لە 15ی تشرینی دووەمدا، حكومەتی هەرێمی كوردستان ڕاگەیاندنێكی ڕۆژنامەوانی بڵاوكردەوە كە لەگەڵ كۆمپانیای ئێكسۆن مۆبیل،كە گەورەترین كۆمپانیای نەوتی ئەمەریكیە، گرێبەستی دۆزینەوەی نەوتی ئیمزاكردووە.
دەسەڵاتەكانی هەولێر باسیان لەوەكرد «حكومەتی هەرێمی كوردستان 45 گرێبەستی لەگەڵ كۆمپانیاكاندا ئیمزاكردووە كە سەر بە 17 وڵاتن. لە ساڵی 2012دا، كوردستان 175،000 بەرمیل نەوت لە ڕۆژێكدا هەناردەی دەرەوە دەكات.»هەرچۆنێك بێت، لە حەوت گەورە كۆمپانیاكەی نەوت لەسەرئاستی جیهان، ئێكسۆن مۆبیل یەكەم گەورەترین كۆمپانیای نەوتە كە دێتە كوردستان. ئەمەش بێگوێدانە وەزارەتی نەوتی بەغدا، كە گرێبەستەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە نایاسایی دادەنێت.
تەنانەت لە پێش پەسەندكردنی دەستوری 2005یشەوە ناكۆكی نێوان بەغداو هەولێر لەسەر نەوت بەردەوامە. بە پێی خەمڵاندنەكان كوردستان یەك لەسەر پێنج یان یەك لەسەر سێی تەواوی نەوتی یەدەگی عێراقی تێدایە. بە تێكڕا عێراق سێیەم گەورەترین یەدەگی نەوت لە جیهاندا لە خۆدەگرێت، ئەمەش بەو مانایە دێت كە گەمەكارە نێودەوڵەتییەكان لە نزیكەوە چاودێری ناكۆكیەكەی نێوان هەرێمی كوردستان و حكومەتی ناوەندی بەغدا دەكەن.
هەرچۆنێك بێت، ئەو ڕاستیەی زۆرێك لەو چاودێرانەی سەرنج و بایەخی پێویست نادەن و تێیناگەن ئەوەیە مشتومڕی حكومەتی هەرێمی كوردستان و بەغدا لەسەر داهاتەكانی نەوت نییە. سەركردەكانی هەردوو حكومەتەكە كۆكن لەسەر ئەوەی لە هەر شوێنێك نەوت بەرهەم بهێنرێت، لە نێویاندا كوردستان، ئەوا لە ڕێی دەوڵەتەوە ڕەوانەی بازاڕەكانی دەرەوە دەكرێت، داهاتەكانیشی بە یەكسانی و بە پێی ژمارەی دانیشتووان لە ناو عێراقدا دابەش دەكرێن، پشكی كوردستانیش لە تەواوی داهاتەكان لە سەدا 17یە.
لەبری دابەشكردنی داهاتەكان، بەرپرسەكانی كوردستان و بەغدا مشتو مڕیان لەسەر ئەوەیە كێ مافی ئەوەی هەیە گرێبەستی دۆزینەوەو بەرهەمهێنانی نەوت دابڕێژێت و گرێبەست لەگەڵ كۆمپانیاكاندا بكات و كێ مافی ئەوەی هەیە ئیدارەی پرۆسەی بەرهەمهێنان بكات. سەركردەكانی كورد بانگەشەی ئەوە دەكەن مافی ئەوەیان هەیە ئیدارەی ئەو كێڵگانە بكەن كە كەوتونەتە كوردستانەوە، لە كاتێكدا بەرپرسەكانی حكومەت لە بەغدا ئەوە دوپات دەكەنەوە حكومەتی مەركەزی مافی ئیدارەكردنی هەموو لایەنە گرنگەكانی كەرتی نەوتی هەیە بۆ قازانجی هەموو عێراقییەكان.
پێدەچێت دەستوور لە بەرژەوەندی هەڵوێستی كوردەكان بێت. بە پێی ماددەی 110ی دەستوور حكومەتی فیدراڵی (مەبەستی بەغدایە) دەسەڵاتی حەسری هەیە لە سێ بواری گرنگدا: بەرگری، سیاسەتی دارایی و پێوەندییە دەرەكییەكان، هەروەها هەندێ پرس و بابەتی بچووكتر وەك سەرژمێری، پێوانەو كێشانەو داڕشتنی سیاسەتی گشتی وەبەرهێنان و یاسای بودجە. ماددەی 115ی دەستوور چارەسەرە بۆ یەكلاكردنەوەی ئەم ناكۆكییە:» هەموو ئەو دەسەڵاتانەی وەك دەسەڵاتی حەسری حكومەتی فیدراڵی ناویان نەهاتووە دەگەڕێنەوە بۆ دەسەڵاتی هەرێم و ئەو پارێزگایانەی لە چوارچێوەی هەرێمێكدا ڕێكنەخراون. ئەوەی پەیوەست بێت بە دەسەڵاتە هاوبەشەكانەوە لە نێوان حكومەتی فیدراڵی و حكومەتی هەرێمدا، ئەوا لە حاڵەتی ناكۆكیدا، دەبێت ئەولەویەت بدرێتە یاسای هەرێم وئەو پارێزگایانەی لە چوارچێوەی هەرێمێكدا خۆیان ڕێكنەخستووە.»
ئەوەی پێوەندی بە نەوتەوە هەبێت، دەستوور تەنیا لە ماددەكانی 111 و 112دا باسیكردووە. ماددەی 111 دەڵێت «نەوت و غاز موڵكی سەرجەم خەڵكی عێراقن لە هەموو هەرێم و پارێزگاكاندا.» هەروەك پێشتر ئاماژەم پێكرد، بەغداو هەولێر كۆكن لەسەر ئەوەو لە دەرئەنجامدا لەسەر ئەو سیغەیەی دابەشكردنی داهاتیش ڕێككەوتن. كەواتە پێدەچێت، ماددەی 112، خاڵی مشتومڕەكە بێت. كە لە دوو بەشدا هاتووەو لەبەرئەوەی مایەی مشتومڕە ئەوا تەواوی دەقەكەی وەردەگرین:
یەكەم: حكومەتی فیدراڵی لەگەڵ هەرێم و پارێزگا بەرهەمهێنەرەكان نەوت و غازی بەرهەمهێنراوی كێڵگەكانی ئێستا بەڕێوەدەبات بە مەرجێك داهاتەكانیان بە شێوەیەكی دادەپەروەرانەو بە گوێرەی دابەشبوونی دانیشتووان لەسەرجەم پارچەكانی وڵاتدا دابەش بكرێت لەگەڵ دیاریكردنی پشك بۆ ماوەیەك بۆ ئەو هەرێمە زیان لێكەوتووانەی ڕژێمی پێشوو بێبەشی كردبوون وئەوانەش كە پاشتر زیانیان لێكەوت تاجۆرێك لەگەشەسەندنێكی هاوسەنگ بۆ ناوچە جیاوازەكانی وڵات مسۆگەر بكات و ئەمەش بە یاسا ڕێكدەخرێت.
دووەم: حكومەتی فیدراڵی هەرێمەكان و پارێزگا بەرهەمهێنەرەكان بە یەكەوە هەڵدەستن بە ڕەنگرێژكردنی سیاسەتی ستراتیجی پێویست بۆ بەرەوپێشبردنی سامانی نەوت و غازبەجۆرێك كە ببێتەمایەی دەستخستنی زۆرترین سوودو كەڵك بۆ گەلی عێراق ئەویش بەپشتبەستنی بە نوێترین تەكنیكی بنەماكانی بازاڕو هاندانی وەبەرهێنان.
كەواتە ڕوونە مەبەستەكە ئەوەبوو نەوت و غاز ببێتە خاڵی هاوبەش و هاوكاری لە نێوان دەسەڵاتی فیدراڵی و هەرێمدا. هەرچۆنێك بێت، بەرپرسەكانی وەزارەتی نەوت، ڕایان وایە دەبێت دوا بڕیار بۆ ئەوان بێت لە پێوەندیدا بە پێدانی گرێبەستەكان و ئیدارەكردنی بەرهەمی نەوت لە هەر شوێنێكی وڵاتەكەدا بێت. بە پشبەستن بەتەفسیرە نائاساییەكەیان، بەغدا هەر كۆمپانیایەك دەخاتە لیستی ڕەشەوە كە ئامادەی ئیمزاكردنی گرێبەستێكی جیا بێت لەگەڵ دەسەڵاتەكانی هەولێردا.
هەرچۆنێك بێت، ڕەنگە هاتنی ئیكسۆن مۆبیل بۆ كوردستان تێكڕای ئەم سیاسەتە دوچاری پشێوی بكات، لەبەرچاوگرتنی قەبارەی كۆمپانیاكەو پشكی مەزندەی وەبەرهێنانی ئەم كۆمپانیایە لە كێڵگە نەوتیەكانی باشووری عێراقدا- وا دەكات بەغدا بە دەگمەن بتوانێت هەڵیبوەشێنێتەوە.
گرێبەستەكە بەرجەستەی سەركەوتنێكی گەورەیە بۆ سەركردە كوردەكان، هەروەها بوونی ئێكسۆن مۆبیل پشك و بەرژەوەندەی گشتی ئەمەریكا زیاد دەكات لە سەقامگیری و ئاسایشی هەرێمی كوردستاندا. هەروەها، بەم دواییە، وەزیری سەرچاوە سروشتیەكانی كوردستان، ئاشتی هەورامی گرنگی و پێداویستی بە پەلەیی سووربوونی كوردەكانی شرۆڤەكرد بۆ ئەوەی لە بواری بەرهەمهێنانی نەوتدا هەنگاو بەرەوپێشەوە بنێن و وتی:«چاوەڕێكردنی بەغدا بۆ تەبەنی كردنی سیاسەتێكی مەركەزی نەوت و گاز یەكێك نەبوو لە بژاردەكانی كوردستان» ئێمە بە تەنیا دوو سەعات كارەبا لە تاریكیدا دەماینەوە. ئێمە بێ وزە بۆ سەیارەو كارگەكانمان دەماینەوە. تا ئێستاش بێ ئاوی پاكی خواردنەوەی دەبووین ...تاد.
ئەمە ئاكامی زۆر گەورەتری لێدەكەوێتەوە ئەگەر ئەم شتانەمان بۆ خەڵكەكەمان دابین نەكردایە. هەموو ئەوانە بە مانای لاوازكردن و لە ناوبردن سەقامگیری هەرێمەكە دەهات بە تەواوەتی»
سەرەڕای ئەو ڕاستییەش، باجی ناكۆكی لەسەر یاسای نەوت لە نێوان هەولێرو بەغدا، لەو داهاتەی لەم نەوتە بەدەست دەهێنرێت لەسەر تێكڕای عێراقییەكان، زۆر گەورە گران كەوتووە. ئەگەر بیانتوانیایە چەند ساڵێك پێش ئێستا لەسەر یاسای نەوت و گاز ڕێككەوتنایە، ئەوا عێراق بەڕەوتێكی خێرا وەبەرهێنانی زیاتری كێشدەكرد بۆ كەرتی نەوت و هەموو ئەو گرێبەستە نەوتیانەشی ئیمزادەكرد كەپێویستی پێیان بوو- جا لە باشوور بوایە، یان لە باكوور یان لە كێڵگەكانی مەزەندە دەكرێت لە پارێزگای ئەنباردا بوونیان هەبێت. لە ڕۆژێكیشدا بە ملیۆنەها بەرمیل نەوتی دەردەهێنا. بە ئومێدی ئەوەی گرێبەستەكەی ئیكسۆن مۆبیل بەغدا ناچار بكات دەست لە بانگەشەكەی هەڵگرێت كە دەسەڵاتی حەسری هەیە بەسەر ئەم مەسەلەیەدا، كە بانگەشەكەشی پاساوێكی لاوازی هەیە.
بەڵام بۆچی ڕێككەوتنەكە ئەوەندە درێژەی كێشا، لە كاتێكدا كە دەسەڵاتەكانی هەولێرو بەغدا لەسەر دابەشكردنی داهات كۆكن؟ وەڵامە سەرەكیەكە لە پرسی متمانەدایە- ڕێككەوتن لەسەر كاغەز شتێكە، لەكاتێكدا كۆنتڕۆڵ و ئیدارەكردنی ڕاستەقینەی بەرهەمهێنان زەمانەتێكی زیاترە بۆ ئەوەی داهاتی نەوت بەدەست بهێنێت. هیچ لایەك وەك پێویست متمانەی بە لایەنەكەی دیكە نییە بۆ ئەوەی ئیدارەی تەواوی پرۆسەكە بكات. ڕەنگە وەڵامی كەمتر گشتی بێت: هەر لایەنێك گرێبەست بكات لە پێگەیەكدا دەبێت بۆ داواكردنی بەرتیل لەو كۆمپانیا نەوتیانەی ململانێ لەسەر بەدەستهێنانیان دەكەن.كاتێك ئەو جۆرە پارەیە لە ئارادایە هەبێت، ئەوا زەحمەتە دەست لە هیچ دەسەڵاتێك هەڵگریت.


* ئوستادی سیاسەتەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە زانكۆی میزوری