كۆنگرەی 25 ساڵیادی كۆمەڵكوژیی (جینۆساییدی ئەنفال)لە كوردستان بەسترا،كۆنگرەكە رووی لە كۆمەڵگەی فەرمی و میللی نێودەوڵەتی كرد بە ميوانداريكردنی كەسایەتيی گرنگی حكومی و پەرلەمانی و ئیقلیمی، سەركردایەتیی كوردستانی لەم روانگەوە دووپاتی كردەوە كە دوای تێپەڕبوونی چارەكە سەدەیەك بەسەر ئەم تاوانە گەورەیەدا لە هەموو كاتێك زیاتر پێویست بەوە دەكات كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی دان بەم تاوانەدا بنێت نەك لەبەر ئەوەی تاوانێكە بۆ جینۆسایدی كورد ئەنجام درا بەڵكو لەبەرئەوەی چەكی كۆمەڵكوژیی تێدا بەكارهێنرا كە دەیان هەزار هاووڵاتی سڤیلی بێ تاوانی تێدا كردە قوربانی، كۆنگرەیەك بەم شێوەیە كە كەسایەتییەكی زۆری یاساناس و سیاسەتمەدارو دپلۆماتی تێدا ئامادە بوو،گرنگییەكەی لەوەدا بەرجەستەدەبێت كە پێویستە هەر بیرو بۆچوون و پێشنیارێك لەم كۆنگرەیەدا خرایەڕوو كۆبكرێنەوەو وەكو دیكۆمێنتێك بخرێتە بەردەم رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان و دەوڵەتانی ئەوروپا تاكو دان پێدانان بەم تاوانە گەورە زیاتر قووڵتر و فراواتر بكات.
دیارە باشترین هەوڵیش كە كاریگەریی دەبێت لە گواستنەوەی دیالۆگ و سەرنجەكان كە پێناسەی تاوانەكەیان بە (GENOCIDE) ناساند، ئەوەیە كە لە دروستبوونی لووبییەكدا دێتەدی لەوانەی لە كۆنگرەكە ئامادەبوون،هەروەها پێوەندیی كردن بە رێكخراوە تایبەتمەندییەكانی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی و حكومەت و پەرلەمانەكانی جیهان، ئەم كارەش زۆر زەحمەت نییە، چونكە وەزارەتی كاروباری شەهیدان و ئەنفالكراوان دەتوانێت پێوەندیی دروست بكات و لووبیەكی فشار بێنێتەئاراوە و توانای تەواوی بۆ دابین بكرێت و بەرنامەی كاری خۆی هەبێت و ئەركەكانی ئەكتیڤ و كاریگەرتر بكات.
تاوانەكانی هەڵەبجەو ئەنفال پرسێكی راگوزاری ئاسايي نین كە بە خوێندنەوەی ناوەڕۆكی پرسەكە لەنێو كۆنگرە یان كۆڕبەندێكدا بە ئاسانی بخرێتەڕوو، بەڵكو هێمایەكی دیارە لە مێژووی مرۆڤایەتیداو پێویستە لە دیكۆمێنت و بەڵگەنامەكاندا بچەسپێت كە هەموو جارێك كاریگەری و ئێش وئازاری ئەم برینە بكولێنێتەوە، تا دواتر ببێتە پەندو وانەیەك بۆ هەموو دنیا كە جارێكی دیكە ئەم تاوانە دڕندانەیە لەلایەن خوێنڕێژو جەللادەكانەوە دووبارە نەبێتەوە، لەلایەكی دیكەوە پێویستە پشت ببەسترێت بەو بەڵگەنامەو توێژینەوانەی بە شێوازی ئەكادیمی و زانستی لە لایەن چەند زانكۆو كەسایەتییەكی جیهانییەوە دەربارەی ئەم تاوانانەو كاریگەری و دەرهاویشتەكانیانەوە ئامادەكراون، وێرای ئەو دادگاییانەی كە ئەنجامدراون یان ئەو بڕیارانەی پەیوەست بەم كەیسە لە كوردستان یان لە عیراق یان لە لایەن كۆمەڵگەی نێو دەوڵەتییەوە دەرچوون، ئەم هەنگاوانە سەرەتایەكن بۆ قەرەبووكردنەوەی رزگاربووان و گەلی كورد كە دووچاری ئەم كۆمەڵكوژییە بوونەتەوە، هاوكات شوێنەواری تاوانەكە و رەهەندە دەروونی و پەروەردەیی و كۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابوورییەكانی بە گوتارێكی مرۆیی چارەسەر بكرێت، لە هەمووی گرنگتریش لەم سەردەمەدا پێكهێنانی لووبی یان(گرووپی فشار)ە كە بەردەوام كار بۆ ناساندنی ئەم تاوانە دژ بە مرۆڤایەتییە بكات.
بەجێهێشتنی كەسوكاری قوربانییەكان كە بەم دەردەوە بتلێنەوەو بەردەوام ناڵەی دەروونی و سۆزی لەدەستدانی ئازیزترین كەسوكاریان ببیسترێت ئەمەیان گوزارشت لە هەڵوێستێكی نەرێنی دەكات لە ئەگەری دووبارەبوونەوەی ئەم تاوانە لە ئاییندەدا، بۆیە پێویستە هەڵمەتێكی سیستماتیك و كات بۆدانراو بێتە ئاراوە كە هەموو هەوڵەكان رێك بخات و دەرئەنجام خزمەتی ئەم كەیسە بكات چ لەسەر ئاستی ناوخۆ یان لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیدا.بەڵام ئەمەیان پێویستی بە هاندانی ئەنجامدانی توێژینەوە ئەكادیمی و زانستییەكان هەیە لە مەڵبەندەكانی توێژینەوە و لە زانكۆكاندا دیارە ئەمەش بە پشتیوانی مانەوی و ماددی مەیسەر دەبێت و جۆرێك لە ئیلتزامی مۆراڵی لە تەواوی پرۆسەكە بەرجەستە دەكات.
هەر لەم روانگەوە بەچاك دەزانرێت چەندین كۆڕو سیمیناری رۆشنكردنەوە سازبكرێن تەنانەت ئەگەر لە باكوور و باشووری ئەفریقیا و لە ئەوروپای رۆژئاواو هەردوو ئەمریكاشدا بێت بە چاودێریی نێودەوڵەتی،بۆ هەمان مەبەستیش باشتر وایە بەروارد بكرێت لە نێوان ئەو توێژینەوانەی كراون دەربارەی تاوانەكانی كۆمەڵكوژی كە لەم سەردەمەی ئێمەدا لەزۆر شوێنی دنیادا ئەنجامدراون،تاكو هەر تاوانێك لەم تاوانانە بە گوێرەی كاریگەری و سەردەم و كات و سروشتی جۆری تاوانەكان لە تۆماری تاوانەكانی جینۆساییددا بچەسپێنرێت و هەموو گەلانی ئەم جیهانە پێیان ئاشنابن و بیرو بۆچوون و ڕاوسەرنجی خۆیان دەربارە دەرببڕن.
لەلایەكی دیكەوە چاودێرییەكی گرنگتر لەلایەنی ماددی بێتە ئاراوە، ئەویش بە تەرخانكردنی كورسیی خوێندن تایبەت بە جینۆساییدی ئەنفال لە پەیمانگە باڵاكان ومەڵبەندەكانی توێژینەوەدا كە ئەم هەنگاوە راستەوخۆ كاریگەریی دەبێت بۆ ئاییندەی میللەتی كورد و دەنگدانەوەی ئەم تاوانە دژ بە مرۆڤایەتییانەی دەرحەق ئەم میللەتە بەدرێژایی زیاتر لە نیو سەدە كرا لە سەرئاستی وڵاتانی ئیقلیمی و جیهانیدا وەك تاوانێكی گەورە لەقەڵەم بدرێت و میللەتانی دیكەش بەئاگابێنێتەوە تا زیاتر بایەخ بە پرسی نەتەوەی كورد بدەن كە دواتر ببێتە ئەمری واقیع لە دیاریكردنی چارەنووسی رەوای خۆی.
تێڕوانینی ستراتیژیی لە چارەسەركردنی ئەو رووداوەدا،گرنگییەكەی لە بەدیهێنانی جەوهەر و كوالیتی یەكلاكەرەوەدایە،لە كاتێكدا هەموو چالاكی و بزاڤێك بەم ئاراستەدا ئەگەر پچڕپچڕ بن ئەوا پەرت دەبن و ئاكامەكان بەتەواوی ناپێكن،وێرای ئەمەش كاریگەرییەكانیان رەنگە بە نەرێنی لە هەمبەر گەورەیی و فراوانی ئەم كێسە گرنگە بشكێتەوە.
لێرەدا بۆمان دەردەكەوێت كە رایەڵی نێوان تاوانەكەو ئاسەوارو دەرئەنجامەكانی پشتگوێ خستنی بە رێگەی پلانێكی بنیادنەر دەردەكەوێت كە پێناسەی خودی تاوانەكەو لایەنەكانی و سروشتی روودانی لە كاتێكی دیاریكراودا دەخاتەڕوو،بە شێوەیەك ئەم تاوانە تەنیا بەقسەی سەرزارو نووسینی بریقەدار بەهای كاریگەریی مرۆیی خۆی پێنادرێ،بەڵكو پێویستە بە ویژدان و هەستی مرۆیی بۆی بڕوانرێ و مەبەست و چوارچێوە تاوانكارییەكەی بەرجەستە بكرێت.
لەگەڵ بایەخدانمان بە رەهەندی ستراتیژیی ئەم كەیسەو رێڕەوی هەوڵەكان،بەڵام نابێ چاو بپۆشین لە تەئكیدكردنەوە لەو خوێندنەوانەی بۆ هەر هەنگاوێكی ئەم بوارە دەكرێت تاكو راستەوخۆ لەسەر كەموكورتییەكان بوەستین و خاڵە لاوازەكانی سەرجەم ئەو هەوڵانە دەست نیشان بكەین،تا دواجار ببێتە هاندەرێك بۆ زیاتر بەرەوپێش چوون بۆ نموونە ئەم كۆنگرەی دوایی پێویستی زیاتر هەبوو بە گەلانی دەوربەر لە عەرەب و تورك و فارس،چونكە ئەوان دراوسێی راستەوخۆن و پێوەندییان هەبووە لە رووی سیاسەتە رەگەزپەرستییەكان و ئەنجامدانی تاوانەكان دەرحەق بە كورد لەلایەن ئەو رژێمانەی كە لە وڵاتانی ئەو گەلانە حوكم دەكەن،كە دەبوایە هەر ئەوانیش هەوڵی بەستنی كۆنگرەیان بدایە وبەشداریی كاریگەریان بكردایە لە داڕشتنی راسپاردەكان و كۆنگرەش لە ڕێی ئەوانەوە پەیامی ئاراستەی گەل و رژێمەكانیان بكردایە.
دوای تێپەڕبوونی چارەگە سەدەیەك بەسەر ئەم تاوانانە،پێویست بە بەهەدەردانی كات ناكات،ئێستا كاتی ئەوەیە قسەی یەكلاكەرەوە بكرێت و نەخشەرێگای ستراتیژی دابنرێت بۆ زیاتر گرێدانی كۆنگرەو كۆبوونەوە دیدار و ئەمەش بە كۆكبوونی دەنگی وڵاتان و گەلانی دنیا دێتەدی بەڵام لە هەمان كاتیشدا پێویستە كوردیش دۆستەكانی خۆی بناسێت و هەماهەنگی و هاوكاریی بەردەوامی هەبێت لەگەڵ گەلانی جیهان، بەمەبەستی سارێژكردنی برینەكانی ئەم تاوانە گەورەیەو بەدی هێنانی سەرجەم داخوازییە رەواكان.
* سەرۆكی زانكۆی ئیبن روشد لە هۆڵەندا و توێژەری ئەكادیمی لە زانستە سیاسییەكاندا