تورکیا گەلەک ئاریشێن ئابوری ل سالا ٢٠٠١ ھەبو کو ل پلەیا ئێکێ دھات، کو حکومەتا (دادپەروەری و گەشەپێدان)ێ گەھشتە دەستەلاتێ د قوناغەکا ئابوری یا ھەستیار و مەترسیدا، کو ئاماران ئاماژە ددا کو ئاستێ بەرھەمێ نەتەوەیی یێ تورکی ژ شوباتا ٢٠٠١ گەھشتیە رێژا ٧.٤% ھەروەسا ئاستێ داھاتێ تاکەکەسی یێ سالانە ژ (٣) ھزار دولارێن ئەمریکی گەھشتیە (٢٦٠٠) دولاران. لەورا پارتا دادپەروەری و گەشەپێدانێ قەیرانا ئابوری دانا دناڤ کارێن خو یێن دەستپێکێدا.
ل تورکیا چاکسازیێن ئابوری یێن مەزن ھاتنە ئەنجامدان د ماوێ دەستھەلاتا پارتا دادپەروەری و گەشەپێدانێ، و ئەڤ چاکسازیە بونە ئەگەرێ گەشەکرنا ئابوری تورکی و پشکداریکر د زێدەبوونا لێکگھورینا ئابوری، بۆ نموونە: ئابورێ تورکی ل سالا ٢٠٠٢ ل پلا بیست و شەشێ بوو ل سەر ئاستێ جیھانێ، و ل سالا ٢٠١٣ ھاتە ل پلا ھەڤدێ ل سەر ئاستێ جیھانێ و تورکیا بۆ ئێک ژ ئەندامێن کومەلا بیستی (G٢٠) و داھاتێ نەتەوەیی یێ تورکیا بەرزبوو ژ (٢٢٠)ملیار دولاران ل سالا ٢٠٠٢ بۆ (٨٧١)ملیار دولاران ل سالا ٢٠١٣ و قەرێن تورکیا یێن ێندوقا دراڤێ نێڤدەولەتی دگەھشتە (٢٣٣٥) ملیار دولاران ل سالا ٢٠٠٢ ل دەمەکی ل سالا ٢٠١٣ تورکیا ھەمی قەرێن خۆ دان و بوو دەولەتەک کو ئەو قەران ددەت.
و نھا ژی دبینین سەرەدانا وەزیرێ دەرەڤەیێ تورکیا (مەولود چاوش ئۆغلو)بو ھەرێما کوردستانێ، ھەروەسا سەەردانا وی بو، سەروک وەزیرانی ھەرێمی کوردستان، نێچیرڤان بارزانی ئەڤە دگەھینیت کو پەیوەندیێن بازرگانی و ئابوری و جڤاکی و سیاسی و رەوشەنبیری خورتتر لێ بکەت.
لێ ئەو زانیاریێن نوی کو گەھێشتینە دەستێ مە، د سالێن دوماھیێ دا گەشەکرنا ئابورێ تورکیا بەرەف پاشڤەچوون بخۆڤە دیت، کو تورکیا ل سالا ٢٠١٤ رێژا گەشەکرنێ نێزیکی (٢.٩%) ب تنێ تومارکریە، و ئەڤ رێژەیە یا کێمە ب ھەڤبەرکرن دگەل رێژا گەشەکرنێ یا بلند یا کو بەری سالا ٢٠١٤ ھاتیە تومارکرن، و رێژا گشتی نێزیکی ٥.٥% بوو ھەروەسا د تورکیادا بەرزبوونەکا پێشچاڤ د بھایێن ماددێن سەرەکی دیاردبیت دگەل ھندێ بھایێ لیرێ تورکی د نزمبوونێدایە.
ھەروەسا سەبارەت لەشکەرێ تورکیا دھیتە ھژمارتن ب ھەشتەمین بھێزترین لەشکەر ل جیھانێ ژبەرکو بودجا وەزارەتا بەرگریا تورکی سالانە دگەھیتە نێزیکی (١٨) ملیار دولاران، ھەروەسا دھێتە ھژمارتن بھێزترین لەشکەر ل روژھەلاتا ناڤین، کو ژ ئسرائیلێ دبوریت و ل پلا دووێ دھێت ژلایێ ھژمارا ھێزێن وێ یێن لەشکەری پشتێ ویلایەتێن ئێکگرتی یێن ئەمریکا د پەیمانا باکورێ ئەتلەسیدا، کو ل دویڤ شارەزایێن لەشکەری ھژمارا ھێزێن لەشکەری یێن تورکی دگەھیتە زێدەتری (٦٠٠٠٠٠)لەشکەران، و زێدەتری (٤٠٠٠٠٠) لەشکەرێن یەدەک، کو ئەڤ چەندە لەشکەرێ تورکیا ددانیتە پلا ھەشتێ ل سەر ئاستێ جیھانێ دلیستا بھێزترین لەشکەرێن جیھانێ، پشتی ویلایەتێن ئێکگرتی یێن ئەمریکی و روسیا و ێینێ و ھندێ و بەریتانیا و فەرەنسا و ئەلمانیا و پشتی تورکیا کوریا باکور و یابان دھێت.