یەكڕیزیی كورد و هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق
نەدا مێرگەسۆری
یەكێك لەو یاسایانەی كە ئەمساڵ لە رێكەوتی (22)ی جولای (2019) لە لایەن پەرلەمانی عێراق و بە بەرچاوی نوێنەرانی كوردستانەوە لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەرچوو، یاسای ژمارە(14)ی ساڵی (2019) بوو، كە بە یاسای هەمواری یەكەمی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگا و قەزاكانی رێك نەخرا و لە هەرێمی كوردستان بە یاسای ژمارە(12)ی ساڵی (2018) ناسراوە. كە جگە لەوەی پێچەوانەی بەندەكانی دەستوورە، پێچەوانەی پرەنسیپە گشتییەكانی هەڵبژاردنیشە.
لە ساڵی(2003)وە تا ئێستا لە عێراق تەنیا دوو هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان ئەنجام دراوە، كە ئەوانیش لە ساڵانی(2008) و (2013) بوون، جگە لە كەركووك.
بڕیار وابوو كە هەڵبژاردنی سێیەم لە (22)ی كانوونی یەكەمی ساڵی(2018) ئەنجام بدرێت، بەڵام بە هۆی نەگونجاویی بارودۆخی سیاسی و جەنگی تیرۆرەوە دواخرا.
لە كۆتاییەكانی خولی سێیەمی پەرلەمانی عێراق و لە ساڵی(2018) یاسای ژمارە(12)ی ساڵی (2018)ی تایبەت بە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگا و قەزاكان دەرچوو، كە بە هۆیەوە یاسای ژمارە (36)ی ساڵی(2008)ی هەڵبژاردنی پارێزگا و قەزا و ناحیەكانی هەڵوەشاندەوە، جگە لە مادەی (23)ی یاساكە كە تایبەت بوو بە ئەنجامدانی هەڵبژاردن لە كەركووك.
ئەو كات فەسڵی (شەشەم) و مادەی(35) لە یاسای ژمارە(12)ی ساڵی(2018) كە لە وەقایعی عێراقی ژمارە (4494)ی رێكەوتی (4/6/ 2018) بڵاوكرایەوە، تەرخانكرا بۆ رێكارەكانی هەڵبژاردن لە كەركووك، گفتوگوی چڕ ئەنجام دراو و هەوڵی زۆر درا لە لایەن پەرلەمانتارە عەرەب و توركمانەكان بۆ ئەوەی رێكاری وا دابنرێت، كە لە كەركووك زەرەر بە نەتەوەی كورد بگەیەندرێت، هەموو هەوڵی ئێمەی پەرلەمانتارانی كوردستانی و بەتایبەت فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان لە خولی سێیەم ئەوە بوو كە رێگە نەدەین یاساكە لە كەركووك زیان بە كورد بگەیەنێت، شوكر تێشیدا سەركەوتوو بووین، ئەمە لە كاتێكدا بوو كە ئەم یاسایە دوای رووداوەكانی (16)ی ئۆكتۆبەر دەرچوون و پەرلەمان و حكومەتی عێراق و فراكسیۆنە عەرەبی و تۆركمانەكان تینووی تۆڵەسەندنەوە بوون لە كورد و هەرێمی كوردستان و ئەو ئەندام پەرلەمانانەی كە لە پرۆسەی پڕ لەشانازی گشتپرسی سەربەخۆیی كوردستان دەنگیان دابوو بە سەربەخۆیی كوردستان كە لە (25)ی ئەیلولی ساڵی(2017) بەڕێوەچوو.
بەڵام مخابن ئەمساڵ، عەرەب و توركمانەكان و پەرلەمانتارەكانیان لە پەرلەمانی عێراق داوای هەمواری یاساكە (ژمارە 12ی ساڵی2018)و مادەی(35)ی یاساكەیان كرد و یاسای ژمارە(14) ی ساڵی(2019)ی ناسراو بە یاسای هەمواری یەكەمی یاسای هەلبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگا و قەزاكانی ژمارە(12)ی ساڵی(2018)یان دەرچوواند، كە وا بڕیارە بە هۆیەوە لە یەكی نیسانی (2020) هەڵبژاردن ئەنجام بدرێت.
بەداخەوە هەوڵەكانیان سەریگرت و توانیان یاساكە و مادەكە لە بەرژەوەندیی خۆیان هەموار بكەنەوە، بە داخەوە كە فراكسیۆنە كوردستانییەكانی پەرلەمانی عێراق لەو هەموارە سەركەوتوو نەبوون و نەیانتوانی ئەم هەوڵە قین لە دڵەی ئەوان كپ بكەن، ئەگەر هەموویان پێكەوە یەكدەنگ بووان و نیسابیان بۆ دانیشتنەكەی ئەوان كامل نەكردایە، دەیانتوانی ئەم بابەتە دوابخەن و بەم كارەشیان رێگر دەبوون لە هەمواركردنەوەی یاساكە بەو شێوەیەی كە ئێستا هەیە، كە بە تەواوی پێچەوانەی دەستوورە و لە دژی نەتەوەی كورد و دەنگدەری ئاوارە و بەتایبەت ئاوارەی كەركووكی دوای (16) ئۆكتۆبەرە دەرچووە، چونكە بە گوێرەی یاساكە ئاوارەكان دەبێت بگەڕێنەوە زێدی خۆیان و لەوێ دەنگ بدەن و بەشداری لە پرۆسەی هەڵبژاردندا بكەن.
ئەم هەموارەی یاساكە نیگەرانییەكی زۆری بۆ لایەنە كوردستانییەكانی هەرێمی كوردستان و بەتایبەت پارتی دیموكراتی كوردستان دروست كرد، ئەمە لە كاتێكدایە كە كەركووك هێشتا لەژێر هەیمەنەی سەربازی و بارودۆخی دوای (16)ی ئۆكتۆبەر دەرنەچووە و پارێزگاری بەوەكالەتی ئێستای كەركووكیش (راكان جبوری) ماوە ماوە بڕیاری دژبە نەتەوەیی كورد لە كەركووك دەردەكات، هێشتاش بەعەرەبكردنی ناوچە كوردستانییەكان بەردەوامە و جارجارەش لە ناوچەكانی سنووری مادەی(140) و بەتایبەت كەركووك هەڕەشەی چۆڵكردنی خاك و گوندی جووتیارە كوردەكان دەكرێت.
ئەو نیگەرانییە لە جێی خۆیەتی و هەموو تاكێكی كوردستانی دەبێت لە مەترسییەكانی ئەم یاسایە و ئەنجامە خراپەكانی ئاگادار بێت. سكاڵای یاسایی ژمارەیەك لایەنە سیاسی و پەرلەمان و وەزیری دادی هەرێمی كوردستان بەرامبەر دادگای فیدڕاڵی ئەگەر ببێتە هۆكارێك بۆ ئەوەی دادگای فیدڕاڵی بڕیارێكی یەكلاكەرەوە بدات، كە یاساكە بێنێتە سەر رێچكەی دەستووریی خۆی و مافی دەنگدەرانی ناوچە كوردستانییەكانی تێدا پێشێل نەكرێت، دەرفەتێكی باشە كە دەنگی كورد لە ناوچە كوردستانییەكان نەفەوتێت، ئەگینا بەو بارودۆخەی كە لەو ناوچانە هەیە و بەو هەموارە یاساییەی لە پەرلەمانی عێراق دەرچووە، كورد زەرەرمەندی یەكەمە.
هەر دوو مادەی (3)و (16)ی یاسای هەمواركراو زۆرترین نیگەرانیی لێ كەوتۆتەوە، بەتایبەت لای لایەنی كوردستانی، بەپێی مادەی (3)ی یاسای هەمواركراو جگە لە مەرجەكانی دیكەی دەنگدەر كە دەبێت عێراقی و كامل ئەهلیە بێت و ناوی لە تۆماری دەنگدەران هەبێت. خاڵێكی دیكەی بۆ زیاد كراوە كە ئەویش دەبێت دەنگدەر خاوەنی كارتی بایۆمەتریی درێژخایەن بێت و ئەگەر رێژەی دابەشكردنی كارتی بایۆمەتری نەگەیشتە رێژەی (75%) لە هەر بازنەیەكی هەڵبژاردن، ئەو كات دەكرێت پشت بە كارتی بایۆمەتری درێژخایەن و كورتخایەن پێكەوە ببەسترێت. كە ئەمە لەو یاسایەی ئێمە لە (2018) پەسەندمان كرد، بوونی نەبوو و رێگەشی پێ نەدرا ئەم نییەتە هەبێت، بەڵام بەداخەوە لە هەموارەكە رێگەی پێ درا و بەم ماددەیەش ئەو دەنگدەرانەی كە كارتی بایۆمەتریی درێژخایەنیان نییە، ئەوا لە دەنگدان بێبەش دەبن، كە ئەمەش ئیجحافە بە حەقی دەنگدەر و پێچەوانەی پرەنسیپی دەستوورییە كە هەڵبژاردن گشتییە و بە پێی یاسا و پێچەوانەی ماددەكانی (14،16 و 20)ی دەستوورە هەموو كەسێك مافی دەنگدانی هەیە.
ماددەكەی دیكەشیان مادەی(16)ی یاسای هەمواركراوە، كە بە هۆیەوە ئاوارە و كۆچبەرەكان ناچار دەكات كە بگەڕێنەوە زێدی خۆیان و ئەو شوێنانەی لێوەی هاتوون، بۆ ئەوەی دەنگی خۆیان لە بازنەی هەڵبژاردنی خۆیان بدەن، لە كاتێكدا لەو یاسایەی لە (2018) دەنگمان پێدا و پەسەندمان كرد لە مادە(47) ئەو مافەمان بە ئاوارە و كۆچبەرەكان دابوو كە لەو شوێنەی نیشتەجێن (واتە لە كەمپەكان و شوێنی ئێستایان) دەنگ بدەن و پێویست نەبێت بگەڕێنەوە زێدی خۆیان، كە ئەمەی ئێستاش بە راستی باری سەرشانی ئاوارەكان قورستر دەكات، چونكە هێشتا زۆربەی هەرە زۆری ئاوارەكان لەبەر هۆكاری سیاسی و نالەباریی شوێنەكانیان نەگەڕاونەتەوە شوێنی پێشوویان و زەرەرمەندی سەرەكییش دەنگدەرەكانی ناوچەكانی ماددەی (140)ی دەستوورن و بەتایبەتتریش كورد.
ئەوەی جێگەی دڵخۆشییە ئەوەیە كە لە رێكەوتی (28)ی سێپتەمبەر لایەنە سیاسییەكانی كوردستان جگە لە هەندێكیان، گەیشتنە رێككەوتن كە ئەگەر هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە مانگی نیسانی ساڵی داهاتوو ئەنجام بدرێت، پێكەوەو بە یەك لیست و بە ناوی لیستی هاوپەیمانیی كوردستانی بەشداریی هەڵبژاردن بكەن.
لە (1)ی ئۆكتۆبەریش دوای كۆبوونەوەی لایەنە سیاسییەكان لە شاری سلێمانی سەرۆك و لۆگۆی لیستەكە دەستنیشان كرا و بەڕێز (عەبدوڵرەحمان مستەفا) پارێزگاری پێشووی كەركووك بە سەرۆكی قەوارەكە دەستنیشان كرا، بۆ ئەوەی لە هەریەكە لە پارێزگاكانی كەركووك و نەینەوا و دیالە و سەڵاحەدین بە یەك لیست بەشدار بن.
شتێكی شاراوە نییە كە دوای رووداوەكانی (16) ئۆكتۆبەری (2017) و بەو بارودۆخەی كەركووكی پێدا تێپەڕی، مخابن كە تا ئێستاش كەركووك لە ژێر هەیمەنەی سەربازی و بڕیارە تاكڕەوانەكانی پارێزگاری بە وەكالەتی ئێستایەتی و بەعەرەبكردن و هەڕەشە لە خاوەن زەوییەكانی كوردی كەركووك بەردەوامە.
بێگومان بۆ ئەو پارتەی كە لە پردێ و سحێلا بەرگری لە خاك و هاووڵاتیانی كوردستان كرد بەرامبەر بە هێرشی ناڕەوای سەربازیی سەرۆك وەزیرانی پێشوو (حەیدەر عەبادی)، زۆر ئەستەمە كە بیەوێت ئەو خیانەتەی لە كەركووك كرا لەبیری بكات، بەڵام لە پێناو یەكڕیزی و یەكدەنگی كوردو كوردستانیان و پێشێل نەكردنی مافی دەنگدەرانی كوردی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم و كۆتاییهێنان بە بارودۆخی سەربازیی كەركووك ئامادەی هەموو هەوڵێكی جددییە بۆ ئەوەی كوردستانییەتی ئەو ناوچانە نەكەوێتە بەر مەترسیی هەندێك هەوڵ و تەقەلای سیاسی كە دەیانەوێت لە رێگەی هەندێك یاسای نادەستوورییەوە مەرامەكانی خۆیان دژی كوردستانییەتی كەركووك و ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی سنووری هەرێم جێبەجێ بكەن.
هەر ئەمەش بناغەی ئەو یەكڕیزی و یەكدەنگییەی لایەنە سیاسییەكانی كوردستانە كە بە یەك لیستی بەشداری هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان بكەن كە بڕیار وایە لە یەكی نیسانی ساڵی (2020)ئەنجام بدرێت، ئەویش ئەگەر بارودۆخی سیاسی عێراق رێگە بە هەڵبژاردن بدات، چونكە بارودۆخی ئێستای عێراق بارودۆخێكی هەستیار و مەترسیدارە، ئەم یەكهەڵوێستییەش لە پێناو لەدەست نەدانەوەی كەركووكە كە زۆر بە ئاسانی و لەبەر كورتبینیی هەندێك كەسی نابەرپرس بە ئاسانی لە (16)ی ئۆكتۆبەری (2017) درایە دەستی حەشدی شەعبی و پارێزگاری ئێستا (راكان جبوری) كە لەبەر جێبەجێكردنی مەرامە سیاسییەكانی لە كەركووك ئامادە نییە بچێتە پەرلەمان و سوێندی دەستووری بخوات. هەر بۆیە پێویستە لەو قۆناغە هەستیارە كورد یەكدەنگ بن، چونكە ئەگەر كورد و كوردستانییان یەكڕیز و یەكگرتوو بن، نەك كەركووك، بەڵكو هەموو كوردستانی گەورە بەدەست دێنینەوە.
پەرلەمانتاری خولی سێیەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق
