دیمەنێ ھەبوونا کافێیان ل ھەرێما کوردستانێ و د گەلەک باژێڕ و گەڕەکان دا د ڤان چەند ساڵێن دوماھێی دا بووینە جھێ حێبەتیبوونێ، نەخاسمە کو ب بەردەوامی د تژینە ژ خەلکی و رێژا پێترێ ژی ژ وی خەلکی مخابن گەنجن.
ل ڤان کافێیان ژ بۆ گەنجان خزمەتا ئینتەرنێتێ و نەرگیلە و چەند ڤەخوارن و خوارنێن دھێنە پێشکێشکرن، و گەنج بۆ دەمەکێ درێژ ل ڤان کافێیان دمینن، کو ب دیتنا من گەنج قەستا ڤان جھان دکەن ژ نەچاری و بێکاری و کێمی یان نەبوونا سەنتەرێن تایبەتە ب پێگەھاندنا وان، کو ئەو سەنتەر گەنجان ژلایێ ھزری و رەوشەنبیری و گۆزاری و وەرزشیڤە ئاڤادکەن و بەرھەڤ دکەن داکو رولێ خۆ یێ کاریگەر د ناڤ جڤاکیدا بگێڕیت، و سەرھەلی ئەرک و بەرپرسیاری و مافێن خۆ ژی ببیت، ئانکو ژ ئەرکێ حکومەتێ و سازی یێن وێ یێن رەوشەنبیری و ھونەری و وەرزشی یە ب پرۆژە و بەرنامە یێن رێک و پێک کاری لسەر ئاقل و ئارەزو و داخوازێن تەخا کاریگەرا گەنجان بکەت و نەھێلیت گەنج بێکار و بێ پارە و بێ ھویڤی و بێ ئایندە ببیت، چونکە گەنج ھێز و ھزر و ئاقلێ ئاڤکرنا وەڵاتی و پێشڤەبرنا جڤاکی یە و ھەر گەنجە پارێزڤان و دابینکارێ ئاساییشێ و جانفیدایێ ب خواندن و خوین و خامەیێ خۆ ھەبوون و رزگاری و ئازادی یا گەلێ مە مسوگەر دکەت.
ئەرێ گەنج کو ھێز و داینەمویا گوھڕین و پێشکەفتنێ یە ل ڤان کافێیان دھێتە ئاڤاکرن و بەرھەڤکرن، داکو رۆلێ خۆ د جڤاکی دا بگێڕن و وڵاتێ خۆ ئاڤاکەن و گرفتێن جڤاکێ مە چارەسەرکەن و ئایندەیەکێ گەش بۆ خۆ و جڤاکێ کوردستانێ بەردەست بکەن؟ یان ژی ئاقلێ گەنجی دھێتە پەکخستن و شیانێن وی دھێنە ژناڤبرن و ئایندەیێ وی دھێتە خرابکرن و دزین و بەرزەکرن؟
ڤێ دیاردا قەستکرن و تژیبوونا کافێیان ژ گەنجان, ب دیدا برێڤەبرنا جڤاکان و لپەی بۆچوونێ سوسیولوجییان دو ئەگەرێن سەرەکی ھەنە:
ئەگەرێ ئێکێ: گەنج کافێیێ ب جھێ رێتنا وێ دودلی و تژیبوون و ھێرسبوون و بێزاری یا خۆ دبینیت، یاکو ژ دەرئەنجامێ ڤاڵاتیێ و بێکاریێ ژلایێ بەشەکی یان فشارێن کاری و ژیانا خێزانی ژلایێ بەشەکێ دی سەرھەلدای، ھەروەھا جھەکێ پێکگەھشتنێیە بۆ گەنجان ژ بۆ دیتن و ناسینا ھەڤدو.
ئەگەرێ دویێ: گەنجێ مە چ ئاسۆیێن دی ژ جیاتی کافێیێ بۆ حەوینەڤا خۆ نابینیت، نەخاسمە دڤی کەشێ لاوازێ رەوشەنبیری ل باژێڕان ھەیا ئاستەکی و ژ باژێرۆک و گوندان ژی ب گشتی، کو چ سەنتەر و سازی یێن رەوشەنبیری و وەرزشی یێن چاڵاک و پشتەڤانیکری ژلایێ حکومەتێ یان کەرتێ تایبەتڤە نینە، کو خواست و ئارەزویێن گەنجان تێدا بھێنە دابینکرن و حەز و خواستێن وان تێدا بەرجەستە ببن.
دیسان چەند ئەگەرێن دی ژی ھەنە بۆ بەربەڵاڤبوونا کافێیان ژوان: بێکاری، نەخاسمە دڤان چار ساڵێن بووری دا، دامەزراندن بۆ دەرچوویێن پەیمانگەە و زانکۆیان نەھاتییە کرن، لاوازی یا رۆلێ پەروەردەییا خێزانێ بۆ گەنجان، چونکە وەکو ئاشکرایە، خێزان شانە یا ئێکێ و بەرێ ئێکێ یێ ئاڤاکرنا جڤاکی یە، کو ئاڤاکرن و پێشکەفتنا جڤاکی ژی دێ ب ئاقل و شیانێن گەنجان ھێتە بدەشتڤە ئینان، لاوازی یا رولێ سازی یێن حکومەتێ یێن چاڤدێر لسەر ڤان جھان ژلایێ مەرجێن ژیێی گەنجی، جھێ کافێ یێ کو ھندەک ژوان دناڤ گەڕەکان یان ل نزیکی جھێن ئاکنجینشینن، دیسان ژلایێ دەمژمێرێن ڤەکرنێ کو گەلەک ژوان ھەیا درەنگی یێن شەڤێ دمینن، کو ئەڤەژی دێ بیتە ئەگەرێ کو گەنج رۆژێ یێ نڤستی بیت (ئانکو ئاقلێ وی یێ پەککەفتی بیت) و دێ بێ کار مینیت.
ھەر چەند کو راستییەک ژی ھەیە، ئەو ژی ئەوە کو ڤان کافێیان گەنج لسەر جادەیان نەھێلاینە و ڤەکێشاینە جەم خۆ، لێ ئاقل و ھێز و شیانێن وان ژی د جڤاکیدا بێ باندور کریینە و نەھێلایە و ھاتینە پەنجکرن و ئایندەیێ وان ژی ب مخابنیڤە نەدیارە، و ئەڤ کافێیە گەنجێ مە ل جڤاکی د رەڤینن!، ئێک ژ مەترسی یێن دی ئەوە کو ل ھەموو ڤان کافێیان چ سانسور لسەر پێگەھێن ئینتەرنێتێ نینە چ ئەوێن ھزرێن تیرۆرێ بەڵاڤ دکەن یان تێکدانا رەوشتێ گەنجان دکەن ب رێیا ھاندنا حەزێن وان یێن رەگەزی و گوشەگیربوون و دویرکەفتنا گەنجان ل خێزانێ و دویرکەفتن ل گرفتێن خۆ یێن راستەقینە و کاریگەرییا خراب یا نەرگیلەکێشانێ لسەر ساخلەمییا گەنجی، و گەلەک کارتێکرنێن دی یێن نەپەن و نەدیار ل ڤان کافێیان ھەنە، کو ل دوماھیێ دێ بیتە ئەگەرێ ھەرفینا جڤاکی ب ئەگەرێ ھەڕفینا گەنجی، چونکە ژیانا گەنجی یا بوویە سێ کوچکەیەکێ پێکھاتی ژ مال و کافێ و نڤستن ئانکو راوەستان ب مخابنیڤە.
ب راستی ئەڤ ئامارن بەردەستێ مە د مەترسیدارن، کو ل ئاکرێ زێدەتر ژ (٥٠) پێنجە کافێیان ھەنە د بەرامبەردا (٣-٤) سەنتەرێن رەوشەنبیری ل ئاکری َو دەوروبەر و تەنھا بنگەھەکێ وەرزشیێ حکومەتێ ل ھەموو سنوورێ ئاکرێ، و (٥-٦) ھۆلێن وەرزشی یێن لەش جوانیێ یێن تایبەت ھەنە، زێدەباری ئەو سازی و رێکخراوێن لاوان کو پشتەڤانی یێن دارایی یێن کێم و لاواز لبەردەستێن وان ھەنە و نەشێن چ کار و چاڵاکی یێن جوری بۆ گەنجان سازبدەن و پێترییا خول و چاڵاکی یێن وان ب خوبەخشانە دھێنە سازدان، لەوا ژی پێدڤی یە لسەر ئالی یێن پەیوەندیدار بەرێ گەنجان ژ کافێیان وەرگێڕن کو ئاقل و ھێز و شیان و ئارەزو یێن گەنجان پەنج و پەکخستینە، ژ بۆ سەنتەرێن رەوشەنبیری و یانەیێن وەرزشی و کارکرنێ و گەنجی بزڤڕیننڤە بۆ ناڤ جڤاکی و بەشداریێ پێ بکەن د ئاڤاکرن و پێشڤەبرنا وەڵاتی دا.