ئێمەی تورك هەمیشە دوو بۆچوونمان هەیە. بۆچوونێكی ڕەسمی. كە لەلایەن حكومەت و بەرپرسەكانیەوە ڕادەگەیەنرێت، ئەویش تەنیا ئەو كاتە ڕەخنەی لێدەگیرێت كە دەردەكەوێت هەڵەیە. بۆچوونەكەی دیكە پتر بۆچوونێكی شەخسیە، كە لە باشترین حاڵەتدا لەلایەن بۆچوونی سەرەكی نێو گروپە پێشەنگەكانمان پاڵپشتی لێدەكرێت. واتە بە دەگمەن بۆچوونی سێیەم لەبەرچاو دەگرین، بەڵام كاتێك لەبەرچاویشی دەگرین، ئەوا بە گشتی یان بۆ سەرزەنشتكردنی بۆچوونێكی سلبیە یاخود بۆ گەورەكردنی هەڵسەنگاندنێكی ئیجابیە لەسەر خۆمان و وڵاتەكەمان. واتە زۆر دەگمەنە بۆچوونی لایەنی سێیەم بكەینە سەرچاوەی فێربوون و پێوانەكردنی كار و بڕیارەكانمان. چونكە ئێمە باوەڕمان بەو دەستەواژەیە هەیە كە دەڵێت «ئێمەی تورك جگە لە خۆمان كەسی دیكە دۆستمان نییە.»
لەگەڵ ئەوەشدا هەڵسەنگاندنی جددی هەیە بۆ پەرەسەندنەكانی پەیوەست بە كێشەی كوردەوە كە كاریگەری هەیە لەسەر ئاییندەی توركیا. من چەند بەشێك لە سێ سەرچاوەوە دەخەمەڕوو:
1. جەیمس دۆرسەی (لە هەفینگتۆن پۆست: لە 8/8/2012) دەڵێت، «لە كاتێكدا شەڕی ناوخۆی سوریا لە پەرەسەندندایە، ئەوا توركیا ڕووبەڕووی ڕەهەندێكی دیكەی كێشەی كورد دەبێتەوە لە وڵاتەكەیدا كە كێشەیەكی درێژخایەنە...دوای ئەوەی توانیویەتی بە فیعلی و لە شەڕێكی 16 ساڵەدا ئەو یاخیبوونە لەناو ببات كە لە وڵاتەكەدا هەبوو، توركیا خۆی لە دۆخێكدا بینیوە كە واقیعەكە گۆڕانكاری بنەڕەتی بەسەرداهاتووە، مەبەست لەو دەوڵەتە كوردیەیە كە پێشبینی دەكرێت لە باكووری عێراقدا دروست بێت، كە ئەویش دوای سەپاندنی ناوچەی دژەفڕین بە سەركردایەتی ئەمەریكا لە ساڵی 1991 و دوای ڕووخاندنی دەسەڵاتەكەی سەددام حوسێن بوو لە ساڵی 2003 هاتە ئاراوە.
دەستبەسەرداگرتنی شارۆچكە كوردیەكانی نزیك سنوورەكانی توركیا لەلایەن چەكدارە كوردەكانی سەر بە پارتی یەكێتی دیموكراتی «پەیەدە»، كە باڵی پەكەكەیە لە سوریا، توركیای خستۆتە بەردەم واقیعێكی هاوشێوە، بەڵام بە پێچەوانەی حاڵەتی عێراقەوە، ئەمجارەیان توركیا چارەسەری ئامادەی نییە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی.
مەحكەمبوونی دەسەڵاتی كوردەكانی سوریا ئەو پرسیارە دەوروژێنێت كە ئایا توركیا دەتوانێت بەردەوامی بە بەرهەڵستیكردنی خۆی بدات بۆ خەون و ئاواتی كوردەكانی سەر سنوری وڵاتەكەی، یاخود ئایا بەرژەوەندی توركیا لەوەدایە سیاسەتێكی كوردی چالاك بگرێتەبەر كە ناسیونالیزمی كوردی لە ئاسیای ڕۆژئاوادا بگەیەنێتە دۆخێكی لەبار، بە چەشنی ئەوەی لە باكووری عێراقدا كردی؟
لەوەش زیاتر بەرهەڵستیكردنی توركیا بۆ خەونەكانی كورد-ئەمە سەرەڕای پشتیوانیكردنی لە موعارەزەی عەرەبی سوننە لە سوریا- مەترسی ئەوەی لەگەڵ خۆیدا هەڵگرتووە كە توركیا بچێتە پاڵ ڕوسیا و چین لە كەمپی ئەو وڵاتانەی بەرهەڵستی سەرهەڵدانی دۆخێك دەكەن لە دوای ئەسەد كە دۆخێكی پتر دیموكرات و فرەیی بێت.
سەرەڕای ئەو مشت و مڕەی لە ڕاگەیاندنەكاندا دەكرێت دەربارەی پێویستی چارەسەركردنی كێشەی كورد، بەڵام تا ئێستا ئەوە بەدی ناكەین كە سەركردە توركەكان ئاماژەكان دەخوێننەوە. ئەوەش بەخشینی تەواوی مافە دیموكراتیەكان و دەرفەتە گوزارشتی سیاسی و كەلتوری بە كوردەكانی توركیا لە خۆدەگرێت كە دەبێتەهۆی ئەوەی پەكەكە پارێزراو بێت و ئەوەی ئەو شێوازەی لە كوردستانی عێراقدا پیادەی دەكات درێژبێتەوە بۆ نێو كوردەكانی سوریا و ئێرانیش.»
لە كاتێكدا كوردەكانی سوریا هەوڵی بەدەستهێنانی مافی زیاتر و ئیدارەیەكی خۆبەڕێوەبەر دەدەن، نەك سەربەخۆیی، ئەوا ئەگەری ئەوە هەیە توركیا تەنیا تەماشاكار بێت و دەستێوەردان نەكات، تەنیا ئەو كاتە نەبێت كە لە خاكی سوریاوە هێرشی دەكرێتەسەر.
سەرهەڵدانی هەرێمێكی خۆبەڕێوەبەری كوردی دیكە لەسەر سنورەكانی توركیا، نەك تەنیا سیاسەتی توركیا لە ئاست كوردەكاندا دەخاتە ژێر پرسیارەوە، بەڵكو پێداچوونەوە بەو سیاسەتەدا دەكاتە شتێكی پێویستتر، ئەو سیاسەتەی توركیا دەخاتە ڕیزی پێشەوەی پەرەسەندنەكانی ناوچەكە و ڕۆڵی توركیاش دەچەسەپێنێت وەك سەركردەیەك لە كاتی گۆڕانی جیوپۆلەتیكیدا.
2. مۆرگان لۆرەین ڕۆچ لە وتارێكیدا بە ناونیشانی «قەیرانی سوریا كە جەسارەتی كوردەكان زیاتر دەكات، مایەی كێشەیە بۆ توركیا» دەڵێت:
«ئەسەد وەك پێشتر كۆنتڕۆڵی كوردەكان و چەكدارەكانیان ناكات، بەڵكو شەڕی بە وەكالەتیان پێدەكات و لە دژی توركیا بەكاریان دەهێنێت...ئەنقەرە ترسی هەیە لەوەی دەسكەوتەكانی كورد سەربكێشن بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی كوردی-یاخود بەلای كەمەوە هەرێمێكی كوردی خۆبەڕێوەبەری بە چەشنی ئەوەی لە باكووری عێراقدا هەیە-كە ئەمەش دەبێتەهۆی پەكخستنی سنورەكانی توركیا....ڕاپەڕینەكەی سوریا هاوسەنگی هێز لەنێوان كورد و حكومەتی توركیادا دەگۆڕێت. ئەگەرچی زۆر زووە پێشبینی ئەوە بكەین كە چۆن كوردەكان سوود لە ڕووخانی ڕژێمی ئەسەد وەردەگرن، بەڵام زەحمەتە بتوانرێت ئەم تین و تاوەی كوردەكان كۆنتڕۆڵ بكرێت.
3. دانیاڵ برۆد، لە وتارەكەیدا بە ناونیشانی «سنورداركردنی هەڵكشانی كوردستان»( العربیە نیوز، كە لە 8/8/2012 نووسیویەتی و دەڵێت:
لە 17ی تەمموزدا، بە هەزاران سەربازی عێراقی و تانك و تۆپ ڕەوانەكران بۆ كۆنتڕۆڵكردنی زوممار لە باكووری عێراق كە دەكەوێتە دەروازەی فیشخابوور لەسەر سنوری سوریا. كە لەلایەن 3.000 پێشمەرگەی كوردیەوە كە تۆپەكانیان دامەزراندبوو ڕێگریان لێكرا،- بە ئامانجی سەلماندنی ئەوەی چیتر بەغدا باڵادەست نییە. بەرەو ڕاوەستانێكی پڕ لە گرژی لە نێوان سوپای عێراق و هێزی پێشمەرگە ڕوویدا كە بەهۆی فشاری ئەمەریكاوە خاوبۆوە.. كوردستانی عێراق سوورە لەسەر ئەوەی خۆی لە بەغدا ڕزگاربكات و خۆی وەك گەمەكارێكی ئیقلیمی دابمەزرێنێت، هەروەها هێزی گەشەكردوی خۆی بۆ پاراستنی كوردەكانی دیكەی ناوچەكە بەكار بهێنێت. لە هەمووشی گرنگتر، هەوڵدانی دەوڵەتە ڕكابەرەكان بۆ لەباربردنی خەونەكانی كورد هەڕەشەی دووبارە هەڵگیرساندنەوەی خولێكی دیكەی شەڕی كوردەكان دەكات لە ناوچەكەدا كە ئێستا لە بڵێسەدایە.
ئەم ناوچە سنوریە(تاكە دەروازەی سنوری نێوانیان لەگەڵ سوریا) كێشەی لەسەرە لە نێوان حكومەتی بەغدا- كە شیعەكان باڵادەستن بەسەریدا- و حكومەتی هەرێمی كوردستان) پێداگیری لەسەر ئەوە دەكات دەستی بەسەردا ناگرێت.( لە بەرامبەردا، بەغدا لە ژێر كاریگەری نفوزی ئێراندا نایەوێت) ئەم سنورە واڵابێت بۆ ئەوەی پێوەندیی بەردەوام لە نێوان كوردەكانی عێراق و سوریادا هەبێت....تەنیا چەند گەمەكارێكی كەم، جگە لە ئیسرائیل، پەرۆشی ئەوەن دۆخی كوردەكان بەرەو هەڵكشان بچێت، چونكە ئەو دەستكەوتانەی كوردەكان بەدەستی دەهێنن بەلای زۆرێك لە دەوڵەتانەوە دژ بە بەرژەوەندیە نەتەوەییەكانیان لێكدەدرێتەوە.
ئەو هێزەی باڵادەستە بەسەر -ناوچە كوردەكانی سوریادا- بریتیە لە پارتی یەكێتی دیموكراتی«پەیەدە» كە بەهێزترین پارتی كوردی سوریایە، كە هاوپەیمانێكی ناو بەناوی ئەسەد و گرێدراوی پارتی كرێكارانی كوردستانە كە پارتێكی چەكدارە. ئاشكرایە لە كاتێكدا توركیا و عێراق لەسەر زۆر مەسەلە ناتەبان لە ئێستا، بەڵام هەردوولایان بەرهەڵستی كۆنتڕۆڵكردنی باكووری ڕۆژهەڵاتی سوریا دەكەن لەلایەن كوردەكانەوە.
خواستی توركیا بۆ ڕووخانی ڕژێمەكەی ئەسەد و بینینی ڕۆڵێكی سەرەكی لە دوای ئەسەد بێ دەرئەنجام و ڕەنگدانەوە نابێت. ئەم هەوڵەی توركیا بۆتەهۆی ئەوەی دوژمنی توركیا، كە پەكەكەیە، بهێنێتە سەر سنورێكی دیكەی ئەو وڵاتە. بەلای توركیاوە، كە گرفتارە بە دەست شەڕێكی خوێناوی دەیان ساڵەوە لەگەڵ پەكەكەدا و لە باشووری ڕۆژهەڵاتی وڵاتەكەدا، كردنەوەی بەرەیەكی نوێ لەگەڵ میلیشاكانی پەكەكەدا پەرەسەندنێكی نەخوازراوە. لەلایەكی دیكەوە بەغدا نیگەرانە لە زیادبوونی ئاستی خۆبەڕێوەبردنی كوردەكان، لە ئاست یەكێتیەكەی و گرێبەستە نەوتیەكان و هێزە سەربازیەكەی، هەموو ئەمانە هەڕەشەن بۆ سەر عێراقێكی بەهێز، یەكگرتوو و سەقامگیر.
كاتێك بەراوردی دەكەین بە زۆربەی بەشەكانی دیكەی عێراق، ئەوا ئەو سەقامگیریەی لە هەرێمی كوردستاندا هەیە زۆر زیاتر و باڵاترە، هەروەها سەرۆك بارزانی كە كوردێكی عێراقیە كاردەكات بۆ ئەوەی كوردەكانی سوریا كە پێوەندیی خزمایەتیان هەیە و هاوئیتنن ئاسانتر دەستكەوتەكانیان بەدەست بهێنن. لە كاتێكدا دەوڵەتی ئەمری واقیعی كوردەكانی عێراق لە هەڵكشاندایە، ئەوا ئەمە گوڕ و تین بە كوردەكانی دیكەش دەدات.
ڕوونە دەوڵەتە ئیقلمیەكان لە هەوڵدان بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی هەڵكشانی پێشبینی نەكراوی كوردەكان، لەبەر ئەوەی بە هەڕەشەی دەزانن بۆ سەر بەرژەوەندیەكانیان، كە بریتییە لە سیاسەتی هێز. لە كۆتاییدا، بە بەراورد بە دەیەكانی ڕابردو واقیعە جیوپۆلەتیكیەكان لە 2012دا جیاوازە، ئەمەش لە پەرەسەندنەكانی هەرێمی كوردستاندا خۆی دەبینێتەوە كە زیاتر و زیاتر هەنگاو بەرەو ئەوە هەڵدەگرێت ببێتە گەمەكارێكی دەستڕۆیشتووی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. ئەوەی جێی داخە بۆ ڕكابەرەكانی ئەوەیە كە توانایەكی كەمیان هەیە ئەم پەرەسەندنانە بوەستێنن.
ئەمانە ئەو بۆچوونانەن كە لە دەرەوەی توركیادا هەن. ئەوە ڕوون نییە تا چەند دەرئەنجامەكانی حەماس و پەرۆشی توركیا بۆ گۆڕینی ڕژێم لە سوریادا لەبەرچاوگیراوە. هێشتا بۆچوونی ڕەسمی دەوڵەت لەم بارەیەوە بڵاونەكراوەتەوە و هێشتا گوزارشت لە بۆچوونی ناڕەسمیش نەكراوە لە ئاست ئەم مەسەلەیەدا.