هێزەكانی پێشمەرگەو سوپاكەی سەرۆك وەزیران، نوری ئەل مالیكی بەردەوام ڕووبەڕووی یەكتر وەستاونەتەوە لە ناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان. لە دوای ساڵی 2007ەوە ڕووداو لە دوای ڕووداو لە نێوان ئەم هێزانەدا ڕوودەدات، كە لە چەند بۆنەیەكدا زۆری نەمابوو دووچاری شەڕ ببنەوە لەگەڵ یەكتردا، بەڵام توانرا ڕێگری لە ڕوودانی بكرێت. ئەگەر توانرا ڕووبەڕووبوونەوەكەی ئەم دواییە هێوربكرێتەوە، ئەوا ئەكرێت لەوە دڵنیابین كە بە ماوەیەكی كەم ڕووبەڕووبوونەوەیەكی دیكە سەرهەڵدەداتەوە. تەنیا ئەو كاتە نەبێت كە هۆكارە سەرەكیەكانی ئەم بارگرژیە چارەسەر بكرێن.
هۆكارە سەرەكیەكانی ئەم گرژییانە پەیوەستن بە ئامادەنەبوونی سەرۆك وەزیران مالیكیەوە بۆ جێبەجێكردنی ماددەی 140ی دەستوور، ئەمە سەرەڕای بەڵێنی یەك لە دوای یەك بە جێبەجێكردنی. بەڵكو لەبری ئەوە بۆتە پرسێكی دەست لێهەڵنەگیراو لە كاتی گفتوگۆكاندا. هەر ئەمەش هۆكاری دروستكردنی فەرماندەیی ئۆپەراسیۆنەكانی دیجلە بوو لەلایەن مالیكیەوە، كە یەكەیەكی سەربازی تایبەتەو تەنیا فەرمان لە خۆیەوە وەردەگرێت و بە ئامانجی ڕووبەڕووبوونەوەی بانگەشەی خاوەندارێتی كوردەكان بۆ ناوچەكوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێم دروستكراوە. بە لۆجیكێكی هاوشێوە، گومان لەوەدانییە مانەوەی پێشمەرگە زۆر گرنگە. چونكە كاتێك مالیكی بەو شێوەیە ڕەفتار دەكات وەك ئەوەی دەستوور و دابەشكردنی دەسەڵات و پرۆسە دیموكراتیەكە مایەی سەرئێشەن و پێویستە فەرامۆش بكرێن، بە بیری دەهێنێتەوە ئەم كارەی ڕووبەڕووی مەترسی دەكەنەوە. داواكارییەكانی كورد، یان بەڵێنەكانی سەر كاغەز، سەنگ و قورساییەكی كەمیان دەبێت لە عێراقی ئەمڕۆدا كاتێك هێزێكی چەكدار نەبێت پاڵپشتییان لێبكات.
ئەم ڕەوشە سیاسیەی عێراق تێی كەوتووە مایەی دڵتەنگییە. مالیكی ترسی لەوە هەیە تەسلیمبوون بە داواكاریەكانی كورد ( بە واتایەكی دیكە جێبەجێكردنی ئەو بەڵێنانەی بە كوردی داون) لە بارەی كەركوك و ناوچەكانی دیكەوە ببێتەهۆی لەدەستچوونی جەماوەرەكەی لە نێو عەرەبەكاندا. لە چوارچێوەی سیستمی هەڵبژاردنی عێراقدا كە سیستمێكی سیاسی نوێیە، ئەم پشت تێكردنە جەماوەرییە دەبێتەهۆی ئەوەی هەڵبژاردنەكان بدۆڕێنێت(بە پێی زۆربەی مەزەندەكانیش، مومكین نییە بتوانیت بە ڕێژەی %3 زیاتر «دەستكاری» هەڵبژاردنێك بكەیت، بێ ئەوەی ساختەكارییەكە زۆر زەق و ئاشكرا بێت). هەروەها ترسی لەوەیە چوونەپاڵی ئەو ناوچانە- بۆ سەر هەرێمی كوردستان-جیابوونەوەی كوردەكان لە عێراق لە ئەگەر تێدەپەڕێنێت. بەڵام كوردەكانیش سازشیان لەسەر چەندین مەسەلە كردووە-لە ژمارەی كورسیەكانیان لە پەرلەمان و ژمارەی وەزارەتەكانیان لە بەغدا بۆ بابەتەكانی بودجەو تەنانەت مانەوەیان وەك بەشێك لە عێراق-هەموو ئەمانە لەبەرامبەر بەڵێنگەلێك بۆ گرتنەبەری میكانیزمێك بۆ هەمواركردنەوەی سنووری كوردستان بۆ ئەوەی ناوچە كوردەكانی باشوور لە خۆبگرێت (لە بنەڕەتدا مەبەست لە ماددەی 140ی دەستوورە). هاتنەدەرەوە لە مەسەلەكە بە دەستی بەتاڵ و دوای ئەوەی باجێكی لە ڕادەبەریاندا بۆ جێبەجێكردنی ماددەی 140، بە مانای خۆكوشتنی سیاسی سەركردە كوردەكان دێت، كە ئەوانیش دەنگدەری خۆیان هەیەو دەبێت حسابی بۆ بكەن. هەموو ئەمانە بوونەهۆی گرتنەبەری سیاسەتی لێواری هەڵدێر، مانۆڕكردن، و هەڕەشە جموجوڵی سەربازی مەترسیدار لە لایەن هەردوولاوە لە ناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێم.
هەرچۆنێك بێت، ئەگەر كوردو مالیكی خوازیاری هەڵگیرساندنی شەڕ نین لەسەر ئەم پرسە، ئەوا نابێت ئەم مەترسییانەی ئێستا لە ئارادان نادیدە بگرین. بە داخەوە، لە مێژوودا چەندین شەڕ بە ڕێككەوت هەڵگیرسان، لێرەدا من چەند ڕێگایەك باس دەكەم كە دەكرێت ناكۆكیەكی چەكداری بە ڕێككەوت بەرپابێت، ئەویش بە پشتبەستن بە كارە ئەكادیمیەكانی بواری پێوەندیە نێودەوڵەتیەكان:
یەكەم، ڕێ و شوێنە ستاندارەكانی كاركردن. سوپاكان، ئیتر هێزی پێشمەرگەن یان دیجلە، فەرمان و شێوازی ڕۆتینی خۆیان هەیە بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ ڕووداوە جیاوازەكاندا. بە زۆری «ڕێ و شوێنە ستاندارەكانی كاركردن» ڕێكاری توند لە خۆدەگرن بۆ بەرگریكردن دژی هەر هێڕشێكی كتوپڕ، بێ ئەوەی پێویست بە پێوەندیكردن بە بارەگای سەرەكیەوە بكرێت بۆ مۆڵەت وەرگرتن. ئەگەر جووڵەیەكی لایەنی بەرامبەر، وەك سووڕانەوەی فڕۆكەیەكی « استطلاعی»، یان ئەركی گەڕان و پشكنین، یان ئەنجامدانی كردەوەیەك لە دژی لایەنی سێیەم بە ئامانجی پاراستنی ئارامی، كە بە هەڵە لێكبدرێتەوەو بە هێڕش دابنرێت، ئەوا دەرئەنجامەكە بریتی دەبێت لە بەرپاكردنی شەڕێكی نەخوازراو.
كاتێك ناعەقڵانیەت بۆ «ڕێ و شوێنە ستاندارەكانی كاركردن» و بە هەڵەتێگەیشتن زیاد دەكرێت، ئەوا دەرفەتەكانی شەڕێكی نەخوازراو زیاتر دەبن. زۆرێك لە توێژینەوەكانی بواری دەروونناسی باس لەوە دەكەن تاكەكەسە بڕیاردەرەكان لە ژێر فشاردا- مەبەست لە بوونی كاتێكی كەم و زانیاری ناتەواوە بۆ دەركردنی بڕیاری گرنگ- بە زۆری ڕێگاچارەگەلێكی خراپ هەڵدەبژێرن. بەڵام هەڵبژاردنی ڕێگاچارەی خراپ كاریگەری كارەساتباری لێدەكەوێتەوە، كاتێك دەیان هەزار سەربازی چەكدار لە ناوچەیەكی بچووكدا مۆڵدرابێتن.
لە كۆتاییدا، پرۆسە سایكۆلۆجیەكانی دیكەش ڕۆڵ ببینن. پرۆسەكانی «cognitive mapping» و «cognitive dissonance» كە بریتین لەوەی هەر لایەك وێنەیەك لە هزری خۆیدا دەكێشێت لەبارەی ئەوی دیكەوە كە وێنەیەكی ناواقیعی و نەگۆڕە. لە حاڵەتی بارگرژی نێوان هەولێر و بەغدا، نموونەكە ئەوە دەبێت ئەگەر هەردوولا لایەنی بەرامبەر بەو شێوەیە سەیر بكەن هەمیشە كەسانی لە خشتەبەر و بەدنیازن، بەردەوام ئەو بەڵگانە فەرامۆش بكەن كە پێچەوانەی ئەمە دەسەلمێنن. لە كاتێكدا هەر لایەك بەردەوام لایەنەكەی دیكە لە مرۆڤایەتی دادەماڵێ، ئەوا ڕەنگە برەو بە خەیاڵێك بدەن كە خۆیان پێ باڵاتر بێت لەوی دیكە. لە كاتی باوەڕبوون بە سەركەوتنێكی سەربازی خێرا (هەروەك قەیسەری ئەڵمانی بە سوپاكەی وت لە ئابی 1914دا كە «پێش وەرینی گەڵاكان لە درەختەكانەوە ئێوە بۆ ماڵەكانتان دەگەڕێنەوە»)، ئەوا ڕەنگە سەركردەكانی هەولێر و بەغدا پێیان وابێت ناكۆكی چەكداری ڕێگاچارەیەكی خوازراوە بۆ یەكلاكردنەوەی كێشەكانیان. هەرچۆنێك بێت، كاتێك زاری ئاسنینی شەڕ هەڵدەدەین، هەمیشە ژمارەكە بە دڵی ئێمە نابێت.
هەموو ئەم مەترسیانەی شەڕێكی نەخوازراو دەبێت هۆكارێك بن بۆ ئەوەی هەموو لایەك نیگەران بن. هەروەها هۆكارێكی باشن بۆ ئەوەی كۆششی زیاتر بكرێت بۆ گەیشتن بە چارەسەرێكی سیاسی بۆ ئەوەی ڕیشەی بارگرژییەكە هەڵبكێشرێت.
* ئوستادی سیاسەتەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە زانكۆی میزوری