كاتێ دێینەسەر باسكردنی پێوەندییەكانی هەولێرو بەغدا، ئەوا جێی سەرسوڕمانە كە هێشتا گۆڕانێكی كەم لە ڕووەوە ڕوویداوە، هەر لە تەبەنی كردنی دەستووری عێراقییەوە لە تشرینی دووەمی 2005ەوە تاكو ئێستاش.
هێشتا باری كەركوك و ناوچە كێشەلەسەرەكانی دیكە یەكلایی نەكراونەتەوە.
هێشتا عێراق یاسای نەوت و غازی نییە.
هێشتا باری پێشمەرگەو بودجەی پێشمەرگەی كوردستان چارەسەرنەكراوە.
هێشتا سروشتی فیدراڵیزم لە عێراقدا، كە بە مانای دابەشكردنی دەسەڵات دێت لە نێوان حكومەتی مەركەزی و هەرێمەكاندا لە چاوەڕوانی ڕوونكردنەوەی زیاتردایە.
هەر كە ناو بەناو ئەم كێشەو مەسەلانە لە هەڵكشان و داكشاندا دەبن، ئەوا گرژی لە نێوان پارتە كوردی و عەرەبیەكانی بەغداش بە هەمان شێوە لە هەڵچوون و داچووندا دەبن.
پێدەچێت ئەو بە بنبەست گەیشتنەی هەرگیز بە كۆتا نایەت دەرئەنجامێكی درێژخایەنی سیاسەتی دیموكراتی بێت. دەقاودەق لەبەر ئەوەی هەڵبژاردنەكانی عێراق، بە هەمان شێوە ڕێو شوێنی دەستووری كە دەسەڵاتەكان بۆ چاودێریكردنی یەكترو ڕاگرتنی یەكتر لە سنوورەكانی خۆیاندا مومارەسەی دەكەن، بە باشی بەڕێوەبراون، ڕێكخراون و داڕێژراون، ئەوا وڵاتەكە بەردەوام بێتوانایە لە چارەسەركردنی ئەم كێشە قورسانەدا. دابەشبوونی نێوان كوردو عەرەب، شیعەو سوننە، خێڵە جیاوازەكان، تێڕوانینە عەلمانی و ئاینیەكان لە نێوان ئەوانەی دڵسۆزییان بۆ ئێران هەیە لەبەرامبەر ئەوانەدا كە دڵسۆزییان بۆ ئەمەریكا هەیە، وای كردووە پێكهێنانی زۆرینەیەك كە سنووری ئەم جیاوازی و دابەشبوونانە ببڕێت بۆ ئەوەی دەوڵەتێكی عێراقی نوێ بنیات بنێت، كارێكی دژوار بێت. ئەوەی زیاتر تەگەرە لەبەردەم پێكهێنانی ئەم هاوپەیمانێتیە درێژخایەنەدا دروست دەكات بریتیە لە مێژووی بێمتمانەیی و ئەو ئەزموونە كەمەی پێش ساڵی 2003 كە بریتی بوو لە ئەزموونی هاوكاری كردنی نێوان دەزگاكانی دەوڵەت.
لەم ڕوانگەیەوە ئەوەی جێی سەرسوڕمانێكی گەورە نییە، هێشتا نوری مالیكی سەرۆك وەزیران ئەو بەڵێنە سەرەكیانەی كە بە كوردی دابوو لەبەرامبەر پشتیوانییان بۆ پێكهێنانی حكومەتەكەی لە پاییزی ساڵی 2010دا جێبەجێی نەكردووە. بەلەبەرچاوگرتنی ئەوەی ئەو ناكۆكییە گەورەیەی نێوان بەغداو هەولێر بە چارەسەرنەكراوی ماوەتەوە، ئەوا پاشەكشەی داهاتووی هێزەكانی ئەمەریكا ئاستی ترس و نیگەرانییەكانی زیادتر كردووە لەبارەی ئەوەی ڕوودەدات لە غیابی میانگیرییەكی بەهێزی ئەمەریكا بۆ یەكلایی كردنەوەی ئەو كێشانە.
بەڕێز مالیكی بەڵێنی چەند شتێكی دیاریكراوو گرنگی بە كورددا، سەرەڕای پێكهێنانی ئەنجومەنەكانی فیدراڵیزم و ئاسایشی نەتەوەیی، هەروەها پابەندبوونێكی تەمومژاوی بە چەشنی «ڕێزگرتن لە فیدراڵیزم» و « كاركردن بە بنەمای تەوافوق»: بەڵێنی هەمواركردنی یاسای هەڵبژاردنیدا بۆ ئەوەی بە شێوەیەكی دادپەروەرانە نوێنەرایەتی تێكڕای عێراقییەكان بكات، بۆ ئەوەی سەرژمێری گشتی بكرێت، بۆ ئەوەی ماددەی 140 لە ماوەی دوو ساڵدا جێبەجێ بكرێت، یاسای نەوت و غاز لە ماوەی یەك ساڵدا دەربكرێت (واتە ئەم پاییزە) و دابینكردنی دارایی پێشمەرگە وەك بەشێك لە سیستمی بەرگری عێراق.
نائومێدی و تووڕەیی كوردەكان لەئاست سستی لە بەرامبەر ئەم مەسەلانەدا، یاخود لە حاڵەتی ئەم دواییەی پەیوەست بە یاسای پێشنیاركراوی نەوت و گاز كە پاشەكشەیەكی گەورەبوو دژی بەرژەوەندییەكانی كوردەكان، لە كەڵەكەبووندایە. پارتەكانی دیكە، هەر لە لیستی ئەل عێراقیەی ئەیاد عەللاویەوە بۆ ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی لە عێراق و بلۆكی سەدری سەر بە موقتەدا، بە هەمان شێوە خۆشحاڵ نین بە ڕەفتارەكانی مالیكی.
لە ڕاستیدا، پێدەچێت تاكە شتێك كە مالیكی لە دەسەڵاتدا هێشتبێتەوە بریتیە لە یەكنەگرتوویی گرووپە سیاسییەكانی دیكە و بێتواناییان لەوەی پێكەوە دەنگی پێویست كۆبكەنەوە بۆ ئەوەی ئەم حكومەتە بڕووخێنن و حكومەتێكی نوێ پێكبهێنن.
لە هەوڵێكدا بۆ بەدەستهێنانی هەندێ لەو دەستكەوتە گرنگانەی ساڵێك بەرلەئێستا بەڵێنیان پێدراوە، بەم دواییە سەركردە كوردەكان فشارەكانیان بۆ سەر حكومەتەكەی مالیكی زیادكردووە-بەرهەمی نەوتی كوردستانیان كەمكردەوە، داوای خشتەی زەمەنی و كرداری كۆنكرێتی دەكەن بۆ جێبەجێكردنی سیاسەتە بەڵێندراوەكان، لەگەڵ ڕەتكردنەوەی كاركردن لە چوارچێوەی حكومەتدا بێ هەڵگرتنی ئەم هەنگاوانە. بەداخەوە مالیكیەكی لاواز بە دەگمەن هەست دەكات توانای سازشكردنی بۆ كوردەكان هەیە، بە تایبەتی لەسەر ناوچە كێشەلەسەرەكان. بەڵێندان بەهەر شتێك لەم بارەیەوە تا ڕاددەیەك لە خشتەبردنە، لەبەر ئەوەی دەبێت پەرلەمانی عێراق یاسایەی نوێی نەوت و غاز، ئەنجامدانی سەرژمێری و تەنانەت سیاسەتەكانی پەیوەست بە جێبەجێكردنی ماددەی 140 پەسەند بكات. لەگەڵ ئەوەشدا، سەرۆك وەزیرانێكی بەهێز، بە باشی دەتوانێت بڕیاری فەرامۆشكردنی پشتیوانی كوردەكان بدات و ئەم چەشنە بەڵێنانەش جێبەجێ نەكات.
هەموو ئەمانە هەولێرو بەغدا لە دۆخێكدا جێدەهێڵێن كە چەشنی هەلومەرجی پێنج ساڵ پێش ئێستا بێت، بێ ئەوەی ڕێگایەكی ڕوون هەبێت بۆ بەرەوپێشچوون. هەندێ پێیان وایە كە كۆتایی هێنان بە بنبەستگەیشتن لەسەر ئەم مەسەلانە پێویستی بە ڕوودانی قەیرانی جیددی هەیە. لە كاتێكدا كە هەلومەرجەكە بەم شێوەیە بەردەوامە، ئەوا ڕەنگە بەم نزیكانە هەڵبژاردنی نوێ ئەنجام بدرێت كە دەرئەنجامێكی یەكلاكەرەوەی لێناكەوێتەوە، ئەویش ئەگەر حكومەتەكەی بەڕێز مالیكی پشتیوانی كوردەكان و كەسانێكی دیكە لەدەست بدات. بە داخەوە زۆرجار هەڵبژاردنەكان دەبنەهۆی زیاتر دواخستنی كێشەكان، نەك چارەسەركردنیان.