كۆنفیدراڵیەت باشترین زامنی بەرژەوەندیەكانی كوردستانە


لەژێر سایەی ئەم حاڵەتە گرژو بارتەنگیانەی ئێستای لە دیمەنەكەدان؛ كە بەچەندین لایەن و ڕەگەزی پەڕگیرو باڵی توندڕەوی ناو بزاڤە سیاسییە بەشداربووەكانی حكومەتی بەغدا سیخناخ بووە، رۆژانەش سەدای لێدوانە ئاڵوگۆڕكراوەكانی ئەم لایەنانە بەرزتر دەبنەوەو پڕیەتی لە پیلانگێڕی و تۆمەتباركردن و هەوڵ و تەقەلای گەمەكردن لەنێو ئاوی لیخندا، هەروەها تژییە بە گۆڕینەوەی تۆمەتی سیاسی لە بەرامبەر یەكتردا. ئەمجۆرە چالاكیانەی ئێستا وا چاوەڕوانی لێناكرێت كە لە سنووری گرژی و چاولەیەكتر سووركردنەوە بوەستن، بەڵكو بۆ چەندین دەرئەنجامی سامناك لە عێراقدا ملدەنێن بەتایبەت لە نێوان كەسایەتی و لایەنە توندڕەوەكاندا، كەشوهەوا تەكفیركراوەكەی لایەنە توندڕەوەكە پاڵ بە كوردستانەوە دەنێت تا بیكەنە بەشێك لەناو كێشەكانی خۆیان، لەناو ئەو چوارچێوەیەی كە بەشێكە لە هێزێكی عەقڵانی چارەساز دەریپەڕێنن.
لەم چوارچێوەیەدا دەكرێت كۆمەڵێك پرسیار بوروژێنین لەسەر ئەو ڕووداوانەی كە لە گۆڕەپانەكەی كوردستاندا دروست بوون، هەروەها ئەو پەنجانەش ئاشكرا بكەین كە لە پشتەوەی دروستبوونیانەوەن؟ لەمەش دوورتر بڕۆین و گرنگتریش ئەوەیە پرسیار لە مەبەستی پشتەوەی تێكدانی بارودۆخ و سەقامگیری ئێستای كوردستان بكەین، هەركەسێكی هۆشمەندوو خاوەنی حیكمەت بە ڕوونی ئەوە دەزانێت كە ئەم كێشانە لە سنووری توندوتۆڵكردنی بارودۆخ و سەلامەتی هەرێم تێدەپەڕێن، هەروەها لەو ڕۆڵە ئەكتیڤ و كاریگەرەی كوردستاندا كە تا ئێستا توانیوێتی لغاوی دەرهاویشتە سلبیەكان بكات و زەمینەسازییەك بۆ چارەسەرەكان بسازێنێت كەم دەكاتەوە. لەم بارودۆخەدا نیازو نیەتێكی بێپەروای زۆر هەیە بۆ تێكدانی سەقامگیری هەرێم و سەرقاڵكردنی خەڵكی كوردستان بە چەند گرفتێكی ئاسایشی و هەروەها چەند گرفتێكی سیاسیشەوە، بۆ ئەوەی بەتەواوەتی كاریگەربوونی كورد دوور بخرێتەوە لەو هاوبەشیكردن و ڕاگرتن و پاراستنی دینگەی یەكبوونی خاكی نیشتمان و پاراستنی دەستوورەی كە كردوویەتیە پەیام بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئەو ڕووداوانەی كە لە بەغدا ڕوو دەدەن.
قەیرانەكە لێرەدا راناگیرێت بەوەی كورد لەو گەمەیەدا دووربخەنەوە كە تا ئێستا تێیدا رۆڵێكی ئیجابی دەگێڕێت، بەڵكو لەو مەترسیانەدا خۆی مەڵاس داوە كە هەڕەشەیە بۆ تێكدانی بارودۆخی نێوخۆی كوردستانیش، بەپێی ئەزموون دەركەوتووە كە ئەو توانایەی بۆ هەڵگیرساندنی فتیلەی هەر قەیرانێك بەگەڕدەخرێت هەمان ئاستی توانا ناتوانێت بەئاسانی كۆنترۆڵی ئاگرەكەی پێ بكرێت و بیكوژێنێتەوە گەر بێتوو كوژانەوەكەی دوا بخرێت، ئەمڕۆ كاروبار لە دوو شتی سەرەكیدا خۆی دەبینێتەوە:
1- سەبارەت بە بەستنی كۆنگرەی نیشتمانی بۆ چارەسەری گرفتە ئاڵۆزكاوەكانی بەغداو حكومەتی فیدراڵی، پێویستە فشار لەسەر ئەو بابەتانە بەشێوازێك بكرێتەوە كە هەڵوێست وەرگرتن لە كۆنگرە هەڵوێست وەرگرتن بێت بەرانبەر پرۆسەی سیاسی و وەرچەرخانەكانی..
پێویستە لە دوو قۆناغەوە كۆنگرەكە خاڵ بچەسپێنێت تا چارەسەری گرفتەكانی بەخێرایی و بەپەلەو كاروبارەكانی داهاتووش تاوتوێ بكات، قۆناغی یەكەمی كۆنگرەكە لە هەولێر ساز بدرێت، لەو قۆناغەدا دیسپلینێك بۆ كاری نیشتمانی و هاوبەشێتی دابنرێت ئەویش بە دانانی چەند خاڵێكی دیاریكراو پاشبەند بە وادەو سەقفی زەمەنی و زەماناتەوە، نابێت ئەوەش قبوڵ بكرێت كە ئەو كۆنگرەیە لە هەولێر دوور بخرێتەوە، كۆنگرەكە دیكۆمێنت بكرێت بەڕێكەوتنە بەناوبانگەكەی هەولێرەوەو بكرێتە دینگەیەكی جەخت كردنەوەو چەسپاندن و ڕواندنی متمانە لە مامەڵەت كردن لەگەڵ هەرێم و دانانی ڕێز بۆ پێوەندیی فەرمیی دەستوورییانە، بە پێچەوانەی ئەوەی ئەمڕۆ بە ڕوونی ڕوودەدات و چیتر لە كەس ناشاردرێتەوە...
2- قۆناغی دواتری كۆنگرەكە كە رەنگبێت لە بەغدا سازبكرێت، بە ئاڕاستەی چەند ستراتیژییەتێكەوە گرێبدرێتەوە، كە وەك پرۆژەیەكی نیشتمانییان لێ هاتووەو ناكرێت لێی بەدوور بین، ئەوەش پێوەندییان بە تەواوكردنی یاساكانی خۆئامادەكردنەوەیە بۆ قۆناغێكی هاوجۆریی نوێ لە پرۆسەی سیاسیی و چوونە پێشەوە بە ئاڕاستەی تەواوكردنی دامودەزگا دەستوورییەكان، بە پێی بڕیارە نیشتمانییە هاوبەشەكان لە نێوان كۆی هێزەكانی ناو پرۆسەی سیاسی چ لەناو پەرلەمان یان لە دەرەوەیدا، دەشكرێت ئەم یاسایانە پوختە بكرێنەوە بە تایبەت ئەوانەی پێوەندییان بە كاروباری یاسای پارتە سیاسییەكانەوەیە، یان یاسای هەڵبژاردن و پێكهاتەی پەرلەمانیی و بە تایبەتیش یاسای ئەنجومەنی ئیتیحادی، ئەوانەشی كە پێوەندییان بە دادوەری و ئەركەكانی ئەنجوومەنە سەربەخۆكان و سەربەخۆیی ئەداكردنییانەوەیە..
ئەو تەداعیاتانەی ئەمڕۆ لە فشاردان والە كوردستانییەكان دەخوازێت كە لە هەر دەرئەنجامێكی پێشبینی كراو كە بە ژێر باڵەكانی فیندامینتاڵە توندڕۆكانەوە دێن خۆ بپارێزن، ئەو توندڕۆیانەی دەست و پەنجەی خۆیان بە سلبیانە وەردەدەنە كاروباری كوردستانەوە، ئاشكرایە كە ئەو دەست و پەنجانە بەبێ پشت و پەنای هەرێمایەتی و دەرەكییانە ناجووڵێن، هەروەها بەبێ هاوكارە قۆرخكارەكانیان لەناو هەرێمەوە بۆ دەستێوەردان ئامادە نابن. لێرەوە بیرۆكەی زامن كردنی هەرێم لە دژی هەموو ئەو فشارانە بەهۆی بوونی فیدرالیەتەوە گرنگن و پێویستیان هەیە بە قووڵبوونەوەو هەنگاو هەڵگرتن بەرەو پێشەوەتر، تا گۆڕانكارییەكی ڕیشەیی و جەوهەرییانەی ئومێدبەخشی لێ بكەونەوە..
فیدرالیەت بەم دۆخەی ئێستایەوە لەژێر هەڕەشەدایە، هەر كاتێك واز لە ڕێكەوتنەكان بهێنرێن و لەبەرانبەر ماددەو بنەما دەستوورییە سەرەكییەكان خۆ لە گێلی بدرێت و خۆ بدزرێتەوە لە كاركردن بە ماددە بونیاتنەرەكانی فیدراڵیەتی وڵاتەكەوە، ئەوساكە لەوانەیە فۆرمی كۆنفیدرالی گونجاوترین فۆرم بێت كە ئەگەری خۆبەدوورخستنەوەی كوردستان لە هەر هەڵوێستێكی هەرێمایەتی بپارێزێت لە لایەك و؛ لە لایەكەی تریشەوە بەسەر ئەو ڕەفتارە ناتەندروستانەدا سەری بخات كە كەسانێك پێی هەڵدەستن كە بە توندڕەوێتی و فەلسەفەی تائیفەگەرێتی سیاسییەوە لە پیلانداڕشتنەوەدان و بۆ دامەزراندنی دەوڵەتێكی ئاینگەرایی لە ئاوازی خۆیان دەخوێنن، تا بیكەنە سەرقەپاغێك بۆ تاوانكاری و سیاسەتە تەمومژەكانیان..
هەروەها فۆرمی كۆنفیدراڵی زامنكاری زیاتری پەرەپێدانی خێراو گونجاوی كوردستانە بۆ وەڵامدانەوەی داخوازییەكانی بونیادنانەوەو پێشكەوتن بە پێچەوانەی ڕۆتیناتی گرێدراو بە فیدراڵیەتێكی پڕ لە كەموكورتی كە تا ئێستا هەر جارەی بە شێوەیەك گرفت بۆ كوردستان دروست دەكات، جارێك بە بوودجەی گشتی و جارێكیش بە سامان و چۆنیەتی بەرێوەبردنی و دابەشكردنی و جارێك بە سنوورەكان و جارێكیش بە درێژدادڕی پێوەندییەكان و قەبارەی بەشداربوونی هەرێم لە حكومەتی ناوەندی و ئیتر بەم شێوەیە وەك ئەوەی فیدراڵییەت كەوتبێتە ژێر پێی چەند لایەنێك كە بە میزاجی خۆیان دیمەنی ئەمڕۆ تەحەكوم پێ دەكەن و كوردستان وەك بەربەستێك دەبینن لەبەردەم پیلانەكانیاندا بۆ جڵەوگرتنی دەسەڵات..
كۆنفیدراڵی ئەو میكانیزمە دروستەیە كە بونیادنان و پلانی سەربەخۆی زیاتر دابین دەكات بۆ كوردستان و دەبێتە كۆسپ بە ڕووی ئەو چالاكیانەی كە كورد سەرقاڵ دەكەن بە گەمەی فێڵ لێكردنی و هەروەها دووری دەخەنەوە لەو فەرمانە دیكتاتۆرییانەی كە بەسەرقەپاغی ئایینیی و تائیفییەوە داڵقاون، ئەو چالاكیانە سنگی دەنێن بەو گۆچانەوەی كە بۆ بەرژەوەندی زۆرینە دروست بووە، لە كاتێكدا جگە لە سەنگەرلێگرتنی تائیفی و فرتوفێڵی خۆمەڵاسدان زیاتر، هیچ مەبەست و نیەتێكی چاوەڕوانكراوی تری لە پشتەوە نییە..
داواكردنی كۆنفیدراڵی لە بۆشاییەوە سەرچاوە ناگرێت، بەڵكو داخوازییەكان و پێداویستییەكانی گەلی كوردستانەو هەروەها هەبوونی یەكێتی عیراقی دەسەلمێنێت، بەڵام فۆرمەكەی بەشێوەیەكی تر پەرەدەستێنێت و گەلی كوردستان لەهەموو ئەگەرەكانی قۆرخكردن و دەرفەتەكانی دەستێوەردانی سلبیانەی وەك ئەوانەی ئێستا هەن دووردەخەنەوە كە بەهۆی زیاتر لە ئەسپێكی تەڕوادەوە فێربوون بەرژەوەندییەكانی كوردستان بۆ مەرامە ئینتیهازییەكانی خۆیان هەرزان فرۆش بكەن و لەگەڵ هێزو گرووپە تائیفییە سیاسییەكاندا دەست تێكەڵاو بكەن، ئەو هێزانەی كە بە بریسك و هوڕی ئایینیانەی ساختەوە لە ناوەندی كوردستانیدا لە گەڕیاندان و ئێستاش ڕێبازگەی سیاسیانەو سەرقەپاغی ئاینیانەیان بۆ خۆیان داناوە ..
لەم ڕووەوە هیچ ئیشكالیەتێكی دەستوورییانە دروست نابێت، چونكە بنەما دەستوورییەكان دەرفەتی زیاتر بە پیادەكردنی میكانیزمەكانی دیموكراتییەت و ڕاپرسی سەبارەت بە مافی چارەی خۆنووسین دەدەن و بە بنەماكانی پێوەندییەكاندا دەچنەوەو بۆ بەرژەوەندی پێكهاتەكان و لایەنەكان، زەماناتی باشتر دەڕەخسێنن تا باشترین سەقامگیری و قووڵترین كەرەسەی ئەكتیڤ بوونی كاروانی ئاوەدانكردنەوە بسەلمێنن..
هەروەها ئەو هێزانەی لە بەغداوە فێربوون خۆیان لە دەستوور بدزنەوە ئەوانن كە هاندەرو پاڵنەری سەرەكین بۆ هەڵبژاردنی ئەم فۆرمەی كۆنفدرالی، ئەوەش بەهۆی پیادەكردنی سیاسەتێكەوە كە هەمووان پەلكێشی لێواری خەرەند دەكات، بەڵكو هەمووان بەخۆیەوە دەخاتە ناوەندی خەرەندەوە، ئەگەر ئەمەش ڕووبدات، ئەوسا پەشیمانی دادی كەس نادات، بۆیە گەر بمانەوێت یەكێتی خاكی عیراق بپارێزین، پێویستە بەخێرایی بگەڕێینەوە سەر بنەما دەستوورییەكان، ئەم ئاڕاستەیە ئەمڕۆ لە هەموو ڕۆژێك زیاتر پێویستە بۆ هەمووان، نەك بە چارەسەركردنی گرفتەكان لە ڕێی نووسینەوەی بابەت و خوێندنەوەی ڕۆژنامەگەرییەوە، بەڵكو لێرەوە وا دەخوازم كۆنگرەیەكی جەماوەری كوردستانی بە سەرپەرشتییەكی فەرمییەوە لە پێناوی دانانی چەند لێكۆڵینەوەیەكی یاسایی و سیاسی ببەسترێت، ئەوەش بۆ دانانی فۆرمێكی كۆنفیدراڵیەت و لە هەمان كاتدا ڕاگەیاندنی كۆنفیدراڵیەت، بە پشتبەستنی تەواوی بەو داخوازییانەی كە مافی فەرمین و تێیدا ئاماژە بدرێت بە مافی چارەی خۆنووسین لە لایەك و؛ هەروەها ئاماژە بدرێت بە بنەما دەستوورییەكانەوە، وێڕای هانابردن بۆ پشتگیری نێودەوڵەتی لەلایەن ڕێكخراوە نێونەتەوەییەكان و دامودەزگا نێودەوڵەتییە پێوەندارەكانیشەوە..

* سەرۆكی پەرلەمانی كەلتووری عیراقی لە تاراوگە