پرۆفیسۆر كارپێنتەر یەكێكە لەتۆژەرەوە باڵاكانی ئامۆژگای كاتۆ بۆ دیراساتی بەرگری و سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا و لەساڵی 1995 - 2011 جێگری سەرۆكی ئامۆژگای ناوبراوبووە بۆ دیراساتی بەرگری و سیاسەتی دەرەوە، هەتا ئێستاش زیاتر لە 400 وتاری لە رۆژنامەكانی نیویۆرك تایمز و واشنتۆن پۆست و ۆڵستریت جۆرناڵ و لوس ئەنجلوس تایمز و فاینەشیال تایمز و فۆرین ئەفیرز و فۆرین پۆلیسی و ناشناڵ ئینترێست و چەندین بڵاوكراوەی دیكە بڵاو كردۆتەوە، لەم ژمارەیەشەوە بەپێی رێككەوتنێك لەنێوان گوڵان و نووسەری ناوبرادا، هەموو مانگێگ بابەتێكی تایبەت بۆ گوڵان دەنووسێت و ئەمەش وتاری یەكەمیەتی.


ئەو گرفتەی بەڕێوەیە.. ئیستبدادی ڕوو لە زیادی بەغدا هەڕەشە لە هەرێمی كوردستان دەكات

لەدوای داگیركردنی عێراق لەلایەن ئەمەریكا و ڕووخانی ڕژێمەكەی سەددام حوسێنەوە، هەمیشە پێوەندی نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی مەركەزی پێوەندییەكی لەرزۆك بووە. وەك وەڵامدانەوەیەك بۆ خواستەكانی زۆرینەی كوردەكان، سەركردەكانی هەرێمی كوردستان هەوڵی زیادكردنی ئاستی ئۆتۆنۆمی هەرێمەكەیان داوە. ئامانجی بەغدا، بە تایبەتی لە سایەی دەسەڵاتی نوری ئەل مالیكیدا دەقاودەق پێچەوانەوە بووە- بریتی بووە لە زیادكردنی دەسەڵاتی حكومەتی مەركەزی و سنوورداركردنی ئۆتۆنۆمی هەرێمی كوردستان.
تەنانەت ئەو گرژییە لە مانگەكانی ڕابردوودا زیاتر زەقبۆوە. حكومەتی مالیكی هەوڵی لاوازكردنی ئۆتۆنۆمییە كوردییەكەی داوە، لەڕێی گرتنەبەری هەندێ ڕێ و شوێن و لە ڕێی ئامادەنەبوون بۆ گرتنەبەری هەندێ ڕێ و شوێنی تر. یەكەمیان هەندێ وردە فشار لەخۆدەگرێت، وەك فەرماندان بە داگرتنی ئاڵای كوردستان وەك كردەوەیەكی ڕەمزی بۆ دووپاتكردنەوەی ملكەچی سیاسی هەرێمەكە بۆ بەغدا، هەروەها گورزێكی مەترسیدارتر، وەك هەوڵدان بۆ تێپەڕاندنی یاسای نەوت و گاز كە دەسەڵاتی حكومەتی هەرێمی كوردستان لاواز دەكات بەسەر كەرتێكی گرنگ و بنەڕەتی ئابووریی هەرێمەكەدا. نموونەی سەرەكی ئامادەنەبوون بۆ گرتنەبەری ڕێ و شوێن بریتیە لە ڕەتكردنەوەی ئەنجامدانی سەرژمێری نوێ و دانانی خشتەیەكی زەمەنی تۆكمە و میكانیزمێكی هەڵبژاردن بۆ چارەسەركردنی باری سیاسی كەركوك.
هەموو ئەمانەش- گرتنەبەری ڕێ و شوێن و ئامادەنەبوون بۆ گرتنەبەری ڕێ و شوێن- یەك شتی هاوبەشیان هەیە. كاریگەریان هەیە و ئەگەری زیاتریش ئەوەیە نیەتی سنوورداركردنی دەسەڵات و دەستڕۆیشتوویی حكومەتی هەرێمی كوردستان و ئۆتۆنۆمی هەرێمی كوردستانیان لە پشت بێت.
ئەگەرچی ئۆتۆنۆمی كوردستان لە نێو ئەو لیستە سەرەكیەدایە كە بوونەتە ئامانجی حكومەتەكەی مالیكی، بەڵام بە هیچ شێوەیەك ئەمە تاكە ئامانج نییە. لە ڕاستیدا كردەوەكانی سەرۆك وەزیران، بەشێكن لە ڕەوتێكی بەرفراوانتر كە مایەی نیگەرانییەكی زۆرە. ڕژێمەكەی سەرۆك وەزیران، مالیكی، هەنگاو بە هەنگاو بەرەو تاكڕەویی دەچێت، كە بۆتە مایەی نیگەرانی شارەزایان و پسپۆڕان لە ئەمەریكا و وڵاتە ئەوروپیەكانی دیكە. دانانی كۆت و بەند لەسەر دەزگاكانی ڕاگەیاندن- بە تایبەتی ئەو كەناڵە تەلەفزیۆنی و ئێزگە ڕادیۆ و بڵاوكراوانەی بە ڕەخنەگر بۆ سەرۆك وەزیران و هاوپەیمانە سیاسیەكانی لە قەڵەم دەدرێن- مایەی گرفت و نیگەرانیەكی ڕوو لە زیادە. مەرجەكانی مۆڵەتپێدان كە مەرجی قورسن و جێبەجێكردنیان كاتێكی زۆری دەوێت و زۆرجار مەرجی ناڕەواشن بۆتە نۆرمێك لە عێراقێكی گوایا دیموكراتیدا. زیندانیكردن و تەنانەت ئەشكەنجەدانی خۆپیشاندەرە ئاشتیخوازەكان و ئەو كەسانەی دیكە كە ڕەخنەگری ڕاشكاوبوون لە ڕژێمەكەی (لە نێویاندا ڕۆژنامەنووسەكان) لە هەڵكشاندایە، ئەمانە هاوشان بە هەراسانكردنی ڕكابەرە سیاسییە دیارەكان. هەروەها بەڵگەی زیاترو زیاتر لەبارەی گەندەڵی دارایی، لە نێویاندا حاڵەتەكانی بەرتیلدان و دەنگكڕین دەردەكەون.
هەموو ئەم ڕووداوانە بوونەتە هۆی ئەوەی هەندێ چاودێری ڕۆژئاوایی كە چاودێری بەرەوپێشچوونەكانی عێراق دەكەن، مالیكی وەك «سەددامێكی بچووك» وەسف بكەن. بە هەمان شێوە ڕكابەرە سیاسییەكانی لە ناو عێراقدا نیگەرانن. ئەیاد عەللاوی لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ گۆڤارێكی دیاری ئەمەریكا-The National Journal- بانگەشەی ئەوەی كرد كە «ئەو ڕەوتەی ئەو گرتویەتیەبەر، ڕەوتێكە سەردەكێشێت بۆ گەڕانەوەی دیكتاتۆریەت.» «ئەو دژی دەسەڵات دابەشكردنە. ئەو باوەڕی بە دابەشكردن و شۆڕكردنەوەی دەسەڵات نییە، ئەو ئەم كارە ناكات.»
تەنانەت ئەگەر ئەوەش لەبەرچاوبگرین كە عەللاوی ڕكابەری سەرەكی مالیكیە لەسەر ئاستی نیشتیمانی و ڕەنگە ئەمەش وای لێكردبێت پاڵنەرەكانی سەرۆك وەزیران بەشێوەیەكی سلبی وێنابكات، ئەوا كردەوەكانی حكومەتی بەغدا بەشێوەیەك بەرەو ئیستبدادی دەچێت كە مایەی گرفتە. داخورانی دیموكراسی لەسەر ئاستی نیشتیمانی ئاماژەیەكی خێر نییە بۆ بەردەوامبوونی ئۆتۆنۆمییەكی سیاسی تۆكمە لە هەرێمی كوردستاندا. مالیكی نەك هەر تەنیا هەوڵی پتەوكردنی دەسەڵاتی حكومەتی مەركەزی دەدات لەسەر حسابی دەسەڵاتە هەرێمی و لۆكاڵەكان، بەڵكو هەوڵدەدات ئەوەندەی مومكینە زۆرترین دەسەڵات لە دەستی خۆیدا كۆبكاتەوە.
تەحەددی سەرەكی بەردەم بەرەوپێشچوونی هەرێمی كوردستان ئەوەیە بە وریاییەوە چاودێری ئەو بەرەوپێشچوونانە بكات و كار لەگەڵ ئەو لایەنە غەیرە كوردیانەدا بكات كە ئەگەری ئەوەیان لێدەكرێت ببنە هاوپەیمانی، ئەویش بۆ ڕێگرتن لە داكشانی بەهاو كردەوە دیموكراتیەكان لە عێراقدا. ڕەنگە سەركردەكانی هەرێمی كوردستان ناچاربن لە كۆتاییدا بڕیاربدەن ئایا ئەو ئیستبدادەی لە سایەی مالیكیدا سەریهەڵداوە مایەی هەڕەشەیەكی كوشندەیە بۆ دیموكراسی و بۆ پرۆسەی خۆبەڕێوەبردن لە كوردستاندا یان نا. هێشتا بەرەوپێشچوونەكان بەو خاڵە نەگەیشتوون، بەڵام ڕەوتەكە مایەی نیگەرانیەكی زۆرەو پێویستی بە چاكراوەییەكی زیاتر و پلانی یەدەگ هەیە.