بۆی هەیە حكومەتی بەغدا، زۆر بە باشی بە جیابوونەوەی كوردستان ڕازی بێت، بەڵام نەك ئەو كاتەی كورد ناوچەناكۆكی لەسەرەكان((ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم)) بە تایبەتیش كەركوك لەگەڵ خۆیاندا ببەن. بێگومان، بە بێ ئەم خاكانە، كورد پانتاییەكیان بەدەستەوە نامێنێت كە ڕووبەڕەكەی هێندە گەورەبێت و لە ڕووی ئابوورییەوە ئەوەندە دەوڵەمەند بێت كە بشێت بكرێتە بناغەی سەركەوتن وەك دەوڵەتێكی سەربەخۆ.
ئەو چاوپێكەوتنانەی لەگەڵ هەندێ لە بەرپرسە باڵاكانی سەر بە سەرۆك وەزیران، نوری مالیكی، ئەنجامدران، بیروبۆچوونێكی تا ڕاددەیەك جێی سەرسوڕمان و تازەدەركەوتووی لە نێو حكومەتەكەیدا دەرخست:» ئەگەر كورد خوازیاری جیابوونەوەن لە عێراق، سەرچاو و خوایان لەگەڵ.» ڕەنگە حزبی دەعوە، كە حزبێكی شیعەیە، بەو شێوەیە لە كورد و كوردستان بڕوانێت كە پتر مایەی گیروگرفتن. ڕەنگە جیابوونەوە و جێهێشتنیان بوار بۆ مالیكی و كەسانی دەوروبەری بڕەخسێنێت بۆ ئەوەی بە ڕاستی دەسەڵاتی خۆیان بەسەر عێراقدا بچەسێنن.
بە دڵنیاییەوە ئەمە دەقاودەق هۆكاری ئەوەیە كە عەرەبی سوننە پێویستیان بەوەیە كورد وەك بەشێك لە عێراق بمێننەوە. ئەو پەندەی لە مێژوی یۆگسلافیاوە فێری دەبین، جێی سەرنجە و ڕەنگە مایەی بەرچاوڕوونیش بێت: كاتێك لە ساڵی 1990دا ئەندامە سلۆڤینییەكانی پارتی كۆمۆنیستی حكومڕان پاشەكشەیان كرد، كرواتیەكانیش ناچاركران هەنگاوێكی هاوشێوە هەڵبگرن. كاتێكیش سلۆڤینیا لە یۆگسلافیا جیابۆوە، هێزێكی ئەوەندە لە گۆڕەپانەكەدا نەمایەوە كە پارسەنگ بێت بۆ هێز و دەسەڵاتی سربەكان. كروات، و مەقدۆنی و موسڵمان و مۆنتینیگرۆكان پێكەوە هێزێكی ئەوتۆیان پێكنەدەهێنا كە بەس بێت بۆ ئەوەی دەنگی زیاتر لە سربەكان بەدەست بهێنن لەبارەی هەر پرسێكی گرنگەوە. لەبەر ئەوەی ڕووبەڕووی باڵادەستیەكی هەمیشەیی بوونەوە، ئەوا كرواتیەكان (و بە ماوەیەكی كەم دواتر غەیرە سربەكانیش هەمان كاریان كرد) شوێن پێی سلۆڤینیەكانیان هەڵگرت و كەوتنە جمو جوڵ بۆ جیابونەوە لە یوگسلافیا. دەركەوت ئەو شەڕە ناوخۆییەی كە لە ئەنجامی هەوڵی سربەكانەوە بۆ ڕێگرتن لە جیابونەوەی كۆمارەكانی دیكە لە یۆگسلافیا، سەری هەڵدا(شان بە شانی جمو جوڵی كەمینە سربەكانی نێو كۆمارەكانی دیكە)، شەڕێكی كاولكار بوو.
لە حاڵەتی عێراقدا، بۆی هەیە حكومەتی بەغدا، زۆر بە باشی بە جیابوونەوەی كوردستان ڕازی بێت، بەڵام نەك ئەو كاتەی كورد ناوچەناكۆكی لەسەرەكان((ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم)) بە تایبەتیش كەركوك لەگەڵ خۆیاندا ببەن. بێگومان، بە بێ ئەم خاكانە، كورد پانتاییەكیان بەدەستەوە نامێنێت كە ڕووبەڕەكەی هێندە گەورەبێت و لە ڕووی ئابوورییەوە ئەوەندە دەوڵەمەند بێت كە بشێت بكرێتە بناغەی سەركەوتن وەك دەوڵەتێكی سەربەخۆ.
لە هەمان كاتدا، سوننە، ناتوانێت ئومێدی بە دروستكردنی دەوڵەتێك هەبێت كە پێكهاتبێت لە ئەنبار و موسڵ و سەڵاحەددین و دیالە، و تەنانەت كەركوكیش ئەگەر بكەوێتە دەستیان. ڕەنگە لەدەستدانی هەموو ئەم زەوییانە- سەرباری كوردستان- بە هەمان شێوە ئەو عێراقەی دەمێنێتەوە بخاتە ژێر گومانەوە كە شیعە تێیدا زۆرینە دەبێت. لەگەڵ ئەوەشدا، سوننەش ناتوانن ملكەچی باڵادەستی شیعەبن، بە تایبەتی كە بەردەوام شایەتحاڵی بە ئامانجگرتنی سەركردەكانیان لە ڕێی فەرمانی دەستگیركردن، و لە ئێستاشدا سوننەكان لە سەدا نەوەدی زیندانیكراوەكانی عێراق پێكدەهێنن. زیاتر و زیاتر مالیكی وەك كەسێكی تائیفی دەردەكەوێت، ئەگەرچی گوتارێكی عێراقی نەتەوەیی هەیە و هەندێ لە شیعەكانیش پێیان باشترە ژینگەیەكی سیاسی ناتائیفی لە ئارادابێت.
كەواتە جیابونەوەی كوردستان هەمو عێراق دەخاتە ژێر گومانێكی جیددیەوە. حكومەتی مالیكی سەرۆك وەزیران، زۆر لەوە ژیرتر دەبێت كە هەمو كارێك بكات –كە لە دەستی بێت- بۆ ئەوەی كوردستان ئارەزومەندانە وەك بەشێك لە عێراق بمێنێتەوە. ئەگەر ئەمە بە مانایی پابەندبوون بێت بە دەستوورەوە، بە تایبەتی ئەوەی پەیوەندی بە ماددەی 140ەوە هەبێت لەبارەی ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان و ڕێگەدان بە پارێزگاكانی دیكە بۆ ئەوەی هەرێم پێكبهێنن یاخود مومارەسەی دەسەڵاتێكی ئۆتۆنۆمی زیاتر بكەن، ئەوا پێویستە حزبی دەعوە لەوە تێبگات كە بۆچی ئەم ئەگەرانە بەلای ئەوانی دیكەوە تەفزیڵ دەكرێن. نە كورد و نە سوننە، و نە هەندێ لە شیعەكان لەو بارەیەوە، ئارەزومەندانە ڕێگا بە مالیكی و كەسانی دەوروبەری نادەن بەردەوام بن لە چەسپاندنی دەسەڵاتی خۆیان بەو شێوەیەی كە كردوویانە.
كەواتە تەواوی ئاییندەی وڵاتەكە كەوتۆتەدەستی سەرۆك وەزیرانەوە، كە دەوەستێتەسەر ئەوەی ئایا درك بە پێویستی دابەشكردنی دەسەڵات دەكات یان نا. هەروەك ئەوەی لە نموونەی یۆگسلافیاوە دەردەكەوێت، هەڵوەشاندنەوەی دەوڵەتان لەسەر بنەمای تائیفی مەترسییەكی مەزنی سەرهەڵدانی شەڕی ناوخۆیی و خوێنڕێژییەكی بەربڵاو لە خۆدەگرێت. لە كاتێكدا سربەكان بواریان بە جیابوونەوەی سلۆڤینیا دا، و لەبەر ئەوەی كەمینەیەكی سربی هێندە گەورە لە خاكی سلۆڤینیادا نەمایەوە، ئەوا جیابونەوەی سلۆڤینیەكان، گرووپەكانی دیكەی ناچار كرد ئاڵای یاخیبون بەرزبكەنەوە. بە تایبەتی لە حاڵەتی بۆسنیادا، كە ئەو توندوتیژییەی لە ئەنجامی ناكۆكی لەسەر سنوورەكان و دەسەڵات دروست بوو، كاولكارییەكیان هێنایەئاراوە كە زەحمەت بوو وێنا بكرێت. پێویستە سەركردەكانی ئێستای عێراق بیر لەوە بكەنەوە چۆن خۆیان لە گرتنەبەری ڕێگایەكی هاوشێوە لابدەن.
* ئوستادی سیاسەتەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە زانكۆی میزوری