ناڕەزایبوونی كوردی توركیا زیان بە ڕابردوو و ئێستا و ئایندەی وڵاتەكە دەگەیەنێت. ساڵەهای ساڵ بوو، توركیا چەندین ملیار دۆلاری-لەژمارە نەهاتووی- خەرجكرد لە هەوڵەكانیدا بۆ سەركوتكردن و تواندنەوەی كەمینەی كوردی وڵاتەكەی. بۆ هەر دۆلارێك كە خەرجكرابێت بۆ پڕۆژەیەكی پەرەپێدان یان دروستكردنی قوتابخانەیەك كە بەكارهێنانی زمانی كوردی قەدەغەكرد، دە دۆلاری دیكە لە سەربازەكان و هیلیكۆپتەر و بنكەكانی پۆلیسدا خەرجكران. بەشێكی گەورەی سەرمایەی دیبلۆماسیی توركیا بۆ ئیحتیواكردنی دەستپێشخەرییەكانی كورد لە جیهاندا تەرخانكران، هەر لە ئەوروپاوە بگرە تاوەكو دەوڵەتە دراوسێكان، سوریا و عیراق و ئیران و یەكێتیی سۆڤیەتی پێشوو. بۆ ساڵانێك، توركەكان بە تەواوەتی بێمانا دەهاتنەبەرچاو كاتێك بە وڵاتەكەی خۆیان و باقی بەشەكانی جیهاندا دەگەڕان بۆ جڵەوكردنی كورد، لە كاتێكدا نكۆڵیان لەوەدەكرد هیچ كوردێك لەتوركیادا بوونی هەبێت.
چیرۆكێكی بەربڵاو هەیە كە زۆرێك لە كوردەكان خوازیاری گێڕانەوەین، كە ئەو چیرۆكەش لە كۆتایی ساڵانی حەفتاكاندا ڕوویدا، كوردی تاراوگەی لیبیا مۆڵەتیان لە قەزافی وەرگرت بۆ كردنەوەی سەنتەرێكی كەلتوری كوردی لە تەرابلوس. باڵیۆزی توركیا لە لیبیا بە فەرمی ناڕەزایی دەربڕی لەبارەی كردنەوەی ئەم سەنتەرە، لەسەر ئەوە قەزافی داوای كرد ببینێت و لەگەڵیدا كۆبێتەوە. هەرچۆنێك بێت، پێش ئەوەی باڵیۆزەكە سكاڵا و ناڕەزایی خۆی تەواو بكات، قەزافی قسەكانی پێبڕی و پێی گوت: ڕاوەستە! سەرەتا دەمەوێت یەك شت بزانم! ئایا كەمینەی كورد لە توركیادا هەیە؟ باڵیۆزەكە سەری سوڕما و دەم و دەست وەڵامی دایەوە: نەخێر، لەو كاتەدا قەزافی دەستی بە یەكداداو دەستبەجێ بەرپەرچی دایەوە و گوتی: ئەی كەواتە كێشەكە چیە؟
تا ئێستاش، هەر كاتێك سەركردەیەكی توركی لە هەر شوێنێكی جیهاندا داكۆكی لە دیموكراسی و مافەكانی مرۆڤ دەكات، خەڵكی ئاماژە بە مامەڵەی تورك لەگەڵ كورددا دەكەن وەك بەڵگەی دووڕویی ئەو سەركردانە. هەروەها كێشەی كورد دەبێتە بەربەست لەبەردەم گفتوگۆكانی پەیوەست بە گەیشتن بە یەكێتیی ئەوروپا. بە هەمان شێوە پرۆسەی بە دیموكراتیكردن لەسەر تاشەبەردی « بەرەنگاربوونەوەی تیرۆریزم،» تێكدەشكێت، هەروەك ئەوەی یاساكانی بە گژاچوونەوەی تیرۆر بە شێوەیەكی گشتی ئازادیی ڕادەبڕین و كۆبوونەوە و گرتنەبەری ڕێ و شوێنی یاسایی گونجاو و مافەكانی كەمینە لەناودەبەن.
نابێت بارودۆخەكە بەم شێوەیە بێت. لە ڕاستیدا، بە گرتنەبەری سیاسەتی نوێی ڕاست و دروست، توركیا دەتوانێت كێشەی كورد لە وڵاتەكەیدا بۆ سەرچاوەی كورد بگۆڕێت. بۆ نموونە، ئەگەر خوازیاری سوودمەندبوونین لە فرەیی ئیتنی، ئەوا ئەتوانین لە وڵاتانێكی وەك سویسرا، بەلجیكا یان مۆریشیۆس بڕوانێت. لە هەر یەكێك لەم وڵاتانەدا، پێكهاتە ئیتنی-زمانەوانییەكان ڕایەڵی ئابووری و كەلتوری لەگەڵ هاوپێكهاتەكانیان لە وڵاتانی دیكەدا گرێدەدەن. ئەڵمانی و فەڕەنسی و ئیتاڵییەكانی سویسرا كار و بازرگانییەكی چالاك لەگەڵ هاوپێكهاتەكانیان لە ئەڵمانیا و فەڕەنسا و ئیتاڵیا ئەنجام دەدەن. پێكهاتەی فلێمیش لە بەلجیكا وەبەرهێنەرە هۆڵەندییەكان ڕادەكێشن بۆ وڵاتەكەیان و لە هۆڵەنداشدا بە دوای دەرفەتی كاردا دەگەڕێن. لە كاتێكدا والۆنە فەڕەنسی زمانەكان هەمان كار لەگەڵ فەڕەنسادا دەكەن. لە مۆریشیۆس، مۆرشیوسە بە ڕەگەز ئەفریقیەكانیش درێژە بە پەیوەندیەكانیان لەگەڵ هاوپێكهاتەكانیان دەدەن، بە تایبەتی ئەوانەی لە ئەفریقیادا دەژین، ئەمە لە كاتێكدا هیندۆ-مۆریشیۆسەكان كار لەگەڵ هیندستان و پاكستاندا دەكەن و مۆرشیۆسە قەوقازیە فەڕەنسیەكانیش بە شێوەیەكی تایبەت مامەڵە لەگەڵ فەڕەنسادا دەكەن. هەر وڵاتێك لەم وڵاتانە بەهرەمەندبووە لە توانای بەشێكی دانیشتوانەكەی، بۆ ئەوەی بە شێوەیەكی ئاسانتر كارلێك لەگەڵ پێكهاتە سەرەكیەكەی دەرەوەی وڵاتەكەدا بكات.
پێویستە هاوشێوەی ئەم دۆخە لە پەیوەندیی كورد و تورك و براكانیان لە وڵاتانی دراوسێدا ڕوون و ئاشكرا بێت. ئەو پەیوەندییە ئابوورییە پڕ جموجۆڵەی حاڵی حازر توركیا لەگەڵ كوردستانی عیراقدا دەیكات ئاماژە و نیشانەیەكە بۆ ئەوەی دەكرێت ئەو پەیوەندییە چۆن بێت. لەگەڵ چارەسەربوونی كێشەی كورددا، كەشە سیاسییەكە پتر لەباردەبێت بۆ كاركردن، هەر لە بۆریە نەوتەكانەوە بۆ وەبەرهێنانی سەرمایە و بازرگانی. لە توركیایەكدا كە كورد هەست بكەن وەك میللەتێك ڕێزیان لێگیراوە و بەهادارن، ئەوا دەروازەیەكی سروشتی دەكەنەوە بۆ هاوپەیمانێتیی بازرگانی و كەلتوری و سیاسی لەگەڵ ئەو دەوڵەتە دراوسێیانەی كە پێكهاتەیەكی كوردی بەهێزیان هەیە. لەوەش زیاتر، چیتر توركیا ملیارەها دۆلار بۆ دابینكردنی ئاسایشی ناوخۆیی بە هەدەر نادات. سوپای توركیاش دەتوانێت ڕاهێنانێكی زیاتر بكات لەبارەی ئەركە ڕاستەقینەكەی خۆیەوە كە بریتییە پاراستنی وڵاتەكە لە دەستدرێژییە دەرەكییەكان. زۆرێك لە بنكە سەربازییە بێشومارەكان، ڕەبیەكانی جەندرمە و بنكەكانی پۆلیس لە ڕۆژهەڵاتی توركیادا دادەخرێن و ئەو كەسانەی لەم بنكانەشدا خزمەت دەكەن لە بواری باشتردا دەخرێنەگەڕ. چیتر هێزە دەرەكییەكانیش بە ئاسانی یاخیبوونێكی كوردی شك نابەن بۆ ئەوەی پشتیوانی لێبكەن بە مەبەستی لاوازكردنی توركیای ڕكابەریان.
كاتێك سەركردەكانی توركیا بەرگری لە مافی كەمینەكان دەكەن لە قوبرس و بەلجیكا و ئەڵمانیا و شیشان، یاخود شوێنەكانی دیكە، ئەوا چیتر ناكەونەبەر تانە و تەشەر و گاڵتەجاڕی لەبارەی ئەوەی كە «پێویستە ئاوڕێك لە وڵاتەكەی خۆیان بدەنەوە پێش ئەوەی پەنجەی تاوان بۆ كەسانی دیكە درێژ بكەن.» لە توركیایەكی نوێی لەم چەشنەدا، تەنانەت دەتوانین پیشبینی ئەوە بكەین سەركردەكانی ئەنقەرە داكۆكی لە مافەكانی كوردی سوریا، و عیراق و ئیران دەكەن. بۆچی نا؟ ئایا نەك تەنها كوردی دیاربەكر و وان و شیرناخ، بەڵكو كوردی كەركوك و قامیشلۆ و هەولێریش لە سەنگەری بەرگریكردندا گیانیان بەخت نەكرد لە شەڕی گالیپۆلیدا، یاخود لە كاتێكدا لەبەرەی شەڕی ڕزگاری نەتەوەیی توركیادا شەڕیان دەكرد؟
لە سیناریۆیەكی لەم شێوەیەدا، توركیا بە ڕاستی ئایندەیەكی پرشنگداری دەبێت. هەرچۆنێك بێت، بۆ خوڵقاندنی ئایندەیەكی لەم چەشنە، پێویستە دەوڵەت و خەڵكی توركیا لەبری ئەوەی هەوڵی سەركوتكردنی بدەن، خۆیان لەگەڵ ناسنامەی كورددا بگونجێنن. پێویستە نەك هەر تەنها ئیعتیرافی پێبكەن، بەڵكو بەو شێوەیەی كە شایستەیە ڕێزی لێبگرن، پێویستە ئەنقەرە وەك یەكێك لە پێكهاتە سەرەكییەكانی توركیا شكۆ بۆ كورد بگەڕێنێتەوە. ئەمە تەرخانكردنی داهاتی باجەكان بۆ برەودان بە زمان، و كەلتور و ڕەمزەكانی كورد لەخۆدەگرێت، هەروەها چۆن ئەم كارە لە پێناو زمان و كەلتور و ڕەمزەكانی توركدا دەكەن.
ئەو مشتومڕە كۆنەی پێی وایە «تورك» ناسنامەیەكی ئیتنی نییە، بەڵكو ناسنامەیەكی مەدەنییە، چیتر سەنگ و بایەخی نەماوە، بە تایبەتی كە ئەمە بە مانی قبووڵكردنی زمانی توركی و ئەرگەنەكۆنی وێناكراوی ڕابردوو لە ئاسیا و ڕەمزەكانی وەك گورگە بۆرەكان دەهات، كە نكوڵی لە بوونی زمانی كوردی، و چیاكانی زاگرۆس و ڕەمزەكانی كورد- وەك خۆر- دەكرد. ئەگەر توركیا لە بری چەمكی «تورك»، چەمكە «توركیەلی» تەبەنی بكات، كە لە ڕووی ڕێزمانییەوە ئاماژەیە بە ئینتیمایەكی مەدەنی بۆ دەوڵەتی توركیا نەك بۆ ئیتنیەتی توركبوون، ئەوا هەنگاوێكی درێژی بڕیوە بۆ ڕاستكردنەوەی كێشەكە. ئەگەر حاڵی حازر ئەم دەستەواژەیە لە توركیادا بوونی نییە، ئەوا كاتی ئەوە هاتووە دابتاشرێت و بەكاربهێنرێت.
* ئوستادی سیاسەتەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە زانكۆی میزوری