گۆڕانكارییەكانی نەخشەی سیاسیی عێراق
سەرەتا دەبێت ئاماژە بەوە بكەین كە لە پاش دوایین هەڵبژاردنەوە لە عێراقدا گۆڕانكاری لە نەخشەی سیاسی لەم وڵاتەدا هاتۆتەئاراوە، كە پێویستە ئاماژە بەم گۆڕانكارییانە بكرێت، لەگەڵ كاریگەریی ئەم گۆڕانكارییانە لەسەر پرۆسەی سیاسی و ئایندەی ئەم پرۆسەیە لە عێراقدا.
یەكەم: بۆ یەكەمین جار هێزە تەقلیدییەكان وەكو خۆیان نەمانەوە، وەكو حزبی دەعوە و ئەیاد عەلاوی كە هەردوو لا سەركێشیی دوو بەرەی بەهێزی پرۆسەی سیاسیی عێراقیان دەكرد، ئەمجارەیان دوو بەرەی شیعە بە تێكەڵیی لە كورد و سوننە دروست بوون، ئەوانیش بەرەی بینا و ئیسڵاح بوون، هەردوو بەرەكەش هێزو ئامرازو توانای تایبەت بە خۆیان هەیە، بەتوانای جەماوەری و سەربازی و ئابووری و تەنانەت رۆڵیان لە ناو دامەزراوەكانی حكومەتدا. بۆیە ئێمە دەبێت ئەم گۆڕانكارییە بە وەرچەرخانێك لەناو پرۆسەی سیاسیی عێراقدا سەیر بكەین.
دووەم: عێراق لەدوای هەڵبژاردن بە عێراقی دوای شەڕی داعش دادەنرێت؛ ئێمەش دەزانین كە شوێنەوارەكانی شەڕی داعش كاریگەری هەیە لەسەر پرۆسەی ئاوەدانكردنەوە و دووبارە گەڕاندنەوەی ئاوارەكان و قەبارەی پاڵپشتیی نێودەوڵەتی بۆ عێراق.
سێیەم: پەیوەستە بە بارودۆخی هەرێمی كوردستان و پەیوەندی لەگەڵ عێراقدا، كە هەموومان دەبینین لەدوای هەڵبژاردنەكانی عێراقەوە، هەرێمی كوردستان، بەتایبەتی پارتی دیموكراتی كوردستان بەتەواوەتی چووەتە ناو پرۆسەكەوەو توانی پەیامێك بگەیەنێتە هێزە عێراقییەكان بەوەی سەركێشیی ریفراندۆمی كردووە و لە هەمان كاتیشدا ئەم سەركێشییە وای كردووە متمانەی تەواوی خەڵكی كوردستان بەدەست بهێنێت، بەجۆرێك لە پەرلەمانی عێراقدا تاكە حزبە زۆرترین كورسی بەدەستهێناوەو لەهەمان كاتیشدا لە هەڵبژاردنی هەرێمی كوردستانیشدا توانی زۆرینە بەدەست بهێنێت و بتوانێت لە حكومەتی بنكەفراوان بەرەو حكومەتی زۆرینە بڕوات، كە بێگومان ئەمە كاریگەریی ئەرێنی لەسەر پرۆسەی سیاسیی هەرێمی كوردستان دەبێت. لەم روانگەیەوە دۆخەكە بە جۆرێك وەرچەرخا رۆڵی هەرێمی كوردستان لە بەغدا گۆڕانكاری بەسەردا هات و دۆخێكی وای خوڵقاند كە بتوانرێت لەسەر ئاستێكی نوێ كار بكەین، واتە نەك تەنیا لەسەر ئاستی بڕیاردان، بگرە لەسەر هەموو ئاستەكان، بەتایبەتی لەسەر ئاستی جێبەجێكردن لەناو دامەزراوەكانی فیدڕاڵیدا، ئەمەش حاڵەتێكی ئیجابییە و وەك ئاماژەیەكی ئیجابییش لێی دەڕوانرێت بۆ چۆنیەتی روانین لە رۆڵی كورد لە پرۆسەی سیاسیی عێراقدا.
چوارەم: بارودۆخی ئیقلیمی و كاریگەرییەكانی لەسەر ئاستی پەیوەندییەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و عێراق لە روانگەی هەردوو پرۆسە سیاسییەكەی عێراق و كوردستانەوە، ئەمە خاڵێكی گرنگەو نابێت فەرامۆشی بكەین، چونكە لەساڵی 2003وە تاكو ئەمڕۆ بارودۆخە هەرێمییەكە كاریگەریی لەسەر رەوشی سیاسیی عێراق، بەتایبەتی كە لەعێراقدا حكومەت و دامەزراوەیەكی یەكگرتوو لەدوای ساڵی 2003وە دروست نەبووە و بڕیارو توانایەكی مەركەزی نەبووەو چەندین هێزی جیاجیا هەبووەو هەریەكەو ناوەندێكی بڕیار بووە. هەموو ئەمانەش وایكردووە رەوشی هەرێمایەتی و ئەو گۆڕانكارییانەی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست روو دەدەن، راستەوخۆ كاریگەرییان هەبێت لەسەر دۆخی عێراق. نموونەش بۆ ئەمە گۆڕانكارییەكانی رەوشی سووریا بوو كە لەدوای ساڵی 2011وە دەستیان پێكرد، هەر لە خۆپیشاندانەكانی ئەو وڵاتەوە تاوەكو شەڕی ناوخۆ و دروستبوونی داعش و تەشەنەكردنی بۆ ناو خاكی عێراق و دواجار یەك لەسەر سێی تەواوی خاكی عێراقی داگیركردو بووە هەڕەشەیەكی جددی لەسەر عێراق و هەرێمی كوردستان و تێكدان و ماڵوێرانییەكی گەورەی لێكەوتەوەو ژێرخانی ئابووریی عێراقی وێران كرد، بەتایبەتی لەو ناوچانەی داگیریكرد، كە دەتوانین بڵێن داعش لە مێژووی عێراقدا یەكێك بووە لەو كارەساتانەی تووشی عێراق بووە.
پێنجەم: رووبەڕووبوونەوەی ئەمەریكا و ئێران؛ ئاڵۆزی و رووبەڕووبوونەوەی نێوان ئەمەریكاو ئێران گۆڕانكارییەكی هەرێمییە، بەتایبەتی كە دەستڕۆیشتوویی ئێران بەشێوەیەكی وا تەشەنەی كردووە، كە هەژموونی سیاسی لەسەر عێراق هەیە، هەر بۆیە كۆتاییهێنان بە هەژموونی سیاسیی ئێران بەسەر عێراقدا یەكێك بووە لەو 12 خاڵەی ترەمپ و ئیدارەی ئەمەریكا فەرزیان كردووە لەسەر ئێران و ئامادە نین گەمارۆی ئابووری لەسەر ئەو وڵاتە كەم بكەنەوە، تاوەكو ئەو 12 خاڵە جێبەجێ نەكەن، كە ئاشكرایە بەشێك لەو خاڵانەش پەیوەستە بە رێزگرتنی ئێران لە سەروەریی عێراق و رێگرینەكردنی لە هەڵوەشاندنەوەی میلشیا شیعەكان كە ئێستا بوونەتە هاوتەریبی سوپای عێراق. كە ئێمە لە چوارچێوەی «هیئە الحشد الشعبی» ناوی دەبەین، كە بریتییە لە كۆپییەكی سوپای پاسدارانی ئێران كە لە عێراق دروست دەبێت، چونكە لە ئێراندا لە سوپاو دامەزراوە فەرمییەكانی دیكە سوپای پاسداران بوونی هەیە. بەشێوەیەك ئێستا دەستەی حەشدی شەعبی هەمان سیاسەتەكانی سوپای پاسداران جێبەجێ دەكات، چونكە ئەو راستییە دەزانن كە رەنگە لە داهاتوودا پاڵپشتی حكومەت كەم ببێتەوە بۆ ئەم دەستەیە و فشاری ئەمەریكا بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ دەستەی حەشدی شەعبی زیاد بێت، هەربۆیە دەستەی حەشدی شەعبی بە هاوشێوەی سوپای پاسداران دەستیان كردووە بەدەستێوەردان بۆ ناو كاروباری ئابووری و وەبەرهێنان و بەدەستهێنانی داهاتی جیاواز لەداهاتی فەرمیی دەوڵەت. كەواتە ئەمانە بەشێك لەو گۆڕانكارییانەی لەسەر ئاستی هەرێمایەتی روودەدەن و حیسابیش بۆ ئەم هێزانە دەكرێت، ئەو هێزانەی هاوسۆزن بۆ ئێران، یان ئامادەن شەڕی بەوەكالەت بۆ ئێران بكەن، ئەمەش بەشێكی زۆری كاریگەریی لەسەر رەوشی سیاسیی عێراق هەیە.
ململانێی ئەمەریكا و ئێران و كاریگەرییەكانی لەسەر عێراق و كوردستان
ئێمە وەكو هەرێمی كوردستان لە ئەگەری ئاڵۆزبوونی زیاتری دۆخەكە سەیری پێگەی عێراق و سیاسەتی عێراق دەكەین، هەموو ئەگەرەكان بەرەو ئەوە دەچن ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا فشارێكی زیاتر دەخاتەسەر ئێران لەلایەك و بەرپرسە عێراقییەكان لەلایەكی دی، بۆ ئەوەی سیاسەتی خۆیان بگۆڕن، تەنانەت ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا هەموو ئیستسنایەكی لە مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو وڵاتە لابرد، ئەمەش هەمووی لە چوارچێوەی ئەو سیاسەتە تایبەتەی ئەمەریكایە بۆ مامەڵەكردنی لەگەڵ ئێران، راستە لەماوەی رابردوو لەهەندێك بواردا ئیستسنای كردبوو بەتایبەتی لە كڕینی غازی سروشتی، بەڵام سیاسەتی ئەمەریكا زۆر قورسترە لەوەی ئیستسنایەك بدەن بە عێراق، لەم رەوشەدا ئەمەریكا مامەڵەیەكی تایبەتی لەگەڵ هەرێمی كوردستان و دەسەڵاتی هەرێمی كوردستان هەیە، بەڵام هەرێمی كوردستانیش لەمامەڵەكردن لەگەڵ ئێران ئیستسنا نابێت، واتا هەموو هەرێمی كوردستان و هێزە سیاسییەكانی كوردستان دەبێت پابەند بن بەو رێكارە سەرەكییانەی كە حكومەتی هەرێمی كوردستان دەستنیشان دەكات بۆ ئەوەی چۆن مامەڵە لەگەڵ پرسی ئێران بكات، چونكە هەرێم ناتوانێت خۆی ئیستسنا بكات لەو مامەڵەیە، لەلایەكی دیكەوە ئایا ئاستی ئەم ململانێ و رووبەڕووبوونەوەی نێوان ئەمەریكاو ئێران دەگاتە چ حاڵەتێك؟ ئەوەی ئێستا چاودێرانی سیاسی دەیبینن و باسی چەند سیناریۆیەك دەكەن، لەوانە: (رووخانی رژێمی ئێران لەژێر كاریگەریی ئابڵوقەی ئابووری لەسەر رژێمەكە- ئەگەری هاتنە پێشەوەی سیناریۆی سووریا لە ئێران بەوەی شەڕی ناوخۆ دروست بێت- یان رووبەڕووبوونەوەی سەربازی رووبدات و شەڕێكی نێودەوڵەتی دروست بێت) لەهەردوو سناریۆكەدا چۆن لە سووریا هەڕەشە لە رۆژئاواوە بۆ كوردستان و عێراق هات، ئەگەری زۆرە ئەمجارە هەڕەشە لە رۆژهەڵاتەوە بۆ هەرێمی كوردستان بێت، هەربۆیە دەبێت خۆمان بۆ هەموو ئەگەرەكان لە چوارچێوەی ستراتیژیەت و پلانی دەوڵەتدا ئامادە كردبێت بۆ ئەوەی رووبەڕووی هەموو ئەگەرو پێشهاتەكان ببینەوە، چونكە تێكچوونی رەوشەكەو ئاڵۆزبوونی، یاخود پەربابوونی جەنگ شوێنەواری سلبی لەسەر رەوشی ئەمنی و ئابووریی عێراق و كوردستانیش دەبێت، بەتایبەتی كە هەژموونی ئێران بەسەر عێراقدا زۆرە، بەپێچەوانەشەوە ئەگەری ئەوە هەیە هەموو ئەو سیناریۆیانە روونەدەن و جۆرێك لە دانوستان و گفتوگۆ لەنێوان ئێران و ئەمەریكا رووبدات، بەتایبەتی كە لە كۆتاییدا ترەمپ و ئەمەریكییەكان تەنیا یەك ستراتیژیەتیان پێویستە، ئەویش گۆڕانكارییە لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە، راستە 12 مەرجیان داناوە، بەڵام هەموو ئەم مەرجانە قابیلی گفتوگۆن، بەڵام گۆڕانكاری لە مەلەفی ئەتۆمی ئێران كە دەبێتە دەستكەوتێك بۆ ترەمپ و كاریگەری ئیجابی بۆ هەڵبژاردنی داهاتووی ئەو وڵاتە دەبێت قابیلی گفتوگۆ نییە، چونكە ئەو دەتوانێت نیشانی گەلی ئەمەریكای بدات كە سیاسەتەكانی سەرۆكی رابردوو كە ئەو پێی وابوو هەڵەیە، توانیوێتی بیگۆڕێت و سیاسەتە هەڵەكان راست بكاتەوە، هەر بۆیە سەرۆكی هەرێم و حكومەت ناتوانن ستراتیژیەتی خۆیان تەنیا لەسەر یەك ئەگەر دابنێن، دەبێت لە روانگەی هەموو ئەگەر و پێشهاتەكان ستراتیژیەت دابڕێژدرێت، وەكو حكومەتی هەرێمی كوردستان لەسەر ئاستی دامەزراوەكان و جەماوەرو ئیعلامی دەبێت زەمینەیەكی زهنی ئامادە بێت بۆ ئەوەی چۆن بتوانین رووبەڕووی سیناریۆكان ببینەوە و لەسەر ئاستی هەموو سیناریۆ و ئەگەرەكان ئەلتەرناتیڤمان هەبێت و بتوانین مامەڵەی لەگەڵدا بكەین، پێم وایە حكومەتی هەرێمی كوردستان لەو ئاستەدا كار دەكات و دەسەڵاتەكانی هەرێمی كوردستان دەتوانن لە داهاتوودا كارێكی لەم شێوەیە بكەن.
ئەگەری سەرهەڵدانەوەی خۆپیشاندانەكان و تێكچوونی رەوشی عێراق
بەشێوەیەكی گشتی كە شیكردنەوەی رەوشەكەو خوێندنەوەی بۆ دەكەین هەموو ئەم گۆڕانكارییانە كاریگەریی خۆیان لەسەرمان هەیە و فاكتەری گرنگن لە ئاراستەكردنی دۆخەكە، فاكتەری گرنگیش بۆ بارودۆخی سیاسیی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەشێوەیەكی گشتی، لەم چوارچێوەیەداو بە خوێندنەوەی ئەو هەموو گۆڕانكارییانەی بەسەر رەوشی عێراق و ناوچەكەو ئابووریی عێراق و باری بژێوی عێراقییەكان هاتووە، ناكرێت باسی ئەو خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییانە نەكەین كە بەشێوەیەكی گشتی لە شەقامی عێراقی و بەتایبەتی لە شارە گەورەكاندا بوونیان هەیە و ئەگەری زۆرە ئەو دیاردانەی كە ساڵی رابردوو لە شارەكانی ناوەڕاستی عێراق و باشووری عێراق دەمانبینی، ئەگەری زۆرە دیاردەی ناڕەزایەتییەكان و خۆپیشاندانەكان دووبارە ببنەوە، بەتایبەتی دوای ئەوەی كێشەی خزمەتگوزارییە سەرەكییەكان چارەسەر نەكراون، راستە حكومەتەكەی عادل عەبدولمەهدی بەشێوەیەكی زۆر جددی كاری لەسەر دۆسێی خزمەتگوزارییە سەرەكییەكان كردووە، ئەوانەی زۆر گرنگن و دەبێت بگەنە هاووڵاتیان و دابین بێت، كە دەبێتە هۆی كەمبوونەوەی هەڵچوونەكانی خەڵك دژی بەرپرسان و دامەزراوە حكوومییەكان، ئەم رەوشەی خەڵك و ناڕەزایەتییانەی ئێستا دەیبینین كە لە ناوەڕاست و باشووری عێراق بۆتە دیاردەو ئەوە نیشان دەدات كە ئێستا میزاجێكی نوێ دروست بووە بۆ نموونە داواكردن بۆ بەهەرێمكردنی بەسرە گەیشتۆتە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بۆ ئەوەی دەست بە رێكارەكان بكرێت بۆ راپرسی لەسەر بەهەرێمبوونی بەسرە، تەنانەت نەك تەنیا ئەم داواكارییە لەسەر ئاستی خەڵكی و شەقام لەو پارێزگایە زیادی كردووە، بەڵكو بەشێك لە هێزە سیاسییە شیعەكان ئەمە بە تەحەددایەكی گەورەی دەبینن و بە سەرەتایەكیشی دادەنێن بۆ پارچەپارچەبوونی عێراق و لە بەرامبەریشدا بەشێكیان پێیان وایە ئەمە كارێكی ئاسایی و یاساییە لەچوارچێوەی یاساو رێساكانی عێراقدا دەكرێت مامەڵەی لەگەڵ بكرێت و كاری پێ بكرێت، بەشێكیش لە هێزە سیاسییەكان سەیری بارودۆخەكە دەكەن و چاوەڕوانی دۆخەكەن ئەگەر هەست و سۆزی جەماوەری لە ئاستێكدا بێت كە جددی بێت و دەستبەرداری داواكارییەكەیان نەبن، تا بەهەرێمبوونی بەسرا جێبەجێ نەبێت ئەو كات ئەو هێزانەش دەیانەوێت سواری شەپۆلەكە بن و خۆیان بە بەشێك لەو رەوتەی كە دروست بووە حیساب دەكەن، چاوەڕوانیی حزب و هێزە سیاسییەكان بۆ سواربوونی شەپۆلی ناڕەزایەتییە جەماوەرییەكان بۆتە حاڵەتێكی باو لە ناوەڕاست و باشووری عێراقدا، بەتایبەتی دوای ئەوەی متمانە بە دامەزراوە فیدڕاڵییەكانی دەوڵەت كەم بووەتەوە و گەیشتۆتە ئاستێكی زۆر خراپ، بە راددەیەك رێژەی گاڵتەكردن و گاڵتەجاڕی بە دامەزراوەكانی دەوڵەت لە عێراقدا زۆر زیادی كردووە، بەرزبوونەوەی قسەكردن و رەخنە و تەنز و گاڵتەجاڕی دژی دامەزراوەكانی دەوڵەت و فراوانبوونی گەندەڵی و دیاردەكانی دیكەی خراپی كاری ئیداری و بەڕێوەبردنی دەوڵەت بە راددەیەك زیادی كردووە لەناو تۆڕە كۆمەڵایەتی و هۆیەكانی راگەیاندنەوە پارت و لایەنە سیاسییەكان و كەسایەتییە سیاسییەكانیشی گرتۆتەوە و لەئاستی دامەزراوەی فیدڕاڵی و دەوڵەت تێپەڕی كردووە بۆ ئاستی یەكە ئیدارییە لۆكاڵییەكانیش، بەشێوەیەكی گشتی ناڕەزایەتی و گاڵتەجاڕی بە دامەزراوەكانی دەوڵەتی عێراق و پارت و كەسایەتییە سیاسییەكان زەنگ و نیشانەیەكی مەترسیدارە و دەبێت چاوەڕوانی بەرچەكرداری سەرتاسەری بین كە نزیك دەبێت لە حاڵەتی شۆڕش و ئەنجامدانی گۆڕانكارییەكی سەرتاسەری لەدامەزراوەكانی دەوڵەت، ئێستا لە شەقام ئەو خواست و ویستە ئامادەیە بۆ ئەنجامدانی ئەو حاڵەتە، بەڵام لەهەمان كاتدا فاكتەرەكانی سەركەوتنی ئەم حاڵەتە زۆر نییە، لەبەر ئەوەی دامەزراوەیەكی یەكگرتوو لەناو دەوڵەتدا بوونی نییە، تاوەكو شۆڕش و راپەڕینێك دروست بێت و راستەوخۆ هەموو ئەو دامەزراوانە بگرێتە دەست و كۆنتڕۆڵی دامەزراوەكان بكات بە هاوشێوەی 1958 كە دوای گرتنەدەستی دەسەڵات بتوانێ سیستەمی سیاسی و ئابووریی وڵات بگۆڕێت. من پێم وایە ناڕەزایەتی و فاكتەرەكانی گۆڕانكاری لە رووی جەماوەرییەوە هەمان رەوشی پێش ساڵی 1958-ە، بەڵام لە رووی دامەزراوەییەوە هەمان حاڵەت نییە، لەم بارودۆخەدا ئەگەری حاڵەتی شەڕی ناوخۆ زۆر زیاترە، ئەگەر ئەم رەوشە دروست بوو، واتە ئەگەر هاتوو دامەزراوەكانی ئێستا داڕووخان، ئەوا ئەگەری شەڕی ناوخۆ زۆرە، چونكە ئێمە دەزانین لە ناوەڕاست و باشووری عێراقدا هەموو چەكەكان لەژێر دەستی دەوڵەتدا نییە و تەنانەت لە حاڵەتی ناكۆكیی هۆزەكان چەكی قورس بەكار دەهێنرێت و میلیشیاتە چەكدارەكان تەشەنەیان كردووە.
پێگە و ئایندەی هەرێمی كوردستان
لە هەموو ئەم گۆڕانكاری و رەوشەی كە ئێستا عێراق و ناوچەكە بەخۆیەوە دەبینێت، پێویستە ئێمە بیر لە ئایندەی پەیوەندیی نێوان هەرێمی كوردستان و عێراق بكەینەوە، پێویستە ئێمە ئیدارەدانی پەیوەندییەكانمان لەگەڵ عێراقدا بكەین تا ئەو كاتەی بزانین رەوشەكە بەو هەموو نیشانە سلبییانەوە ئێمە بەرەو كوێ و چ ئاقارێك دەبات، ئیدارەدانی پەیوەندییەكان لە ئێستا تا قۆناغی داهاتوو گرنگە، چونكە ئێمە ئامادە دەكات بۆ مامەڵەكردنێكی باش لەگەڵ ئەم پرسە، بەتایبەت ئێمە رۆڵ و بەرچەكرداری دەوڵەتە هەرێمییەكانمان بینی لەدژی هەرێمی كوردستان، كاتێك خەڵكی كوردستان راپرسی بۆ سەربەخۆیی ئەنجام دا، هەر لە توركیا و ئێران و وڵاتانی عەرەبی و بەشێك لە وڵاتانی دیكەی بیانی لە دوای ریفراندۆم رۆڵی سلبی و خراپیان لەدژی هەرێمی كوردستان هەبوو، ئەم سیاسەتە سلبییانەش حەتمەن بەشێك دەبێت لەو سیاسەتانەی لە داهاتوودا حكومەتی هەرێمی كوردستان كاریان لەسەر دەكات و سیاسەتیان لەسەر بنیات دەنێت. لە دۆسێی ئیدارەدانی پەیوەندییەكان دەبێت ئەو راستییە بزانین كە پەیوەندییەكان نەگەیشتوونەتە حاڵەتەتی تەواوكاریی (تكامل)، كە لە راستیدا دەبێت ستراتیژیەتەكە بریتی بێت لە دروستكردنی پەیوەندیی تەواوكاری. بەڵام بارودۆخی عێراق ناڕوون و تەمومژاوییە تا ئێستا، لەگەڵ ئەمەشدا كۆمەڵێك نیشانە و ئاماژەی ئیجابییش لە دۆخی عێراقدا هەیە كە دەبێت ئێمە لەگەڵیدا بڕۆین و بەجێ نەمێنین، بەتایبەتی پشتگیری كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ دامەزراوەكانی عێراق لە هەموو ئاستەكان. وەك چاكسازییەكانی بواری دارایی و كەرتی بانكی و شێوازی دەستەبەركردنی خزمەتگوزارییە داراییەكان بۆ هاووڵاتیانی عێراق دەكرێت، بۆیە دواجار لە هەموو حاڵەت و سیناریۆیەكدا نابێت ئێمە لەم واقیعە دوابكەوین، چونكە بەپێی توێژینەوەی بەراوردكاریی چاكسازیی لە دامەزراوە داراییەكانی دەوڵەت سەرەتایەكە بۆ چاكسازی لە هەموو دامەزراوەكانی دیكە، ئەگەری زۆر هەیە لەم چاكسازییە بەتایبەتی لەبواری چاكسازیی دارایی لە ئاستی بانكی ناوەندی عێراق تاوەكو بانكە حكوومی و ئەهلیوەكانی دیكە و سیستەمی دارایی عێراق، كە ئەمەش نیشانەیەكە تاوەكو سندوقی نەختیی نێودەوڵەتی و بانكی نێودەوڵەتی و نەتەوە یەكگرتووەكان و ئەمەریكا و رێكخراوە نێودەوڵەتییەكانی دیكە مامەڵەی زیاتر لەگەڵ عێراقدا بكەن و ئاستی دامەزراوەكانی عێراق پێش بكەوێت، بۆیە نابێت هەرێمی كوردستان لەم حاڵەتەدا لەدواوە بێت، بەڵكو دەبێت لەگەڵ عێراقدا سوود لەم پاڵپشتییە نێودەوڵەتییە وەربگرین. ئێمەش لە كوردستاندا ئەو ئامانجەی بۆ چاكسازی و بەهێزكردنی دامەزراوەكانی حكومەتدا بۆخۆمان دامانناوە، لێرەش جێبەجێ بكرێت و دووبارە دامەزراوەكانی هەرێم رێكبخرێتەوە بە شێوازێك سوود لە پاڵپشتییە نێودەوڵەتییەكان وەربگرین، ئەگەرچی بەپێی هەموو داتاو نیشانەكان هیچ بەراوردێك لەنێوان دامەزراوەكانی هەرێمی كوردستان و عێراق ناكرێت، چونكە لە رووی جێگیری و سەقامگیری دامەزراوەكانی هەرێم بەهێزترن، هەرچەندە قەیرانی دارایی هەبوو كە كاریگەری لەسەر هەرێمی كوردستان بەگشتی هەبوو، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا لە ئیدارەدانی قەیرانی دارایی و شەڕی داعش سەركەوتوو بووین واتا لەهەردوو دۆسێی ئەمنی و ئیداریی لەهەرێمی كوردستان توانیمان قۆناغێكی زۆر سەخت دەرباز بكەین، كە دەتوانم بە سەختترین قۆناغی دابنێم. واتا لە هەرێمی كوردستان ئیرادە و توانایەكی بەهێز هەیە كە پاڵپشتە بە جەماوەری كوردستان و هۆشیاریی خەڵك بە مەترسییەكانی ناوچەكە و ئەو مەترسییانەی رووبەڕووی كوردستان دەبنەوە. ئەمەش بۆتە هۆی ئەوەی حیساب بۆ ئەم كۆمەڵگەیە بكرێت، كە كۆمەڵگەیەكی جێگیرو سەقامگیر و هەستیار لە رووی ئەمنیی و مامەڵەكردن لەمەڕ رەوشی سیاسی و ئابووری گشتی هەرێمی كوردستان نیشانەی ئیجابییە و وا لە حكومەت دەكات لە مامەڵەكردنی لەگەڵ حكومەتی عێراقدا بەو ئاراستەیە وەرچەرخێنێت كە لە بەرژەوەندیی بەرزكردنەوەی ئاستی توانا و دامەزراوەیی و خزمەتگوزارییەكاندا بێت، لەهەمان كاتیشدا ئاستی پەیوەندی لەگەڵ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەو چوارچێوەیەدا بێت. لە ماوەی رابردووشدا وەزارەتەكان و دامەزراوەكان لەگەڵ هاوتاكانی لە عێراقدا پەیوەندییەكی توندوتۆڵیان دروست كردووە، ئەمە ئەو ستراتیژیەتەیە كە حكومەت كاری لەسەر دەكات، واتا لەمەودا هەموو گفتوگۆ و دانوستان و پەیوەندییەكانی حكومەتی هەرێم و عێراقی فیدڕاڵ لەسەر ئاستی حزبی و سەركردایەتیی سیاسی ناكرێت، بەڵكو لەسەر ئاستی وەزارەت و دامەزراوەكان و لە رووی هونەریی و تەكنیكییەوە دەبێت، تا ئێستاش ئەم پەیوەندییانە سوودی زۆری هەبووە و بەشێكی زۆری كێشەكان چارەسەر كراون و رێگایان نەداوە ببێتە كێشەو گرفتی سیاسی.
هەرێمی كوردستان لە ماوەی رابردوودا كاری لەسەر دوو دۆسیە كرد، یەكێكیان كە دۆسیەی ئیدارەدانی قەیرانی دارایی بوو، كە رێزدار نێچیرڤان بارزانی بەڕێوەی دەبرد و توانی سەرۆكایەتیی حكومەت بكات بۆ تێپەڕاندنی قۆناغێكی زۆر سەخت لە مێژووی هەرێمی كوردستاندا. ئەمەش بە پاڵپشتی جەماوەر و بەشێك لە هێزە سیاسییەكانی كوردستان، بۆیە شێوازی ئیدارەدانی مەلەفەكە زۆر گرنگ بوو كە دەكرێت حكومەتی داهاتوو بە بەرنامەیەكی نوێ سوودی لێوەربكرێت و حكومەتی داهاتوو بۆ خزمەتكردنی هاووڵاتیان سوودی لێوەربگرێت. دۆسیەی دیكە بریتییە لە دۆسیەی ئەمنی و شەڕی داعش. كە تێیدا ناوبانگ و قارەمانێتی پێشمەرگە زیاتر دەركەوت و سەرەڕای هەموو هەڕەشە و مەترسییەكانی تیرۆر لەسەر هەرێمی كوردستان، بەڵام خۆشبەختانە توانرا لە چوارچێوەی سیاسەتی رووبەڕووبوونەوەی تیرۆر بەرگرییەكی تەواو بكەین. واتە ئێمە لە كاركردن لەسەر ئەم دوو دۆسیە سەركەوتوو بووین. ئێستاش كە كۆمەڵێك دۆسیەی دیكە هەن، وەك پەیوەندیی نێوان هەرێمی كوردستان و عێراق لەسەر ئاستی سیاسی، كە لینكی پەیوەندی نێوان بەغداو هەرێمی كوردستان سەرۆكی هەرێمی كوردستانە كە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی نوێنەرایەتی هەرێمی كوردستان دەكات، بۆیە سەرۆكی هەرێمی كوردستان بە رەچاوكردنی ئەو پێگەیەی هەیەتی دەتوانێت رۆڵێكی زۆر باش ببینێت لە مەسەلەی چارەسەركردنی كێشەكان. لەم حاڵەتەدا ئێمە دەتوانین بە دوو ئاست كاربكەین، یەكەم لەسەر ئاستی ئەنجومەنی وەیزان و وەزارەتەكان دەتوانرێت چارەسەری زۆر گرفت و كێشە لەگەڵ عێراقدا بكرێت، لەسەر ئاستی سیاسییش سەرۆكی هەرێمی كوردستان دەتوانێت لەچوارچێوەی پەیوەندی لەگەڵ دەسەڵاتەكانی عێراق بەشێك لەو بەربەست و گرفتانەی دێنە بەردەم چارەسەركردنی ئەم گرفت و كێشانە چارەسەر بكات، ئەمە وێڕای پەیوەندی لەگەڵ لایەنە سیاسییەكان دەبێتە بەشێك لەو پەیوەندییانەی لەداهاتوودا پەیڕەو دەكرێت، چونكە سەرۆكی هەرێمی كوردستان دەتوانێت لینكی بەهێزی پەیوەندی بێت لە نێوان دەسەڵاتەكانی هەرێم لەگەڵ دەسەڵاتەكانی عێراق و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا لەپێناو خزمەتكردنی هاووڵاتیانی كوردستان، چونكە ئەركی سەرۆكی هەرێمی كوردستان ئ???