هەر لە ساڵی(2014)وە بگرە كە سەرۆك وەزیرانی ئەو كات (نوری مالیكی) بە بڕیارێكی سیاسی و نادەستووری بەشە بودجە و قوتی خەڵكی هەرێمی كوردستانی بڕی، دوای ئەویش بە هاتنی (حەیدەر عەبادی) سەرۆك وەزیرانی پێشوو هەر ئەم سیاسەتی قوتبڕینە بەرامبەر بە كوردستان بەردەوام بوو، ئەوان وایان دەزانی جۆرە پاڵەوانێتییەكە كە مل بدەنە بەر هەرێم و گرفتی دارایی بۆ دروست بكەن، ئەم گرفت دروستكردنەی ئەوان، جگە لەوەی كە عەقڵییەتی شۆڤێنیی ئەوانمان بۆ دەردەخات، ئەوەشمان پێ دەڵێت كە ئەو جۆرە كەسانە، چاویان بە پێشكەوتنەكانی هەرێمی كوردستان هەڵنایەت.
ئەوان دوو نموونەی هەرە خراپی حوكمڕانیی شیعەیان پێشكەشی عێراق كرد، كە هەم عێراقیان بەرەوە هەڵدێر برد، هەمیش بوونە خاڵێكی رەش بۆ داهاتووی شیعە لە بەڕێوەبردنی عێراقدا، كە ئەم خاڵە رەشە بەرۆكی بەڕێز (عادل عەبدولمەهدی) سەرۆكی دەستلەكاركێشاوەی عێراقی گرتەوە و بووە هۆی دەست لەكاركێشانەوەی لە كاتێكی هەستیاردا، ئاشكرایە كە ئۆباڵی ئەو هەموو وێرانییەی كە ئێستا لە عێراقدا هەیە، لە ئەستۆی حكومەتەكانی پێش (عادل عەبدولەمەهدی)یـە، ئەوان بێسەروبەریی خۆیان لە حكومەتەكەی ئەودا پەردەپۆش كرد.
(عەبادی) جگە لەوەی كە لەسەر سیاسەتی بودجە بڕینی (مالیكی) بەردەوام بوو، هاوكات پێچەوانەی دەستووریش هێرشی سەربازیی كردە سەر ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی سنوری هەرێم و بووە هۆی شەهید وبریندار كردن و ئاوارە كردنی سەدان كەس لە خەڵكی كوردی ئەو ناوچانە.
هەر لە ساڵی (2014)ـەوە كێشە داراییەكانی هەرێم لەگەڵ حكومەتی عێراق دەستی پێكرد، بەڵام ئەمە بەو مانایە نییە كە پێش ئەو ماوەیە كێشەی داراییمان لەگەڵ عێراق نەبووە، بەڵكو هەمیشە كێشە لە دیاركردنی بەشە بودجەی هەرێم هەبووە و لە دوای (2003)تا ئێستا هیچ كاتێك بەشە بودجەی هەرێم بە دروستی و بە پێی پشكی دیاریكراو نەهاتووە، سەرباری ئەوەی كە هەمیشە نەفەقاتی سیادی لە عێراق زیاد كراوە، كە بە هۆیەوە بەشە بودجەی هەرێمی پێ كەم كراوەتەوە.
راشكاوانە بڵێین، ئەگەر لە ساڵی (2018) و دوای دەستبەكاربوونی (عادل عەبدولمەهدی) وەك سەرۆك وەزیرانی عێراق، مەرجەعی گەلی كوردستان سەرۆك (مسعود بارزانی) نەچووبایەتە بەغدا بۆ چارەسەركردنی كێشە هەڵواسراوەكانی نێوان هەرێم و بەغدا، یاسای بودجەی (2019)ی عێراقیش وەك یاساكانی دیكەی بودجەی ساڵەكانی دیكە پڕ دەبوو لە نووسینی بێ كردار و، پەڕلەمانتارەكانی كوردستانیش بە تایبەت ئەوانەی دڵیان لای چارەسەركردنی كێشەكانی هەرێمە و پارێزەری بەرژەوەندییەكانی گەلی كوردستانن لە بەغدا، نەیاندەتوانی هیچ شتێك بكەن، یان لۆبیی پێویست بۆ تێپەڕداندنی پرۆژە یاساكە دروست بكەن، چونكە عەقڵییەتی ئیدارەكردن لە دەوڵەتی عێراقدا، عەقڵییەتی سڕینەوە و چارەسەرنەكردنی كێشەكان و نانەوەی كێشەی زیاترە بۆ گەلی كوردستان، هێشتاش وا دەزانن ئەوان مەركەزن و لە خەیاڵی دەوڵەتی سادە نەهاتوونەتە دەرەوە و بیر لەوە ناكەنەوە كە ئێستا دەوڵەتەكەیان دەوڵەتێكی فیدڕاڵییە و بنەماكانی تایبەتی خۆی هەیە، ناكرێت هەر سەرۆك وەزیرانێكی وەك (مالیكی) و (عەبادی) كە هاتنە سەر حوكم، بە مەركەزییەت بڕیاری نادەستووری و نایاسایی بدەن و یاری بە قوت و مافەكانی نەتەوەیەك بكەن.
بۆ بودجەی (2020)یش ئەگەر هیمەتی جەنابی سەرۆك وەزیران (مسرور بارزانی) و نییەتپاكیی هەرێم وحكومەتی هەرێم و سەردانی شاندی دانوستاندكاری حكومەت بۆ پرسی نەوت و بەشە بودجەی هەرێم بۆ بەغدا نەبوایە، ئەو خاڵانەی كە ئێستا بە رێككەوتن لە پرۆژە یاسای بودجەی عێراق جێگیر كراون، جێگیر نەدەكران. بۆیە ئەمساڵیش باری سەر شانی پەرلەمانتارەكانی كوردستان لە پەرلەمانی عێراق سووكە و هەرچەند كە كێشمەكێش و بگرە و بەردەی نێو پەرلەمانیش ماوە و دەبێت پەرلەمانتارەكانی كوردستانی لە پەرلەمانی عێراق هەوڵی جددی بدەن بۆ پەسەندكردنی بەشە بودجەی هەرێم، وەك ئەوەی كە لە رێككەوتنەكەدا هاتووە، ئەویش ئەگەر عێراق ببێتە خاوەنی بودجەی (2020)ی خۆی و وەك ساڵی(2014)ی (نوری مالیكی) بێ بودجە نەمێنێتەوە.
هەر لە بیستەكانەوە و لەوەتەی ئەو عێراقە لە رەحمی ئینگلیزەكانەوە بە ئیفلجی لە دایك بوو، هەمیشە گەلی كورد و كوردستانییان كێشەیان لەگەڵ حكومەتە یەك لە دوا یەكەكانی عێراق هەبووە، نەك تەنیا لەگەل حكومەتەكانیان، بەڵكو لەگەڵ خودی دەوڵەتی عێراق بە هەموو دەسەڵاتەكانیەوە، ئەمەش بە هۆی ئەو عەقڵییەتە بۆگەنەی كە عێراقی پێ بەڕێوە دەچێت. هەموو جۆرە تاوانێكیان كە لەسەر ئاستی نێودەڵەتی تەجریم كراوە، بەرامبەر بە گەلی كوردستان ئەنجامیان دا، چ لە سەردەمی دوور و چ لەسەردەمی نزیكی حوكمڕانیی عێراق.
نەبوونی حوكمی رەشید و گەندەڵی و پێشكەشنەكردنی خزمەتگوزاریی پێویست و چارەسەرنەكردنی كێشەكانی عێراق لە رووی سیاسی و ئابووری و...هتد، هەیمەنەكردنی بیری مەزهەبی و تائیفی و تەدەخولكردنی ئایین لە دەوڵەت و دەستلەكاركێشانەوە لەسەر داوای مەرجەعییەت و شوێنگرتنەوەی میلیشا و هێزی چەكداریی عەشایرەكان لە جیاتی حكومەت و دەزگا ئەمنییەكانی عێراق و تەدەخولە ئیقلیمی و نێوەدەوڵەتییەكان و نەبوونی ئەجیندایەكی روونی ناوخۆیی و نەبوونی كاریزمایەكی سیاسیی بوێر و پەرت و بڵاویی ناوەندی بڕیار، عێراق بەرەو هەڵدێر و داهاتوویەكی نادیار دەبن، ئاماژەكان ئەوەمان پێ دەڵێن، كە عێراق لە هەموو روویەكەوە لەبەردەم داڕمانێكی مەترسیداردایە.
لە نێو ئەو تەنگژە و گێژاوەی كە شەقامی عێراقی لە ناوەڕاست و باشوور گرتۆتەوە، داهاتووی عێراق لە بازنەیەكی نادیاردا دەخولێتەوە و هێزە سیاسییەكانی عێراقیش كەوتوونەتە بەردەم بەرپرسیارێتییەكی قورسی سیاسی كە كاری كردۆتە سەر پێگەی ئێستاو داهاتوویان، ئەمەش لە مێژووی عێراق بێ وێنەیە.
سەرەڕای ئەو ئاڵۆزییەی كە بەرۆكی عێراقی گرتۆتەوە، بابەتی بودجەی ساڵی(2020)ی عێراقی فیدڕاڵیش یەكێكە لەو بابەتە هەستیار و گرنگانەی كە زۆر درەنگ كەوتووە. بە پێی یاسا دەبێت لە مانگی (10)ی هەر ساڵێك پرۆژە بودجەی ساڵی داهاتووی وڵات لە لایەن حكومەتەوە رەوانەی پەرلەمان بكرێت و لە ماوەی دوو مانگ و پێش هاتنی ساڵی نوێ پەسندی بكات، بۆ ئەوەی لە ساڵی نوێ كار بە مادەكانی یاسای بودجە بكرێت، بەڵام هەر لە مانگی تشرینەوە شەقامی عێراق لە مەنجەڵی خۆپێشاندا دەكوڵێت.
خۆپێشاندەران بە بێ ئەوەی قیادەیەكی دیاریكراویان هەبێت، لە داواكاریی سەرەتاییەوە بۆ دابینكردنی ئاو و كارەبا و خزمەتگوزاریی دیكە بایانداوەتەوە بۆ لەكارلادان و متمانە سەندنەوە لە حكومەت و حەلكردنی پەرلەمان و گۆڕینی سیستەمی سیاسیی دەوڵەت و هەمواری دەستوور و هەندێك بابەتی دیكە.
تا وای لێهات سەرۆك وەزیرانی عێراق لەسەر داوای مەرجەعییەت دەستی لەكار كێشایەوە، بە هیوای ئەوەی كە ئەم بارودۆخە چارەسەر ببێت، ئاماژەكانی بەردەم سیناریۆكانی دەستلەكاركێشانەوەی عادل عەبدولمەهدی و بە پێی ئەو شتانەی بەرگوێمان دەكەون، زۆرن، بەڵام هەر شتێك بێت، ئەوەمان پێ دەڵێن، هەروەك چۆن (حەیدەر عەبادی) دوادەرفەتی حزبی (دەعوە) بوو بۆ بەدەستەوە گرتنی حوكمڕانیی عێراق، ئەوا (عادل عەبدولمەهدی)یش دوا دەرفەتی شیعە دەبێت بۆ حوكمڕانی لە عێراق بەم شێوەیەی كە هەیە، چونكە نەیانتوانی حوكمڕانییەكی دروست و رەشید پێشكەشی خەڵكی عێراق بكەن.
ئەوەی كە ئێستا لە عێراقدا دەگوزەرێت، خراپترین بارودۆخە لە ماوەی (16) ساڵی رابردوو، پێم وانییە پەرلەمان و سەرۆكایەتیی كۆماریش لەم گێژاوە بە سەلامەتی رزگاریان بێت، بەتایبەت كە داواكاریی خۆپێشاندەران تەنیا رووخانی حكومەت نییە، بەڵكو ئەوان لەو تەبەقە سیاسییەی عێراقی بەڕێوە بردووە، رازی نین. بەڵام پرسیاری مەنتیقی ئەوەیە، ئەی ئەوان نەبن كێ دێت و عێراق بەڕێوە دەبات؟ رەنگە شتی شاراوە هەبێت كە بێگومان لە داهاتوودا دەردەكەوێت.
وەك ئاماژەم پێ دا، بابەتی هەستیار بودجەی ساڵی(2020)ـە، بەڵام سەرۆك وەزیرانی عێراق دەستی لەكاركێشاوەتەوە و حكومەتەكەی كاربەڕێكەرە و ناتوانێت پڕۆژە بودجەی ساڵی (2020) رەوانەی پەرلەمان بكات، هەرچەندە رێگەی یاسایی هەن، ئەگەر بودجەش رەوانەی پەرلەمان نەكرێت و لەلایەن پەرلەمانەوە پەسەند نەكرێت، ئەوا كار بە هاوكێشەی خەرجكردنی (یەك لەسەر 12)ی بودجەی ساڵی پار دەكرێت، بەڵام ئەوەی گرنگە ئاماژەی پێ بدرێت، ئەوەیە كە ئەو رێككەوتنەی لێژنەی تایبەتی حكومەتی هەرێم لە هەفتەی رابردوو لەسەر پرسی نەوت و بودجە و قەرزەكانی هەرێم لەگەل حكومەتی عێراقی فیدڕاڵ ئەنجامی دا، پێنگاوێكی باشی حكومەت بوو، یەكەم جاریش بوو لە تەواوی مێژووی دەوڵەتی عێراقدا، كوردستان لە داڕشتنی بودجەدا پێش ئەوەی بچێتە پەرلەمان، بەشدار بێت.
بە پێی ئەو خاڵە گشتییانەی كە لێژنەی دانوستاندنی حكومەتی هەرێمی كوردستان، كە لە رێكەوتی یەكی دیسەمبەری ساڵی (2019) سەردانی عێراقیان كردبوو و لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانی باسیان لێوە كرد، بابەتی باش باس كراوە و خاڵی باشیش لە پڕۆژە یاسای بودجەی ساڵی (2020)ی عێراقدا جێگیر كراوە، كە شایستە داراییەكانی هەرێمیش تا راددەیەكی باش مسۆگەر دەكات و بابەتی ناردنی نەوتیش رێگەچارەی بۆ دیاری كراوە و پرسی قەرزەكانیش بۆ چارەسەركردنیان لە نێوان هەردوو حكومەتدا دەخرێـتە چوارچێوەیەكی یاساییەوە، هەرچەند ئەمە قۆناغی كۆتایی نییە و قۆناغی دووەم گفتوگۆی نێو هۆڵی پەرلەمان و پەسەندكردنی پڕۆژە یاسای بودجەی ساڵی (2020)ـە، بەڵام پێویستە ئاماژە بەوە بدرێت كە ئەم هەوڵە، جگە لەوەی پێنگاوێكی گرنگە، ئەوا جددییەت و هیممەتی سەرۆك وەزیران مسرور بارزانی و حكومەتەكەی دەردەخات بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان هەردوو حكومەت، بۆ پاراستنی ماف و ئیمتیازاتەكانی هەرێمی كوردستان و پارێزگاریكردن لە دەسكەوتەكانی گەلی كوردستان و كیانی هەرێمی كوردستان.