ئێران- ئەمەریكا ? ئیسرائیل هاوكێ
فەیسەڵ دەباغ
لەوانەیە نەگەیشتن بە گفتوگۆیەكی راستەوخۆ نێوان ئێران و ئەمەریكا، یان رێككەوتن لەسەر رۆڵی تەقلیمی ئێران، بەتایبەت لە عێراقدا، وا لە ئێران بكات كارتە ئەقلیمییەكانی تریش بۆ بەهێزكردنی پێگەكەی لە عێراقدا بەكاربێنێ، ئێران لەنێون دوو بژاردەدایە كە هەردووكیان تاڵ و تفتن:
1- دژە هەڵوێستێك بنوێنێ كە لەوانەیە ئەوەی خۆی لەماوەی رابردوودا لێی دەپاراست رووبەڕووی ببێتەوە، واتە بەكارهێنانی هێز دژ بە ئێران.
2- دانوستان لەگەڵ ئەمەریكادا بەشێوەیەك كە رێككەوتنە دوو قۆڵییەكەی نێوان عێراق و ئەمەریكا بە سیستەمێكی ئەمنی تەقلیمی گرێبدات كە تیایدا رۆڵێكی سەرەكی ببینێ، ئەم رابینینە نابێ ئەوەمان لەبیر بكات كە سوریا لەوانەیە هەڵوێستی خۆی بگۆڕێ، كە ئەمەیش وا لە ئێران دەكات ئێران زیاتر رووبەڕوو گرژییەك ببێتەوە چونكە هیچ دوور نییە پەیوەندییەكانی سوریا لەگەڵ واشنتۆن بگەڕێتەوە سەر دۆخی جارانی خۆی، بەتایبەتی سورییەكان بۆ ئەنجامدانی هەر وتووێژێكی راستەوخۆ لەگەڵ ئیسرائیلییەكاندا داوایان كردووە ئەمەریكا لایەنێكی سەرەكی بێ.
هەموومان ئەوەمان وەبیر دێ كە چۆن لە 1/11/2007 و لەپەراوێزی كۆنگرەی وڵاتانی دراوسێی عێراق لە توركیا وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا چاوی بە وەزیری دەرەوەی سوریا كەوتبوو و ئاماژەیش بەوەكرا كە ئەمەریكا خۆشحاڵە بەهەر رۆڵێك كە توركیا دەیگێڕێ وەك ناوبژیوان و ئیتر مەسەلەكە لە 1/11/2007وە تا مانگی ئایاری 2008 درێژەی كێشا، كەتیایدا وتووێژی نهێنی نێوان سوریا و ئیسرائیل بەناوبژیوانی توركیا راگەیەندرا.
چەند سەرچاوەیەكی دبلۆماسی ئاماژە بەوەدەكەن كە شەڕێكی سارد لەنێوان واشنتۆن و تاراندا هەیە، نرخی ئەو شەڕەش لەلایەن وڵاتانی ناوچەكەوە دەدرێ، بەتایبەتی عێراق.
ئەو سەرچاوانە تەئكید لەوەش دەكەنەوە كە ئەم شەڕە لە هەر ساتێكدا لەوانەیە ببێ بە شەڕێكی فیعلی و چەند وڵاتێكی ئەقلیمیش بگرێتەوە.
بەپێی ئەو زانیارییانەی كە لە بەردەستن، ئێرانییەكان بەهۆی هاوپەیمانییەتیان لەگەڵ سوریا دەستیان بەچەند كارێكی سیاسی و هەواڵگری كردبوو كە بەشێكی زۆری ناوچەكەی گرتبوو، ئیسرائیلیش تووشی نارەخحەتییەكی زۆر كردبوو.
چاودێرە سیاسییەكان پێیان وایە دبلۆماسییەت تەنیا چارەسەرە بۆ كێشەكانی ناوچەكە، ئیسرائیل پاش ئەوەی توانی تاڕادەیەك لەشەڕی ئەو لایەنانەی كە لە رووی سەربازییەوە لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەكران سەركەوتن وەدەست بێنێ.
بەم دواییە پەنای بردە بەر دبلۆماسییەت و مانگی رابردوو رازی بوو ئاگربەسێك لەگەڵ حەماس ئەنجام بدات و ئاڵوگۆڕی دیلیش لەگەڵ حزبوڵڵای لوبنانی بكات، هەر ئەو چاودێرانە تەئكید لەوە دەكەنەوە ئیسرائیل كە واشنتۆن لە پشتییەتی لە هەوڵی ئەوەدایە بەهۆی دبلۆماسییەتەوە ئێران گۆشەگیر بكات، بەڵام ئەم كارەی وا بەئاسانی بۆی ناچێتە سەر، چونكە جەمسەری لەناوچەكەداو لە چوارچێوەی ئەو شەڕە ساردەی كە لەنێوان هەردوولادا بەڕێوە دەچێ شێوازێكی (كروفر) ی وەرگرتووە، بەتایبەتی لە چوارچێوە هەواڵگیرییەكەیدا.
هەندێ سەرچاوە ئەوە ئاشكرا دەكەن كە چۆن بەر لە چەند مانگێك مولحەقی سەربازی سعودییە لە دیمەشق دەركرا پاش ئەوەی كە لە لایەن سورییەكان ئیسپات بوو كە 50 ملیۆن دۆلاری داوەتە چەند عەشیرەتێكی سوری.
یەكێك لەو سەرچاوانە ئاماژە بەوەدەكات كە ئەو پارەیە بۆ هاریكاریكردنی چەند عەشیرەتێكی دۆستی سعودیە تەرخانكرابوو، نەك بۆ رێكخستنی بەرهەڵستكارییەكی سیاسی دژ بە سەرۆك بەشار ئەلئەسەد، بەڵام سعودییەكان حەزی خۆیان نەشاردەوە لەگۆڕینی رژێمی سوری، هەر ئەو سەرچاوانە دەڵێن بەرنامەی كارە نهێنییەكانی ئەمەریكا دژ بە ئێران كە 400 ملیۆن دۆلاری بۆ تەرخانكراوە و لەلایەن سیمۆن هێرشەوە ئاشكرا كرا، هاریكاری مادیی ئەو نەتەوانە دەگرێتەوە بەرهەڵستی رژێمی ئێران دەكەن و بۆ ئەو مەبەستەش ئەمەریكا كۆمەڵە كەسانێكی ئەو نەتەوانەی خستۆتە ژێر خزمەتی خۆیەوەو رەوانەی ئێرانی كردوون، جا لەبەرئەوەی تۆڕی هەواڵگری ئێران لە عێراق بەهێزە، هەر زوو ئەم كارەی ئەمەریكایان ئاشكرا كرد و ئەو كەسانەیان دەستگیركرد، وا دیارە واشنتۆن تا ئێستا حەیرییە بەرامبەر بە چوار بژاردە یان سیناریۆ لەو هەواڵەی كە بۆ فەشەلهێنان بە بەرنامە چەكە ئەتۆمییەكەی ئێران دەدا وەك نزمترین رادەو رووخانی رژێمەكەشی وەك بەرزترین رادە، لەوانەیە توندترین سیناریۆ كە ئەمەریكا دەیەوێ دوا بخات و لە هەمان كاتیشدا ئامادەباشی بۆ بكات ئەوەیە كە ئیسرائیل گورزێكی گشتگیری سەربازی لە ئێران بوەشێنێ.
سیناریۆی دووەمیش كە ئەمەریكا و هەواڵگرییەكەی پێی تۆمەتبار دەكرێ ئامادەباشییەتی بۆ كردنەوەی چەند بەرەیەكی شەڕ دژ بە ئێران لەسەر خاكی عێراقدا، كە هەندێ شیكەرە سیاسییەكان بە (قادسییەی ئەمەریكا) ناوزەدی دەكەن و واچاوەڕوانیش دەكرێ هەندێ لایەن بەشداری تیا بكەن بە هەندێ لایەنە شیعییەكانی عێراقەوەش بەڵام شارەزاییەكی سیاسی بەریتانی (باتریك كوكبرن) پێی وایە ئەنجامدانی كارێكی سەربازی دژ بەئێران و لە خاكی عێراقەوە رەوشی ئەو وڵاتە بەتەواوی تێك دەدات و پێشی وایە واشنتۆن حسابێكی ورد بۆ هەموو ئەگەرە خراپەكان كردووە، بۆیە ئێستا بیر لە سیناریۆیەكی دیكە دەكاتەوە كە ئەویش توندكردنی ئابلۆقەو سزای ئابووری و سیاسییە، یانیش بەهێزكردنی ئەو لایەنەنانەی كە بەرهەڵستكاری رژێمی ئێران دەكەن بۆ ئەوەی لە مەودایەك ئەگەر درێژیش بێ هەرەس بەو رژێمە بێنێ.
لە هەمووی سەیرتر و سەرنجڕاكێشتر ئەوەیە كە چاودێر و شیكەرە سیاسییەكانی لەندەن و واشنتۆن وا دەبینن كە هەر گورزێكی ئیسرائیلی یان ئەمەریكی دژ بە ئێران، عێراق دەخاتە ناو لەپی عفریتەوە و ئەگەری دووبارە داگیركردنەوەی كوێت یان هەندێ وڵاتی كەنداو (ئیمارات و بەحرەین) و بەشێكی سعودیە دێنە ئاراوە.
ئەوەی لە میدیاكانی رۆژئاوا، بە تایبەتی ئەمەریكی گوێبیستی دەبین ئەوەیە كە ئێستا ئێران خەریكی راهێنانی هێزێكە بۆ رزگاركردنی كەعبە لە دەستی ئال سعود، كە ئەمەشیان هەمان ئاخاوتنی سەدام حوسێن بوو لە شەڕی ئومولمعاریكدا.
عەلی شیرازی نوێنەری عەلی خامەنەیی رێبەری باڵای كۆماری ئیسلامی ئێران لە هێزی دەریاوانی سوپای پاسدارانی ئێران رایگەیاند: ئەگەر بێتو ئێران پەلامار بدرێ ئەوا ئەلئەبیب و كەشتیگەلی ئەمەریكا لە كەنداو دەسوتێنن.
لە لایەكی دیكەوە، حكومەتی عێراق ئەویش حەیرییە لە چۆنییەتی راگرتنی پارسەنگی پەیوەندییەكانی خۆی لەگەڵ هەر یەك لە ئێران و ئەمەریكا، هەروا حەیریشە بەرامبەر بە چۆنییەتی رەفتاركردن لەگەڵ رێكخراوی موجاهدینی خەڵقدا كە بە شێوەیەكی ئاشتییانە لە سەربازگەی ئەشرەف و لەژێر سەرپەرشتی ئەمەریكا دەژی، كە لەوانەیە واشنتۆن ناوی لە لیستی تیرۆر رەش بكاتەوە و بیكاتە تۆی دژە شۆڕش لە ئێراندا.
سەركردە عێراقییەكان و چاودێران و شیكەرە سیاسییەكانیش سەرقاڵی ئەو مەترسییەن كە لە ئەنجامی هێرشكردنە سەر ئێران لە لایەن ئیسرائیل یان ئەمەریكا دێتە ئاراوە و پێیان وایە ئەو لێدانە یان هێرشبردنە عێراق تووشی نەهامەتییەكی گەورە دەكاتەوە.
بە دیدی ئەو سەركردانە و هەروا شارەزای سیاسی باتریك كوكبرن كە ئێستا پەیامنێری ئێند پێندتی بەریتانیایە لە عێراق، هاوپەیمانی سەرەكی حكومەتی عێراق ئێران و ئەمەریكان و هەردووكیشیان دژایەتی یەكتر دەكەن.
لەوانەیە ئێستا حكومەتی عێراق پشتی بەو هێزە ئەمەریكییە بەهێز بێت كە ژمارەكەی دەگاتە 140 هەزار سەرباز، بەڵام سەركردەكانی، بە تایبەتی لە شیعە و كورد و مێژوویییەكی درێژیان لەگەڵ تاراندا هەیە، بۆیە لە هەوڵی ئەوەدان پارسەنگییەكە بەلای خۆیان رابگرن. بەڵام دروستكردنی ئەو پارسەنگییە سەبارەت بە عێراقێكی تایفی زۆر ئەستەمە و بە كارێكی قروس دادەنرێ، بە تایبەتی ئەگەر زانیمان سەرۆك بوش پارساڵ داوای لە كۆنگرێس كرد 400 ملیۆن دۆلار بۆ پارەداركردنی ئەو كردانە تەرخان بكات كە مەبەست لێیان لاوازكردنی رژێمی ئێرانە كە دەكرێ بڵێین ئەمەریكا بە فیعلی دەستی بەو كردانە كردووە، ئەویش بە یارمەتیدانی ئەو میلیشیاتە ئێرانییانەی كە دژ بە تارانن، بە تایبەتی موجاهیدینی خەڵق كە لە لای حكومەتی ئێران و هەندێ لە لایەنە شیعییەكانی عێراقەوە بە مونافیقینی خەڵق ناوزەد دەكرێ، نەك هەر لەبەر ئەوەی تۆمەتی پێلانگێڕی دژ بە ئێران دەدرێتە پاڵ، بەڵكو بەهۆی هاریكاری ئەو رێكخراوە لەگەڵ سەرۆكی پێشووی عێراق سەدام حوسێن لە سەركۆتكردنی بەرهەڵستكارانی لە كورد و شیعە.
شارەزای سیاسی باتریك كوكبرن پێی وایە كە كاریگەرترین رێكخراوی بەرهەڵستكار لە بارێكی وەك ئێراندا رێكخراوی موجاهیدینی خەڵقە كە حكومەتی عێراق مانگی رابردوو زۆر لێی تووڕە بوو كاتێ كۆنگرەیەكی لە سەربازگەی ئەشرەفدا بەست كە دەكەوێتە باكووری رۆژهەڵاتی بەغدا و داوای داخستنی باڵیۆزخانەی ئێران و گشت دارو دەستەكەی كردبوو لە عێراقدا.
بە پێی هەواڵەكان ئەو كۆنگرەیە گشت عەشیرەت و سەركردە سیاسییە بەرهەڵستكارەكانی ئێرانی بەخۆوە گرتبوو، هەتا ئەوانەی كە دژی حكومەتی عێراقن بەڵام پرسیار ئەوەیە: ئایا ئەو جۆرە كۆنگرەیە دەكرا بەبێ رەزامەندی ئەمەریكا ببەسترێ؟
رۆژنامەی ئێند پێندتی بەریتانی دەڵێ: ساڵی 2003 ئەمەریكییەكان 3700 چەكداری ئەو رێكخراوەیان چەككرد، بەڵام زۆر ژیرانە رەفتاریان لەگەڵ ئەو هەنگاوەی ئەمەریكا كرد و بواری ئەوەیان نەدا ئەو هەنگاوە پەیوەندییەكانیان لەگەڵ ئەمەریكادا تێك بدات.
ئەمەریكانی بەرامبەر ئەو رەفتارانەیان هاریكاری مادی لێكردن بەو حیسابەی كە رۆژێك لە رۆژان لەوانەیە پێویستی پێیان هەبێ.
كوكبرن ئەو رێكخراوە بەو شێوەیە وەسف دەكات و دەڵێ: نازانم كە ئایا جەماوەرێكی زۆریان لە ئێراندا هەیە یان نە، بەڵام ئەوە دەزانم كە تاڕادەیەك زۆر لە هەردوو بواری هەواڵگری و پروپاگەندەكردندا شارەزاییەكی زۆریان هەیە.
هەرچەند ئەو رێكخراوە ناوی لیستی تیرۆرە كە وەزارەتی ئەمەریكا ساڵانە دەری دەكات، بەڵام ئەوەی سەیرە تا ئێستا پنتاگۆن و چەند دامەزراوێكی تری ئەمەریكی پەیوەندی خۆیان لەگەڵ ئەو رێكخراوەدا پاراستووە.
كاردانەوەی ئەمەریكا بەرامبەر بە كۆنگرەی سەربازگەی ئەشرەف ئەوەبوو كە خۆی و لیژنەی خاچی سووری نێودەوڵەتی هاتنە سەرخەت و دەستیان بە وتووێژێكی نهێنی لەگەڵ حكومەتی عێراقدا كرد سەبارەت بە ئایندەی ئەو رێكخراوە كە حكومەتی عێراق زۆر بە توندی داوای دەركردنی دەكات لە عێراقدا.
باتریك كوكبرن سەبارەت بە هێزە بەرهەڵستكارەكانی ئێرانیش ئاماژە بە كوردەكانی ئەو وڵاتە دەكات و دەڵێ: گەورەترین پێكهاتەن كە بەرهەڵستی رژێمی ئایینی ئێران دەكەن، بەڵام بە دەسەڵاتن و كەس نییە پشتیان بگرێ، ئەمە بێجگە لە پژاك كە باڵی ئێرانی پەكەكەیە و رۆژانەش هێرش دەكاتە سەر ئێران و لە لایەن كوردەكانی ئەو وڵاتەوە پشتگیری دەكرێ.
هەتا هەندێ لە بەرپرسانی ئێران و رۆژئاواش پێیان وایە كە ئەو رێكخراوە لە لایەن ئەمەریكاوە پشتگیری دەكرێ و پەیوەندییەكی نهێنیشی لە نێوانیاندا هەیە.
ئەو وڵاتەی كە پژاك تووشی ئیحراجییەكی زۆری كردبێ توركیایە كە رێككەوتنێكی هاریكاری سەربازیی دژ بە تیرۆری لەگەڵ ئێراندا هەیە و لەبەر ئەمەریكاش ناتوانێ دەستی هاریكاری درێژ بكات.
بەڕای من خاڵی لاوازی ئێران هەڕەشەكردنە لە ئیسرائیل كە وای لێكردووە خۆی بخاتە خانەیەك لە گشت وڵاتانی ئەوروپیش دژی بن، لێدانی ئیسرائیل مەسەلەیەكی وا نییە كە ئێران بتوانێ بە ئاسانی لێی دەرباز بێ، حەتمەن كۆدەنگییەكی نێودەوڵەتی بە دوادا دێ و ئەو كاتیش وێنەی عێراقی سەدام لە ئێران دووبارە دەبێتەوە.
