با وەكو (چیك) و (سلۆڤاكیا) بەخۆشەویستی جیابینەوە
پرۆفیسۆر جەمال رەسوڵ
چه‌ند ساڵێک له‌مه‌وبه‌ر له کۆنفرانسێکی زانستی نێوده‌وڵه‌تیدا دوو له توێژه‌ره‌کان که هه‌ر یه‌کێکیان توێژینه‌وه‌ی خۆی پێشکه‌ش ده‌کرد، یه‌کێکیان له وڵاتی چیک و ئه‌وی تریان له وڵاتی سلۆڤاکه‌وه ئاماده‌ی کۆنفرانسه‌که بووبوون و توێژینه‌وه‌که‌ی منیش دوای ئه‌وان له به‌رنامه‌که‌دا دانرابوو، له ده‌ستپێکی قسه‌کانمدا به‌خته‌وه‌ری خۆمم به به‌شداران ڕاگه‌یاند که دوای نوێنه‌رانی دوو وڵات توێژینه‌وه‌که‌م پێشکه‌ش ده‌که‌م که له خۆشه‌ویستیدا له یه‌ک جیا بوونه‌ته‌وه‌و هیوام خواست که ئه‌م شیوازه مه‌ده‌نیه به‌گه‌ڕ بێت بۆ گشت ئه‌و کۆمه‌ڵگایانه‌ی که ده‌یانه‌وێت خۆیان بڕیاری چاره‌نووسی خۆیان بده‌ن.
هه‌ر وه‌ک په‌نده کوردییه‌که ده‌فه‌رموێت «برامان برایی و کیسه‌مان جیایی» با هه‌رێمی کوردستان به دۆستانه له به‌شه‌که‌ی عێراق جیا بکرێته‌وه هه‌تا بتوانن هه‌ر لایه‌کیان گه‌شه به خۆیان بده‌ن به‌و شێوازه‌ی که زۆرینه‌ی کۆمه‌ڵگای هه‌رلایه‌کیان ده‌یانه‌وێت ژیانی خۆیان به‌سه‌ر به‌رن.
ئه‌وه‌ی که زیاد له میدیاکاندا تاووتوو ده‌کرێت له‌م دواییانه‌دا ئه‌وه‌یه‌که سه‌رۆک وه‌زیران مالیکی تاکڕه‌وی به شێوه‌یه‌کی ئاشکرا گرتۆته به‌ر له بڕیاره‌کانیداو چه‌ند جارێک به‌راورد کراوه له‌گه‌ڵ سه‌ددامدا. له کۆمێنته‌رێکدا که دکتۆر کرمانج گوندی لە «بلۆگەکەیدا» بڵاوی کردبوه‌وه.
http://kigundi.blogspot.com/2011/12/nouri-maliki-in-shadow-of-saddam.html
ئه‌وڕاستیانه‌م خسته ڕوو که جیاوازیه‌کانی نه‌سیجی ئه‌و کۆمه‌ڵگایانه‌ی له‌بنه‌ڕه‌تدا و به نابه‌دڵی عێراقیان له ساڵی بیسته‌کاندا عێراقی ئێستایان پێکهێنا هێنده نه گونجاون، ئه‌گه‌ر گۆڕانکاری ڕیشه‌یی له پێکهاته‌ی عێراقدا نه‌کرێت، هه‌رکه‌سێک حکومڕانی عێراق بکات، ئه‌مڕو نا، سبه‌ی، ده‌بێت هیچنه‌بێت دیكتاتۆرێکی تێدابێت تا بتوانێت پێکهاته‌کان پێکه‌وه گرێ بداته‌وه‌و ئه‌وه‌ش ئاشکرایه که نه ئه‌و گرێیه گرێ کوێره ده‌بێت که جارێکی تر به‌ر نه بێته‌وه‌و نه ئه‌و دیكتاتۆرەش به‌س ده‌بێت بۆ هێشتنه‌وه‌ی پارچه‌کانی پێکه‌وه و له و به‌ینه‌شدا که پارچه‌کان پێکه‌وه ده‌مێننه‌وه، هێنده ململانێ گه‌رم ده‌بێت که ته‌نها خۆی و خاکه‌که‌شی تێدا ده‌سووتێت هه‌ر وه‌ک له کۆنه‌وه ڕووی داوه‌و ئاسووده‌یی و پێشکه‌وتن به‌رقه‌رار نابێت. نە نووری سەعید و نە قاسم و نە عارفەکان و نە سەددام هیچیان نەیان توانی ئەو عێراقە دروست بکەن کە لە بەرژەوەندی عێراقیەکاندا بێت و ئاشکرایە نە مالیکی و نە هەر کەسێک لە دوای ئەو بێت دەتوانێت ئەو مەبەستە ئەنجام بدات. هەر ئەو ڕاستیەشە کە هەوڵەکانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان، سەرۆک مەسعود بارزانی زۆر دوور نەڕۆیشتوون پاش نزیکەی حەوت مانگ لەچاوەڕوانی پێکهێنانی حکومەتی فیدراڵی عێراق دوابەدوای هەڵبژاردنە گشتیەکەیان. هەر لەم ڕۆژانەدا هاوڕێیەکم ئەم پارچە نووسراوەیەی بۆ ناردم کە لە ساڵی ١٩٢١ دا خوالێخۆشبوومەلیک فەیسەڵی یەکەم وتویەتی هەر وەک خۆی لێرەدا دای دەنێم بۆ خوێندەران:
«أقول و قلبي ملآن آسى... أنه في اعتقادي لا يوجد في العراق شعب عراقي بعد، بل توجد تكتلات بشرية خيالية، خالية من أي فكرة وطنية، متشبعة بتقاليد وأباطيل دينية، لا تجمع بينهم جامعة.....
بەبۆچوونی خۆم، ئەویش بە بێ بەزەیی پێناسەی کۆمەڵگاکانی عێراقەکەی کردوە کە ئەو کاتە بۆی داتاشراو دەبوایە پرسەکەی لەسەر نەگونجانی پێکهاتەکەی بێت نەک لە خودی کۆمەڵگاکانی. ئەو عێراقە کۆنە، تەنانەت لە دروست بوونیشیدا ڕاوێژ لەگەڵ دانیشتوانیدا نەکراو گوێ نەدرایە خواستەکانیان و دروست کردنەکەی تەنها بە گوێرەی بەرمیلە نەوتەکانی و بۆ بەرژەوەندی وڵاتانی دەرەوەو دەوروبەری بووەو هەر واش دەمێنێتەوە هەتا لە بنەڕەتەوە گۆڕانکاری تێدا نەکرێت. لە ڕاستیدا نە کوردستانیەکان ڕازی دەبن کە بەشێوازی کەربەلاو ڕومادی بژین و نە کەربەلاو رۆمادیش ڕازی دەبن بەو شیوازە بژین کە کوردستانیەکان لە بنیاد نانیدان. بە ڕوونی دیارە کە تەنانەت کەربەلاو ڕومادیش بە شێوازی ژیانی یەکتری ڕازی نابن. ئه‌م ڕاستیه‌ش ته‌نها له چاوو بۆچوونی ئێمه‌ی کورده‌وه دیار نییه به‌ڵکو وای لێ هاتوه دراوسێکانمان و برا عه‌ره‌به‌کانیشمان بە ڕاشکاوی دانی پێدا ده‌نێن. هه‌ر وه‌ک په‌رله‌مه‌نتاری پێشوی حکومه‌تی فیدراڵ، مشعان الجبووری له دواترین ڕاگه‌یاندنیدا (الحیاە: 24 مارس 2012) پاش گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ بەغداد وتوویه‌تی که هه‌بوونی هه‌رێمی کوردستان له عێراقدا بێ مانایه‌و هه‌تا ئێستا زه‌ره‌ری زیاتر بووه له سووده‌کانی و پێویسته‌و باشتره که «عێراق له هه‌رێمی کوردستان جیا بێته‌وه« چونکه هه‌بوونی له سیستمی عێراقیدا پێشکه‌وتنه‌کان دوا ده‌خات، به بێ ئازاردانی هیچ لایه‌نێک ئه‌و ڕاستیه به‌سه‌ر هه‌ردوو لادا ده‌چه‌سپێت.
خۆزگه ڕاده‌ی ئه‌و بۆچوون و تێگه‌یشتنه فراوان تر بوایه و ڕێگای ڕووناکی گشت لایه‌نه‌کان نزیکتر بوایه چونکه هه‌ر ئه‌وه‌یه که چه‌وتی نه‌وه‌د ساڵی ڕابردوو ڕاست ده‌کاته‌وه و ئه‌زموونێک ده‌هێنێته گۆڕی که کۆمه‌ڵگاکانی ناوچه‌که له‌مه‌و دوا به هاوکاری یه‌کتری و به برایه‌تی و به کیسه‌ی جیایی بژین.
کوردستانیەکان چاوەڕوانی چی بن؟
لەو ڕاستیانەی کە زۆر ئاشکرا نین بۆ کۆمەڵگای کوردستانی ئەوەیە کە هەر وەک لە یەکێک لە وتەکانیدا، ڕێزدار سەرۆکی هەرێم فەرمووی لایەنان هەن لە بەغداد کە پێشکەوتنەکانی هەرێمیان بەرچاو نایەت و بە گەلێک شێواز هەوڵی بەربەستی دەکەن، هەرچەندە پشکی هەرێم لە بودجە زەبەلاحەکەی عێراق ١٧% یە، بە چەندەها شێواز ٥ تا ٦%ی پشکەکەی هەرێم هەر لە بەغداد دەمێنێتەوە و هەرێم سوودی تەواوی لێ نابینێت. هەر وەها، ئەو پشکەش کە وەری دەگرێت، بە شێوازی مانگانە دەدرێتە هەرێم بە هەمان شێوازی کە باوکێک ڕٶژانە بە منداڵەکەی دەدات وهە تا نەزانێت گیرفانی بەتاڵە، ڕۆژانەکەی ناداتێ. ئەمەش تەنیا بێ متمانەیی دروست ناکات بەڵکو بەربەستی گشت پێشکەوتنەکان و تازەکاری لە بیرکردنەوەکاندا یەو بەردەوامی سەلماندنی ئاغایەتی و خزمەتکاری زامن دەکات.
لەم ڕۆژانەشدا کە کۆمەڵگای کوردستانی چاوەڕوانی بازدانێکی گەورەبوو بۆ دەرباز بوون لەو تەوقەی لە ملی کوردستان نراوە لە دروستبوونی عێراقەوە، دەنگۆی جیاواز دەبیسترێن کە هێشتا هەرێمەکەمان ئامادەی ئەو بازدانە نییە! ئەمەش کۆمەڵێک پرسیار لەگەڵ خۆیدا دەهێنێتە گۆڕێ کە هەندێکیان ئەمانەن:
1.کەی کوردستان ئامادە دەبێت؟
2.کەی دراوسێکانمان ئامادە دەبن؟
3.چەند وڵات هەن کە پاش ڕابووردنی دەیان ساڵ لە دروستبوونیان هێشتا سیمای وڵاتیان پێوە نیە؟
4.چەند وڵات لە دروستبوونیاندا گشت سیماکانی بە وڵات بوونیان تێدا بوو؟
چەند باش دەبوو ئەگەر ڕادەی بۆچوون و تێگەیشتنی لایەنە پیوەندیدارەکان بە بەراورد نزیک بوایە لەو بۆچوونانەی کە لایەنەکانی چیک و سلۆڤاک هەیان بوو لە بڕیاری دواڕۆژی خۆیان. ئەوەی کە لەهەرێم دەبینرێت ئەوەیە کە هەرچەندە بۆچوونەکان جیاوازیان تێدا بێت، دانیشتوانی هەرێم بڕیاری خۆیان داوە لەوەدا کە خوازیاری وڵاتێکی سەربەخۆی خۆیانن وەک هەر نەتەوەیەک لە جیهاندا هەقی خۆیانە. هەر تاکێک یان هەر لایەنێک بەربەستی خواستی زۆرینەی کۆمەڵگای کوردستانی بێت لە ژێر هەر پاساوێکدا بێت، چاوەڕێی ئەو ڕۆژەیە کە کۆیلەییمان لە داهاتوویەکی دوور یان نزیکدا بەرپا بکاتەوەو دەبێت هیچ تاکێکی کوردستانی ڕێگای ئەو بۆ چوونە نەدات.
لە کوێوە ڕۆژی کوردستان هەڵدێت؟
کوردستان، لەگەڵ گشت ئەو تەگەرانەی کە لە ڕێگایدا دانراوە، بە سەرکەوتوانە هەنگاوی بەرزی ناوە بۆ پێشەوەو جگە لە ئاوەدانکردنەوە و بەرەوپێشبردنی گوزەرانی تاکی کۆمەڵگای کوردستانی و چاکسازیەکانی کە بەردەوامن و بەڕیوەن لە پەروەردە و خوێندنی باڵا و تەندروستی و گەلێک بواری تر کە دەبێت بڵێین ئەوانە گشتیان دەستپێکێکی بچکۆلەن و ڕێگایەکی دوورمان لەبەردایە بۆ ئەوەی بیبڕین هەتا بەرەوپێش چوون زیاتر ڕەنگ بداتەوە لە کۆمەڵگاکەماندا و بەشێکی باشی چاوەڕوانکراوەکان بێنە دی، چەند هەنگاوێک هەن کە من بە ستراتیجیان دەزانم و چاوەڕوان دەکرێت کە دواڕۆژمانیان لێوە بەدی بکرێت و ڕۆژی کوردستانیان لێوە هەڵبێت، بەستنەوەی هەرێمە بە کۆمپانیا زەبەلاحەکانی جیهان و پەروەردەکردنی سەرمایەداری گەورەی خۆماڵین. ئەگەر کۆمەڵگای کوردستانی ئیرادەی سەربەخۆیی هەبێت هەر وەک بە ڕاشکاوی لە سندووقی دەنگداندا دەری بڕیوە، ئەو ڕۆژەی مانگانەکەمان لە ناوەندەوە تەگەرەی تێ دەخرێت، یان کۆمپانیا زەبەلاحەکان دڵنیامان بکەنەوە کە پابەندی پەیوەندیەكانیان دەبن لە گەڵ هەرێم و نەوتی هەرێم بۆ هەرێم دەبێت، یان بە خۆبەخشانە سەرمایەدارە زەبەلاحەکانی کوردستان، بە سەرمایەکانیان بەردەوامی بەڕێوەچوونی حکومەتی هەرێم بدەن و ئەو سەرمایەدارەش کە خۆشەویستی کوردستان و سەرکەوتنی بەو پلەیە بەلاوە گرنگ بێت، مێژوو دروست دەکات و ناوی بە بەرزی لە مێژووی کوردستاندا بە ئاڵتوون دەنووسرێت.
