا ئێستا بۆی ساغ بۆتەوە كە هەرێم دەست لە مافە دەستوورییەكانی خۆی بەرنادات و دەتوانێ بە كردەوە نەوت و گازی خۆی بنێرێتە دەرێ و بفرۆشێ، دەیەوێ فیكە بە دەورەیەك لێبدا و دەڵێ دەبێ ئەو پرۆسەیە لە رێگەی كۆمپانیای «سۆمۆ»و لیژنەی نرخدانانەوە سەروبەر بكرێ و پارەكەی لە «سندوقی پەرەپێدانی عێراق DFI لە نیویۆرك» دابنرێ...بۆ ئەمەش مالیكی پێشنیازی كردووە تا پەسندكردنی قانوونی نەوت و گاز لە عێراقدا، «ئەنجوومەنێكی نیشتمانی بۆ سەرپەرشتیكردنی سەروەت و سامانی نەوت لە عێراقدا» پێكبهێنرێ و نوێنەری كوردیشی تێدا بێ. دوا وەفدی حكوومەتی هەرێمی كوردستان بە سەرۆكایەتی نێچیرڤان بارزانی بۆ چارەسەركردنی ئەو گرفتانەو گرفتی تریش، چوونە بەغداو پێشنیازی خۆیان بە حكوومەتی فیدراڵی داوەو داوایان لێكردوون بە نووسراو وەڵامیان بدرێتەوە. بۆ ئەمەش، بڕیارە ئەمڕۆ یا سبەی وەفدێكی عێراق بە سەرۆكایەتی شارستانی بۆ وتووێژو دانوستاندن بێتە هەولێر...
پرسیار ئەوەیە داخوا هیچ ئومێدێك بە گەیشتنە رێكەوتن هەیە؟
بەبڕوای خۆم، بەڵێ. چونكە هەر هیچ نەبێ قەبارەو وردەكارییەكانی گرفت و ئاریشەكان بۆ هەردوو لا دیارن و هەم بەغدا و هەم هەولێر ناچارن حیسابێكی ورد بۆ زەرەرو قازانجەكان، بەتەنیا لە بواری دارایی و ئابووری نا، بەڵكە لە رووی سیاسی و دەستووریشەوە بكەن. ئەمە سەرباری ئەوەی لەو كێشەیەدا نە كۆمپانیا بیانییەكان و نە حكوومەتی توركیا سەریان بۆ فشارەكانی عێراق نەهێنایە بەرێ. جگە لەوە هەرێمی كوردستان كارتی دیكەشی بەدەستەوەیە لەكاتێكدا حكوومەتی عێراق ئینكەبەری بكات. كەواتە گەیشتن بە چارەسەری مامناوەندی و كردەنی و واقیعی خۆی دەسەپێنێ، ئەگەر كاتەكیش بێ، لەدواجاردا.
