سەردانی ئەم دواییەی وەزیری وزەی توركیا، تانەر یەڵدیز، بۆ هەولێر گرنگیەكی گەورەی هەبوو، وەزیری وزەی توركیا ڕایگەیاند توركیا بەشداری لە پرۆژەیەكی هاوبەش دەكات لەگەڵ كوردەكانی عێراقدا بۆ پاڵاوتنی نەوتی بەرهەمهاتوو لە هەرێمی كوردستاندا. هەروەها پلانگەلێكیان ڕاگەیاند بۆ دروستكردنی هێڵی بۆری ڕاستەوخۆ لە هەرێمی كوردستانەوە بەرەو توركیا، كە بۆریە نەوتیە نیشتیمانیەكەی عێراق تێدەپەڕێنێت.



سەرچاوە زۆر و زەوەندە نەوتیەكانی عێراق هەم نیعمەت و هەم نەفرەتن بۆ وڵاتەكە. وەك تاكە كاڵای هەناردەكراوی گرنگی عێراقی، نەوت مایەی سەروەت و سامانە و ئامرازێكە بۆ بەدەستهێنانی ئەوەی بۆتە خەون و خولیای هەموو كەس: پەرەسەندن، كە مانایی مۆدێرنێتی و ڕزگاربوون لە پێداویستی دێت. وەزیری سەرچاوە سروشتیەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئاشتی هەورامی بەم دواییە ڕایگەیاند كە «ئەگەر ئێمە سیاسەتی دابەشكردنی داهاتی نەوت جێبەجێ بكەین -- كاتێك هەموو كەس هەست دەكات عێراقییە و بەشی شایستەی خۆی لە نەوتەكە بەدەست دەهێنێت-- ئەمە دەبێتە هۆی یەكخستنی عێراق، ئەمەش ئاسایشێكی نوێ بۆ عێراق دەخوڵقێنێت و دەبێتەهۆی ڕاماڵینی ئەو گرژیەی هەموو كەس ترس و نیگەرانی هەیە لەبارەیەوە.»
هەروەك ئەوەی سەروەتی هاوبەش بۆی هەیە وڵاتەكە یەكبخات، ئەوا چاوچنۆكی دەبێتەهۆی ئەوەی وڵاتەكە بە ئاڕاستەیەكی دیكەدا ببات. كوردەكان باش دەزانن چۆن نەوت بۆی هەیە مایەی نەفرەت و نەهامەتی بێت، بە دڵنیاییەوە سەددام و ئەوانی دیكە یەك لەسەر یەك كۆشكیان بنیات دەنا و هەر چەكێكیان بوویستیایە بە هۆی سەروەتی نەوتەوە دەیانكڕی. چاوچنۆكی بووە هۆی ئەوە خۆسەپێنی دروست بێت و هەوڵی كۆنتڕۆڵكردنی بەغدا بدرێت، لە كاتێكدا ئەو چەكانەی بە پارەی نەوت دەكڕدران بۆ سەركوتكردنی كوردەكان بەكاردەهێنران. لەبەر پەرۆشیان بۆ وەبەرهێنان یاخود كڕینی نەوتی عێراقی، هێزە دەرەكیەكان خۆیان لە دیكتاتۆرەكان نزیك دەكردەوە، ئەوانەی مامەڵەیان لەگەڵ دەكردن و ئەو حكومەتانەشیان دەڕوخاند كە مامەڵكردنیان ڕەتدەكردەوە.
دوای ئاماژەكردن بەوەی چۆن دابەشكردنی داهات دەبێتە هۆی یەكخستنی عێراق، ئاشتی هەورامی ئەوەشی زیاد كرد كە بە بێ ڕێككەوتنی بەغدا و هەولێر لەسەر یاسای نەوت و گاز «من نازانم عێراق چ مانایەكی دەبێت. عێراق مانای دادپەروەری دێت، دادپەروەریش بە مانای دابەشكردنی داهاتی نەوت دێت، لەبەر ئەوەی ئەمە ئێمە_وەك عێراقی- پێكەوە گرێدەدات» بە دڵنیاییەوە، عێراق لە دۆخێكدایە كە جێی داخە، ئەگەر تەنها دابەشكردنی داهاتی نەوت خەڵكەكە پێكەوە ببەستێتەوە. لە كاتێكدا پێدەچێت عەرەبەكانی عێراق پەرەیان بە ناسنامەیەكی بەهێزی عێراقی دابێت( بۆ نموونە، هەرگیز ئاپۆرای شیعەكانمان نەبینی بۆ پشتیوانیكردنی ئێران لە سەردەمی شەڕی عێراق و ئێراندا)، لێدوانی ئاشتی هەورامی، كە وەزیرە، باشتر-ئاستی- پابەندبوونی كوردەكان بە دەوڵەتی عێراقەوە ڕوون دەكاتەوە. نابێت تێگەیشتن لەم دیدگایە زۆر زەحمەت بێت، ئەویش بەلەبەرچاوگرتنی مێژووی پڕ لە ئازاری كۆمەڵكوژی، دوورخستنەوە و پەراوێزكردن و سەركوتكردنی كوردەكان لە ماوەی پێش 2003دا.
ناكۆكی بەردەوام لەبارەی نەوتەوە لە نێوان بەغدا و هەولێر هەڕەشەیە بۆ سەر یەكپارچەیی وڵاتەكە، هەرچۆنێك بێت ئەمە بە هەمان شێوە پەیوەستە بە ناوچە ناكۆكی لەسەرەكانەوە- كە زۆرێك لە یەدەگی وڵاتەكە كەوتۆتە ئەم ناوچانەوە. هەرێمی كوردستان بنەمای دابەشكردنی داهاتی نەوتی لە نێوان عێراقیەكاندا قبوڵدەكات، لە نێویاندا ئەو كێڵگانەی تازە لە كوردستاندا دۆزراونەتەوە. لەگەڵ ئەوەشدا، هەرێمی كوردستان ئەو بیرۆكەیە قبوڵ ناكات دەسەڵاتەكانی بەغدا مافی حەسریان هەبێت لە پێدان و ئیمزاكردنی تێكڕای گرێبەستەكانی نەوت، بە گرێبەستەكانی پەیوەست بە كوردستانیشەوە، لەگەڵ بەڕێوەبردنی كارەكانی پەیوەست بە گەڕان و دەرهێنانی نەوت. دەستوری عێراق ئەم مافە بە حكومەتی فیدراڵی نادات، چەند ساڵێك پێش ئێستا هەرێمی كوردستان بۆچوونێكی یاسایی لەم شێوەیەی لە شارەزاییەكی بەریتانی نێوداری یاسای نێودەوڵەتیەوە بەدەستهێنا. ئەو شارەزایە پشتیوانی ئەو تەفسیرەی دەكرد كە كوردەكان دەیانكرد بۆ دەستور.
پێدانی دەسەڵاتی تەواو لەبارەی هەموو لایەنەكانی پیشەسازی نەوتەوە دەبێتەهۆی دروستبوونی گەندەڵی و كۆبوونەوەیەكی مەترسیداری دەسەڵاتەكان- چونكە ئەوانەی كۆنترۆڵی داهاتی عێراق دەكەن ئەتوانن كۆنترۆڵی وڵاتەكەش بكەن. لەم ڕووەوە پێشینەیەكی خراپ هەیە- لە ڕاستیدا، پێشینەیەكی تەمەن هەشتا ساڵە هەیە. لە ڕوانگەی كوردەكانەوە، ئەگەر ئەوان كۆنتڕۆڵی پرۆسەكانی پەیوەست بە نەوتەوە بكەن لە هەرێمەكەیاندا، ئەوا ئەتوانن تای تەرازووەكە بشكێننەوە ئەگەر دەسەڵاتەكانی بەغدا ڕێزیان لە ڕێككەوتنی دابەشكردنی داهاتەكان نەگرت. لەبەر ئەوەی پێویستە كوردەكان لە ڕێی بۆریە نیشتیمانیەكانی عێراقەوە نەوت ڕەوانەی دەرەوە بكەن( یاخود بەلای كەمەوە زۆربەی ئەو نەوتە)، ئەوا بەغدا وا لە كوردستان دەكات كە پشتی پێببەستێت بۆ بودجە و داهات.
هەر ئەمەش هۆكاری سەردانی ئەم دواییەی وەزیری وزەی توركیا، تانەر یەڵدیز، بۆ هەولێر ڕوون دەكاتەوە كە گرنگیەكی گەورەی هەبوو. لە كاتێكدا پەیوەندییەكانی توركیا لەگەڵ مالیكیدا بەرەو خراپ بوون دەچێت ئەوا پەیوەندییەكانی لەگەڵ هەرێمی كوردستاندا پەرە دەسێنێت. هەفتەی ڕابردوو هاوشان بە ئاشتی هەورامی-وەزیری سامانە سروشتیەكان لە حكومەتی هەرێمی كوردستاندا- وەزیری وزەی توركیا ڕایگەیاند توركیا بەشداری لە پرۆژەیەكی هاوبەش دەكات لەگەڵ كوردەكانی عێراقدا بۆ پاڵاوتنی نەوتی بەرهەمهاتوو لە هەرێمی كوردستاندا. هەروەها پلانگەلێكیان ڕاگەیاند بۆ دروستكردنی هێڵی بۆری ڕاستەوخۆ لە هەرێمی كوردستانەوە بەرەو توركیا، كە بۆریە نەوتیە نیشتیمانیەكی عێراق تێدەپەڕێنێت.
ئەم پرۆژەیە، هاوشان بە ڕێككەوتنی ئەم دواییەی ئیكسۆن مۆبیل لەگەڵ هەرێمی كوردستاندا بۆ گەڕان بە دوای نەوتدا لە هەرێمی كوردستان و لە ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان، بۆمبێك بوو بە ڕووی بەغدادا. ئەمە بناغەیەك بوو بۆ كوردستانی سەربەخۆ و جیابوونەوەی لە عێراق، ئەو كاتەش دەبێت مالیكی، حوسێن شەهرستانی و عەبدولكەریم لوئەیبی تەنها گلەیی لە خۆیان بكەن. چونكە ئەگەر بەڵێنەكانی خۆیان لەبارەی جێیەجێكردنی ماددەی 140ەوە نەشكاندایە، ئەگەر هەوڵیان نەدایە قۆرخكاری هەموو لایەنەكانی پیشەسازی نەوتیان بكەن، ئەوا كوردەكانیش بەو شێوەیەی ئێستا ڕوویان نەدەكردە توركیا. لە ماوەیەكی كەمدا، كوردەكانی عێراق چیتر پشت بە بەغدا نابەستن بۆ هەناردەكردنی نەوت یاخود بودجە. ئەگەر لە ساڵی 2019دا توانای هەناردەكاری بگاتە 2 ملیۆن بەرمیل لە ڕۆژێكدا، ئەوا هەرێمی كوردستان ئەتوانێت نزیكەی هەمان ئەو بڕە نەوتە هەناردەی دەرەوە بكات، كە عێراق هەناردەی دەكات. لە كاتێكدا توركیا بە شێوەیەكی ڕوو لە زیاد پێویستی بەوە هەیە سەرچاوەكانی هاوردەكردنی نەوت و گاز زیاتر بكات كە لە ئێستادا پشت بە ڕوسیا و ئێران دەبەستێت، ئەوا كوردەكانی عێراق دەرفەتێك دەدەن بە توركیا بۆ ئەوەی پەیوەندییەكی بازرگانی دۆستانە و ئاسانی لەگەڵیاندا هەبێت.
ئەگەر من لەجێی حكومڕانی بەغدا بوومایە، ئەوا هەستم بە گرنگی پەلەكردن دەكرد لە دەركردنی یاسای نەوت و گاز و ڕێككەوتنێكی سازشكارانەم دەكرد لەسەر ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان و ماددەی 140. ئەگەرنا ڕەنگە پەرەسەندنە نوێیەكان خێراتربن لە توانای حكومەتی عێراقی بۆ گفتوگۆكردن.


* ئوستادی سیاسەتەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە زانكۆی میزوری