ڕۆژانە لە تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان چەندین کەس دەبیندرێن کە بەناوی ئیسلامەوە وڵاتان سەرزەنشت دەکەن ھاوشێوەی ئیسلامی رادیکاڵ بە بێ ئەوەی لە ئایینی پیرۆزی ئیسلامی صالح تێگەیشتبێت..! ئیسلامی رادیکال نەک ھەر بۆچوون و ڕای جیاوازی قەبوڵ نیە، بەڵکو لەھەر دەرفەتێکدا بۆی ھەڵکەوێت تەلەفی مرۆڤەکانی دەرەوەی بەرەی خۆشی دەکات جا گرنگ نییە لەھەر ئایینێکدا بێت، تەنانەت لە پەیراوانی ئیسلامیشدا بێت، لەڕابردووشدا دەیان نموونەی دوورو نزیک بەرچاو روونی زیاتر دەدەن؛ ئەوەش نە خودا قەبوڵیەتی و نە پێغەمبەری ئازیزمان وەھا میراتێکی سوونەتی بۆ پەیرەوانی ئیسلام لە دوای خۆیدا بەجئ ھێشتووە.

زۆر جار گوتوومە: کارەسات ئەوە کە لە دایک دەبین بە موسڵمانی، ئەوە وامان لێدەکات بە دوای تێگەیشتن لە ئایینی پیرۆزەوە نەبین و بەوەش کەسێک لە خێزانەکەمانەوە وەک عورفێک ئیسلامی بوونمان بۆماوەتەوە و موسڵمانین، دەکرێت پێمان بگوترێت باوڕدار یان ئیماندار...؟! باوەڕ و ئیمان ”بریتییە لە مەعریفە و لایەنگیری، مەعریفە واتە: ناسینی خودا و بنەمای عەقیدەی ئیسلامی، لایەنگیری: واتە خۆ سازکردن لەگەڵ ئەو مەعریفەدا، واتە: عەزم و بڕیار دان بەوەی کە ئەو مەعریفەیە چی لێ داوا بکات، ئاوا ڕەفتار بکات و شعورو ئیحساسات و سیفەتە مەعنەوییەکانی ھاوسەنگ بکات لەگەڵیدا، واتە ئەو مەعریفەتە جیهەت و داھاتوویەک بۆ مرۆڤ دیاری بکات، کە بڕیار بدات بەو جیهەت و ئاراستەیە هەنگاو بنێت کە مستلزمی کردەوەی صالحە...
لە راستیدا کردەوەی صالح خۆی داخڵی مەفهومی ئیمان و باوەڕ نیە، بەڵکو هەر بەرهەمی باوەڕ و ئیمانەکە دەبێتە کردەوەی صالح، لەبەر ئەوەشە کە هەمیشە لەگەڵ وشەی باوەڕ و ئیماندا، کردەوەی صالح بەکار دەهێنرێت کە سوودو بەرهەمە بەرچاوەکەیەتی… بۆیە ئیمان و باوەڕ بێ کردەوە، بێ ئەرزش کراوە…
بۆچی گەورە زانایان وتوویانە: "ئیمان قابیلی زیادو کەم نیە" لە کاتێکدا لەقورئاندا زیادو کەمی باوەڕ و ئیمان چەسپاوە ...؟! هەڵەکەیان لەوەدا بووە کە باوەڕیان تەنها بە مەعریفەتەکە زانیوە، کە ڕوونی و ناڕوونی گونجاوترە بۆی، نەک زیادو کەم، بەڵام مەسەلەی لایەنگرییەکەیە، کە زیادوکەم دەکات، کە بەقەد ژمارەی مرۆڤەکان دەشێ جیاوازیی هەبێت..، پاشان ئەگەر باوەڕ و ئیمان تەنها مەعریفە بێت، خۆ فەڕەنسییەکانیش مەعریفەی تەواویان هەیە !!! بەگشتی وای دەبینم موسڵمانی راستەقینە کەسێکە کە: *مەعریفەی هەبێت و بنەماکانی عەقیدە بناسێ، ھەروەھا *لایەنگیری خۆ «جێبەجێکردن» بە گوێرەی مەعریفەکەی.. کە بەرهەمی ئەو دووخاڵەش دەبێتە کردەوەی صالح .

ئەنجام/ لەعورفی ئێمەدا کەسێک کە خانەوادەکەی موسڵمانن بە ئیرس و بنەماڵە بۆی ماوەتەوە، پێی گوتراوە ئیماندار، بەڵام لەقورئاندا بە کەسێ گوتراوە ئیماندارو باوەڕدار، کە باوەڕ و ئیمانی لە ڕێگەی مەعریفەو ناسین و دەرک و بەڵگەوە وەرگرتبێت، کە خۆی تەحقیقی کردبێت.. ئەصلی ئیمان و باوەڕ مەعریفەیە، کە مەعریفە لەگەڵ تەقلیددا نایەتەوە، دەبێ بە بەڵگە ئەو مەعریفەتەی وەرگرتبێت، کە ئەوەش دەگمەنە و مەبەستمە بڵێم: دەبێت تاک بە تاکی مشتەمەعی ئێمە جیاوازییەکانى بیروباوەڕ و ململانێ سیاسییەکانى جیھان و ئیسلامی رادیکال و ئیسلامی صالح، شیعە و سوننە، وڵاتانی ڕۆژئاوایی و خۆرھەڵاتی... لە ئەمڕۆى جیهانى ئیسلامیدا و جیھانی ئایینەکانی تردا بکات و تێبگات کە ناوچەی خۆرھەڵات بە تایبەتی و جیھان بە گشتی بەرەو ئاڕاستەیەکى مەترسیدار ملپێوە دەنێن، جیھان داراى پێشینەیەکى قوڵن لە جیاوازى ئایدیۆلۆژى و رکابەریى سیاسی و ئایینیدا و دەرهاویشتەکانیشیان بەسەر ئارامى سیاسى سەردەمە مێژووییەکانەوە دیار بووە، بەس ئێمەی کورد چی؟! بۆیە با ئاگامان لە گوفتارو رەفتارمان بێت و ژیرانە بیربکەینەوەو چیتر شەڕی وڵاتان و قەومییەتەکانی دیکە نەھێنینەوە بەردەرکەو نێو ماڵی خۆمان.
ئەگەرچی لەم وتارەمدا رەهەندە مێژووییەکەیی و جیاوازییەکان و هەژموون و کارکردى سیاسیی ئیسلامی ڕادیکاڵی وەک کەمینەیەکی موسڵماننشین لە ئەوروپاى رۆژهەڵات و خۆرئاوادا بە تایبەت لە ئەڵمان و فەرەنسەدا پێشچاو نەخستووە، بەڵام هەموو ئەو هەوڵانە و پاڵنەرەکانیان و خزمەتگوزارییەکانیان لەپێناو پرۆژەکانى وڵاتانى ئیسلامى ڕادیکاڵ و ئیسلامی صالح تا رادەی تێگەیشتن لێی گەنگەشەم کردووەو پێم وایە ئەم نووسینەم بۆ ئێوەی خوێنەر بایەخێکى ئەوتۆى هەیە و بەرچاو روونییەکە بۆ قوڵیی ئەو ململانێیەى ئەمڕۆ کە چۆن خزاوەتە ناو موسڵمانانی جیھان بە گشتی و چۆن لەوێیش خوى سیاسیی ئەو ئاینزایانە بوونەتە خۆرەى پەیام و پێناوە راستەقینەکەى ئیسلام و لەپێناو ئەجێندا سیاسییەکەدا باریدەهێنن و شەڕو تەپ و تۆزەکەش دەخەنە بەر دەرگای ئێمەو ئاوە روون و ڕەوانەکەش خۆمان لێڵی دەکەین .
دیارە ململانێى ئیسلامیەکانی تووندڕەو و باقی ئایینەکانی تر شتێکى تازەو نامۆ نییە و ئاشنایە بە مێژوو... ململانێى ئەوان مۆرکى جەنگە نێوخۆیی و دەمارگیرى و ئیتنییەکانى وەرگرتووە. لەلاى ئەو دوو رەوتە، دوو بنەماى ئیمان،باوەڕ و شوناس بوونى هەیە، ئەو بنەمایانە بونەتە مایەى ململانێکان و جیھانیان بە خۆیەوە سەرقاڵ کردووە، سەرەڕاى بوونى قۆناغگەلێکى هەماهەنگى و پێکەوەژیان بەڵام زیاتر لەوە بوونەتە مایەى سەرئێشە بۆ یەکترى و کەوتوونەتە وێزەى یەکترییەوەو زیانی گەلەک مەزن بەر ئیسلامی سالح کەوتووە. ئەو ناکۆکیانەى بەرەی ڕادیکاڵی لەگەڵ ئایینزاکانی دیکە دێرینە، کەچی هێشتا لەو سەردەمەدا بۆخۆمان شاهێدى ململانێکانى ئەوان و بگرە مەزھەبەکانی تری سوننەو شیعەیشین، بەڵام ھێشتان نامانەوێ تێبگەین و نەزانانە تۆز لەبەر دەرگەمان درووست دەکەین. ئاخر لە ئێستادا ململانێکانى ئەوان ململانێیەکى هەرێمى و نێو نەتەوەییە و گەمەى ئەو ڕەوت و مەزهەبانە سنوورى وڵاتان و نەتەوەکانى تێپەڕاندووەو بە مەبەست یان بێ مەبەست ڕووداو دروست دەکرێن. دروست ئەوەى دەگوزەرێت کۆنەقینێکە و جەنگەکەى لە ئێستادا دەچنرێتەوەو نە پەیووندی بە کوردەوە ھەیەو نە کوردیش لە سعودیەو ئێران و باقی تری وڵاتانی ئیسلام موسڵمانترە .
با کەمێک بگەڕێینەوە دواوەو شۆڕشى ئیسلامى ١٩٧٩ى ئێران وەبیر خۆمان بێنینەوە، کە رۆڵێگى گرنگى لە چالاککردنى ڕەوتی شیعە هەبوو لە سیاسەتى دەرەوەیی ئەو وڵاتەدا. شۆڕشى ئێرانى سەرلەنوێ بیرى سیاسى شیعە و ناسنامەى شیعەکانى لەبەرامبەر ئەوانی تردا زیندو راگرت. لێرەدا سیاسەتى سەرکوتکەرانەى رژێمە عەرەبییەکان لەهەمبەر شیعە بووە تەگەرەیەکى سەرەکى لەبەرابەر سیاسەتە دەرەکییەکانى ئێراندا. ئیسلامییە رادیکاڵەکانى شیعەیش هاتنە نێو ململانێ ئایدیۆلۆژییەکەوە لەگەڵ نەریتخوازە سوننییەکانداو بەمجۆرە شیعە و سوننەکان کەوتنە رکابەریی یەکتریى لەسەر بەدەستهێنانى هێز و دەسەڵات و دوواتریش ئەم رکابەرییە گوێزرایەوە بۆ سەرلەبەرى ناوچەکە! لێرەوە جیا لە عێراق کارەکتەرى تر هاتنە ناوەوەو هەوڵیاندا ململانێکان زیاتر توندبکەنەوە. هەربۆیە سیاسەتى سوننە و شیعە و گەمەى سیاسى ئەوان رۆڵى لە داڕشتنى پێوەندییەکانى خۆرھەڵاتی ناوەراست و کۆمەڵى نێونەتەوەییدا جێهێڵا. یەکێک لە دەرهاویشتەکانى ئەو ململانێ ئایینزانییەى خۆرھەڵات، لەئێرانەوە گوازرایەوە بۆ وڵاتانی ئەوروپاییش.
شۆڕشى ئیسلامى ئێران ئیلهامبەخشى هەموو ئەو ئیسلامییە دژە ئەورووپایی و ئەمریکاییانە بوو لە تەواوى جیهاندا. ئەو ڕوانگەیە بەشێوەیەکى بەرینتر لێیتێدەگەم، بەتایبەتى لەپاش جەنگى ئەمریکا و عێراق لە ٢٠٠٣ دا. چون شیعەگەراکان لە ئێراندا هاتنەوە هۆش و تاران بووە هێزێکى هەرێمى لە ناوچەی خۆرھەڵاتدا، هاوکات شیعە وەک زۆرینەیەک لە بەغداددا دەسەڵاتیان جێگیر بوو. لە سعودییە و کوەیت و ئیمارات و بەحرەین و لوبنانیشدا پێکهاتەى شیعە مەزهەب زیاتر لە جاران بەهێزتر بوون. ئەو تواناسازییەى شیعەکان داراى دوو رەهەندى واتادار بوو: سیاسەتى هەرێمى ئێران لەسەر بنەماى شیعەگەراییە و ئاوێتەى شیعەگەرایی وابەستەیە بە سیاسەتکردن لەتەک عێراقدا. ئەوە راستە لە رووى ژمارەوە شیعەکان کەمترن، بەڵام لەرووى ئەو تۆڕە نێونەتەوەییەوە و لەرووى ئەو وابەستە بوونەوە شیعەکان زیاتر سودمەندن لە هەلومەرجەکەدا. ئەوان توانیویانە بیرى هیلالى شیعى بھێننە بوون، کە عێراق و سوریا و لوبنان دەگرێتەوە، ئەو وڵاتانەى کە لە سیاسەتدا هان لەژێر هەژموون و هێزى ئێراندا. ئەو رەوشەش ئامڕازێکى سیاسیی لێهاتووەتەبەرهەم کە لەبەرژەوەندى نەتەوەیى ئێراندا شکاوەتەوە. لێرەوە ناسنامەى شیعەگەرایى جۆرێک لە وابەستەبوونى بە ناسنامەى نەتەوایەتى ئێرانییەوە پەیدا کردووە و وەکو ناوەندى بازنە شیعییەکە دەردەکەون. هەربۆیە لە ئێستادا شیعەکان لە بەهێزیدان، ئەوان هەمیشە رەخنەشیان لە نەزمى نەتەوایەتى عەربییە، چون ناسیۆنالیزمى رژێمى بەعس لە پاش کەوتنى سەدام رۆژ لە دواى رۆژ لە پاشەکشەو لەبیرچوەنەوە دایە، بەتایبەتى لە پاش رووداوەکانى ڕێکخراوی تیرۆرستی داعش، ئیدى دەرهاویشتەکان زاڵبوونى شیعە و متبوونى ناسیۆنالیزمى عەربى لێکەوتەوە کە سوننەى عەرەبى سەرمەشقایەتى دەکرد. بوژانەوەى شیعەگەرایى رۆڵى هەرێمى ئێرانى بەهێزکرد.
ھەروەھا شوێنى شیعەکان لە ئەورووپاشدا و خزانیان بۆنێو کۆمەڵگەى موسڵماننشین و سوود وەرگرتن لە تاقمگەلێکی رەوتی ئیسلامی ڕادیکاڵی و بەکارھێنانیان لەبەرژەوەندی خۆیان و دروست کردنی رووداوەکانی ئەم دواییەش لە فەرەنسە بەمەبەست بوو، لەکاتێکدا و لە ئێستادا فەرەنسە دژی خواست و بەرژەوەندیە باڵاکانی تورکیا کاردەکات، لەگەڵ ئەوەشدا ئێران بە بەکارھێنانی گروپە ئیسلامیە ڕادیکاڵیەکان وای لە زۆرینەى لێکۆڵینەوەکانى ئەوروپییەکان کردووە فۆکەسیان پەیوەستکەن بە ئیسلامى سیاسیی سوننى بە تایبەتى نموونەى ئیخوان موسلمین و لقەکانى ئیسلامیە ڕادیکاڵییەکان لە ئەورووپادا، بەخاتری ئەو یاریکردنەیە کە هێشتان پرسى پێناوى شیعەکان نەبووەتە خاڵى جێیبایەخى ئەوروپییەکان. لەگەڵ ئەوەیشدا کۆمەڵى شیعەنشین لە ئەوروپادا بە جۆرێک لە جۆرەکان شوێنیان بەسەر سیاسەتى ئەورووپاوە هەیە لە خۆرهەڵاتى ناوەراستدا.