ئەو گرفتە گەورە و ئاڵۆزەی رووبەڕووی هەمووان دەبێتەوە خۆی لەوەدا دەنوێنێت كە ئەو ململانێیەی ئێستای ئەو وڵاتە ململانێی سوریا- سوریا نییە، بەڵكو ململانێی ناوچەكەشی چۆتەسەر، ململانێی ئایینزاكان، ململانێی حوكمی شیعەی ئێران دژی حوكمی سوننەی سعودیە و قەتەر، لەپاڵ ئەو یارمەتییەی بە لایەنی یەكەم دەگات لە حوكمی عێراق و حزبوڵڵای لوبنانی لەكاتێكدا بۆ لایەنی دووەم هاوكاری لە وڵاتانی كەنداو و جێگەی دیكەوە دەگات.
هەروەها ململانێیەكە بە تەنیا لەسەر ئاستی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست نییە، بەڵكو بەرژەوەندیی وڵاتانی گەورەی تێدایە كە پشتیوانی لە حوكمی دیكتاتۆری سوریا دەكەن، هەر وەكوو رووسیای فیدرال و چینی میللی بەتایبەتی،وێڕای چەند وڵاتێكی دیكە كە پشتیوانی لەم رژێمە هەرەسهێناوە دەكەن، وەكوو فەنزەویللا و كوبا.
خەباتی ئاشتیی و چەكداریی گەلی سوریا بەخێرایی پێ دەنێتە ساڵی دووەمییەوەو لەو ماوەیەشدا چەندین قوربانی و وێرانكاری و زیانی ماددی و ژیاری بەدوای خۆیدا هێناوە،وێرای دەربەدەری زیاتر لە 214 هەزار هاووڵاتی كە لە ترسی كوشتن بە دەستی هێزەكانی حكومەت ئاوارەبوونەو لە چوار وڵاتی دەوروبەردا ناویان تۆماركراوە،هەرچەند كاتیش دێت و دەڕوات دڕندەیی و قین و كینەی بەعس و چەوساندنەوە و زەبروستەمی رۆژهەڵاتیانەی ئەم رژێمە لە زێدەبووندایەو رژێمیش كەوتۆتە نێو زەلكاوی دوژمنایەتیی كردنی گەلی سوریا بەهەمووپێكهاتەكانی نەتەوەیی و ئایینی و ئایینزایی و بیروبۆچوونی هزری و سیاسییەوە، هیچ كەسێك لە مردن دەرباز نابێت جا سەر بە هەر نەتەوە یان ئایینێك بێت،بە هەموو جۆرە چەكێك لێیان دەكوژرێت و بەم شێوەیەش رق و كینە بەرامبەر بە رژێمی سوریا لە نێو كۆمەڵانی خەڵك زیاتر دەبێت، دیارە ئەمەش رەنگدانەوەی دەبێت لە دوای سەركەوتن و هەرگیزپێ ناچێت ئاكامێكی دڵخۆشكەری لێ بكەوێتەوە.
ئەو گرفتە گەورە و ئاڵۆزەی رووبەڕووی هەمووان دەبێتەوە خۆی لەوەدا دەنوێنێت كە ئەو ململانێیەی ئێستای ئەو وڵاتە ململانێی سوریا- سوریا نییە، بەڵكو ململانێی ناوچەكەشی چۆتەسەر، ململانێی ئایینزاكان، ململانێی حوكمی شیعەی ئێران دژی حوكمی سوننەی سعودیە و قەتەر، لەپاڵ ئەو یارمەتییەی بە لایەنی یەكەم دەگات لە حوكمی عێراق و حزبوڵڵای لوبنانی لەكاتێكدا بۆ لایەنی دووەم هاوكاری لە وڵاتانی كەنداو و جێگەی دیكەوە دەگات.
هەروەها ململانێیەكە بە تەنیا لەسەر ئاستی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست نییە، بەڵكو بەرژەوەندیی وڵاتانی گەورەی تێدایە كە پشتیوانی لە حوكمی دیكتاتۆری سوریا دەكەن، هەر وەكوو رووسیای فیدرال و چینی میللی بەتایبەتی،وێڕای چەند وڵاتێكی دیكە كە پشتیوانی لەم رژێمە هەرەسهێناوە دەكەن، وەكوو فەنزەویللا و كوبا، لە كاتێكدا كە هەموو وڵاتانی گەورەی دیكە لەپاڵ گەلی سووریا و شۆڕشگێڕانیدا دەوەستن بە چاوپۆشین لەو هۆكارانەی لە پشت ئەم هەڵوێستەوەن.
گرفتی دووەم كە ڕووبەڕووی گەلی سوریا دەبێتەوە، بەڵام چەندین رەهەندی دیكەی هەیە لە سەر ئاستی ناوچەكە ئەویش بریتییە لەواقیعی هێزی ئیخوان موسلمین لە سوریا و دەسەڵاتی فراوانیان لە سەركردایەتی كردنی هێزگەلێكی بەشداربووی شۆڕشی سووریا، هەروەها ئەو یارمەتییانەی لە رێكخستنی جیهانی ئیخوان موسلمینەوە، هەروەها لەو ئیخوانانەی كە گەیشتوونەتە حوكم وەكو میسر و تونس یان سودان كە بە ئیخوانەكانی ئەوێ دەگات، ئەم راستییەش بۆتە مایەی نیگەرانی و دڵەڕاوكێی زۆر لە لایەنگیرانی سووریا لەهەمبەر ئەو نەخشە تازەیەی كە كاریگەریی هەیە لە گۆڕەپانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا،ئەو نەخشەیەش سێ لایەن لەسەری رێككەوتوون: 1) ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا،2) عەرەبستانی سعودیە و دەوڵەتی قەتەر، 3) رێكخستنی ئیخوان موسلمین لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و میسر بەتایبەتی بۆ بوار رەخساندن لە بەردەم ئیخوان موسلمین تاكو دەست بەسەر سیستەمی فەرمانڕەوایی ئەو دەوڵەتانەدا بگرن و حكومەت پێك بهێنن، دیارە پێنج ئامانجی سەرەكیش لەو نەخشەدایە هەروەك ئیدارەی ئێستای ئەمریكا رەچاوی دەكات:
1- دامەزراندنی ئەوسیستمانەی كە لەگەڵ ئایینی زۆرینەی زۆری دانیشتووانی دەوڵەتە عەرەبییەكاندا بە تایبەتی و لەگەڵ ئەو ئایینزایەی كە زۆربەی خەڵكەكەی لێ پێكهاتووە، دەگونجێن، واتا ئایینزای سوننی بە چاوپۆشی لەو جیاوازییەی لەم رووەوە لە نێوان ئایینزاییاكانی سوننە كە لە ناو ئەو دەوڵەتانەدا لە ئارادایە، بۆیە ئیدارەی ئەمریكا پێیوایە كە ئەم بۆچوونە هێمنی و سەقامگیری لە ناوچەكە فەراهەم دەكات.
2- دەستەبەركردنی ئاسایشی ئیسرائیل كە بەشێوەیەكی تایبەتی سعودیە و قەتەر و سەرجەم دەوڵەتانی دیكەی ناوچەكە بڕیاری لێدەدەن،دواتر رووكردنە لەباربردنی هەنگاو بە هەنگاوی كێشەی فەلەستین لەبەرژەوەندیی ئیسرائیلدا، بە مەرجێك تەنیا هیچ شوێنێك و بنكەیەك لە فەلەستین نەمێنێتەوە تەنیا شوێنی ئێستای حكومەتی فەلەستین و غەزە نەبێت.
3- دەربازبوون لە هەڕەشەكانی ئێران بۆ ئیسرائیل وهەناردەكردنی ئایینزاو شۆڕشی شیعە بۆ دەوڵەتانی ناوچەكە بەمەبەستی دەست بەسەرداگرتنیان تا لە بەرژەوەندیی فەرمانڕەوایانی ئێراندا بێت. ئەم بۆچوونە بە دیدی هاوپەیمانەكە ئێران گۆشەگیر دەكات و دەسەڵاتدارانی عێراقیش لە ئێران دوور دەخاتەوە، هاوكات حزبوڵڵاش لاواز دەكات و كۆتایی بە ململانێكەی دێنێت تا لە یەك كاتدا لە بەرژەوەندیی لوبنان وئیسرائیلدا بێت.
4 – ئەم بۆچوونە یارمەتی سەقامگیری و هەژموونی ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی لە ناوچەكە دەدات كە بە پڕیەدەگترین شوێن دادەنرێت لە جیهان لە بواری نەوتدا، بڕی یەدەگەكەشی لە 65 % زیاترە.
5- كاركردن بۆ دوورخستنەوەی هەر یەك لە روسیا و چینی زەبەلاح كە هاتوون ركابەریی بكەن لە سەر نەوت و سامان و بازاڕەكانی ئەو ناوچانەی جیهان كە هێشتا دەستیان بە وەبەرهێنانی سامانی سەرەتایی خۆیان نەكردووە لە پێناو پەرەپێدان وپێشكەوتنی ئابووری و كۆمەڵایەتی و رۆشنبیری و ژینگەییدا،ئەو دوو وڵاتەی باسمان كردن پێگەو پێوەندیی گرنگیان لەگەڵ سووریا و ئێران و سوداندا هەیەو چاویشیان بڕیوەتە ئەوەی جارێكی دیكە بگەنەوە عێراق و دەوڵەتانی كەنداو، لە پێناو بەرژەوەندیی تایبەتیی خۆیاندا.
جا لەسەر ئەم بنەمایە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی دەستەوەسانە لەهەمبەر وەرگرتنی هەر بڕیارێكی بەكۆمەڵ كە ئەندامانی هەمیشەیی لە سەری رێك بكەون، ئەمەش مانای وایە شەڕو كوشتار تا ماوەیەكی نەزانراو بەردەوام دەبێت، مەترسییە گەورەكەش لەوەدایە كە توانا و دەسەڵاتی رێكخراوی ئەلقاعیدە پەرە بسێنێت و كەسانی دیكەی لە سوریا بێتە پاڵ، پێویستە شەڕ لە سوریادا لە بەرژەوەندیی گەل یەكلایی بكرێتەوە، چونكە ژیان لەگەڵ رژێمەكەی بەشار ئەسەد و هێزە ئەمنییەكان و تاقمەجەلادەكانی مەحاڵە، بۆیە لەسەر رووسیا وچین و دەسەڵاتدارانی عێراق پێویستە ئەم راستییە بزانن، تا چیدی پارەو چەك بەم رژێمە نەدەن و رێگەبدەن گەلی سووریا شەڕەكە بۆ بەرژەوەندیی خۆی یەكلایی بكاتەوە لە جیاتی یەكلایی كردنەوەی بۆ بەرژەوەندیی لایەنە توندڕۆكان، لەوانەش ئیخوان موسلمین، چونكە ئەوەی لە میسر دەیبینین و ئەوەی ئێستا لە تونس دەگوزەرێت ئەوە دووپات دەكاتەوە كە دەرئەنجام ئەو هێزانە دەگەنە دەسەڵات، كە لەمەشدا جیاواز نین لەگەڵ هێزەكانی ئیسلامی سیاسیی شیعە كەئێستا حوكمی ئێران وعێراقیان بە دەستە، بەردەوامیش رێنمایی تازە دەردەكەن بۆ بڵاوكردنەوەی بۆچوونی توندڕۆیی شیعەگەری كە لە ئایینی ئیسلامەوە دوورە، هەروەكو چۆن لەم دواییەدا هاتنی ئافرەتی بێ سەرپۆشیان بۆ ناو كازمیە قەدەغەكرد.
حزبی بەعس كە رژێمی سوریا بەڕێوە دەبات بە هاوپەیمانی لەگەڵ هەندێ حزب هەروەها شیوعییەكان كە زەمینەی میللی وكۆمەڵایەتییان لاواز بووە وێڕای حزبی نەتەوەیی ناسری، رۆژ لە دوای رۆژ بەرەو لێكترازان وهەڵوەشاندنەوە دەچێت، هەروەها ژمارەیەكی زۆری ئەندامانی حزبی بەعس كە بەزۆرەملێ چووبوونە ناویەوە،پەیتا پەیتا وازی لێدێنن، لە لایەنەكەی دیكەش كە دژی رژێمە دەبینین زۆر لەو هێزە سیاسییانە نەك هەر تەبا نین، بەڵكو لەناو خۆشیاندا ناكۆكن بە تایبەتی هێزە دیموكراسیخواز و چەپەكان،هەر ئەم حاڵەتەیشە كە هێزەكانی ئیسلامیی سیاسی هان دەدات كە كۆنترۆڵی بارودۆخەكەی سوریا بكەن،بۆیە نابێت باوەڕ بە بەڵێنەكانی ئیخوان موسلمین بكرێت، ئەوان لە میسر بە ناوی لێبووردەیی و دیموكراسییەت بەڵێنیان دا، دواتر هەڵگەڕانەوە.
لە كۆتاییدا سەركەوتن هەر بۆ گەلە،بەڵام زیانەكان زۆر دەبن چونكە هێزگەلێكی توندڕەو و تیرۆریست هەوڵ دەدەن ئاژاوەو وێرانكاری و مردن لە سووریادا بڵاوبكەنەوە، هەروەها بەردەوام بوونی شەڕ لە سووریا رەنگە بپەڕێتەوە بۆ لوبنان و دەوڵەتانی دیكەی ناوچەكە،ئەمەش مایەی مەترسییە،بۆیە لەسەر كۆمەڵگەی نێو دەوڵەتی پێویستە كارەكە یەكلایی بكاتەوە لە بەرژەوەندیی هێزەكانی گەل، بەڵام بەبێ ئەوەی دەستتێوەردانی راستەوخۆ لە شەڕەكەی ئێستای سووریادا بكات،بەڵكو لە ڕێی چەند رێكارێك لەوانە قەدەغەكردنی فڕۆكە جەنگییەكانی رژێم كە بە ئاسمانی سووریادا بسوڕێنەوە،یان رێگەگرتن لە گەیشتنی چەك بۆ دەستی هێزەكانی رژێمی سووریا،یان رێگەنەدان بەتوركیا كە بارودۆخەكە ئاڵۆزتر بكات بە بیانووی بوونی كورد لە لایەنگرانی پارتی كرێكارانی كوردستان.
ئیسرائیل لەگەڵ مانەوەی رژێمی سووریادا بوو بە سەرۆكایەتیی ئەسەد، چونكە رژێمی بەعسی فەرمانڕەوا هێمنییەكی تەواوی لە بەرەی جۆلان بۆ دابین كردبوو هەر لەوەتەی داگیركردنییەوە تاكو ئێستا، بەڵام دوای رێككەوتن لەگەڵ ئیخوان موسلمین لەسەر ئاستی جیهان و لاوازیی رژێمی سووریا ئەمڕۆ ئیسرائیل حەز بە لەناوچوونی دەكات،ئەو گرفتە گرنگ وئاڵۆزەی كە ناكرێ لەبیربكرێت بریتییە لە هەڵوێستی ئیسرائیل و ئەمریكا لەهەمبەر ئێراندا،وا بزانم كە ئێران ئەمڕۆ یاری بە ئاگر دەكات و درك بەو مەترسیانە ناكات كە هەڕەشەن بۆ سەر سیستەمە سیاسییە دواكەوتووەكەی،ئەو وڵاتە رێگە نادات بگاتە چارەسەركردنێكی نێودەوڵەتی بۆ دامەزراوە ئەتۆمییەكانی و تا ئێستاش لە هەوڵی دروستكردنی چەكی ئەتۆمدایە تاكو بەهۆیەوە دەست بەسەر ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بگرێت، كە نە ئەمریكا و نە ئیسرئیل و نە دەوڵەتانی عەرەبیش رێگە بەم كارەی دەدەن،تەنیا عێراق و حزبولڵا نەبێت، ئەمەش مەترسی ئەوەی لێدەكرێت كە ئەمریكا و ئیسرائیل گورزی سەربازی لێبوەشێنن و بنكەی سەربازیی دەوڵەتانی عەرەبی بۆ ئەم مەبەستە بەكاربێنن،كە رەنگە لە توركیاش بێت،بێ گوێدانە هەڵوێستی رووسیاو چین،چونكە ئەوان ناتوانن رەخنە بگرن لەبەر ئەوەی ڤیتۆی ئەمریكی هەرەس بە گلەیی وناڕازیبوونی ئەو دوو دەوڵەتە دێنێت،
بەدەر لەم پرسانەش، گەلی سووریا و هێزەكانی بەرگری زۆر پێویستیان بە پشتیوانی تەواوی رای گشتیی جیهانی عەرەبی هەیە، بگرە هەر لە سازكردنی خۆپیشاندان لەبەردەم باڵیۆزخانەكانی سووریا و رووسیا و چین،داواش لە حكومەتەكانی جیهان بكرێت باڵیۆزخانەكانی سووریا لەوڵاتەكانیان دابخەن و رێگە بە سەفەركردنی گەورە بەرپرسانی سووریا بۆ دەرەوی وڵاتەكە نەدەن،هەروەها فەرمان بدەن بە دەستگیركردنی ئەوانەی دەستیان لە كۆمەڵكوژییەكانی ئێستای سووریادا هەیە،بەڵام لەسەر رای گشتیی عەرەبی وجیهانی پێویستە بۆ هێزەكانی شۆڕشی سووریا روون بكەنەوە كە ململانێی تایفی و تۆڵەسەندنەوە و دەسەڵاتبوونی هێزەكانی ئیخوان موسلمین و بەهەدەردانی دەستكەوتەكانی شۆڕشی میللی رەت دەكاتەوە و داوا لەهێزە دیموكراسیخوازەكانی ناو ئەم شۆڕشە دەكات دروشمەكانیان لەپێناو بونیادنانی كۆمەڵگەیەكی مەدەنی و عەلمانی دیموكراسیخوازی سووریدا یەكبخەن .