قۆناغەكانی خەباتی رزگاریخوازیی هەر میللەتێك و دیاریكردنی مافی چارەی خۆنووسین بۆ هەر نەتەوە و گەلێكی بێ سیادە، پەیوەستە بە بڕینی هەنگاوەكانی ئەو پێناوە لە خاڵێكی بچووكەوە بۆ گەورەتر و لە ژمارەیەكی سەرەتاییەوە بۆ ژمارەییەكی دواتر. بە واتایەكی دی، سەرهەڵدان و بەرخۆدان لە پێناوگەیشتن بە ئامانجی هەرە گەورە و دوامەنزلی هیوا و ئاواتەكانی گەلێكی مافخوراو و بێدەسەلات و بندەست، بە زنجیرەیەك قۆناغی بەدوای یەك بەستندا دەڕوات، كە هەر كاتێك لەوەی پێشوو دەبێتە بناغە و پاڵنەر بۆ گەیشتن بەوەی دواتر.
گەل و نەتەوەی كورد كە چەندین ساڵە لە عێراقی بەزۆرلكێنراودا مێژوویەكی پڕ لە ماندووبوون و سەروەریی لە خەباتی رزگاریخوازی و تێكۆشانی گەیشتن بە مافەكانی چارەنووسی خۆی نەخشاندووە، بە یەك بە یەكی ئەو قوتابخانەدا هاتووە، تاگەیشتووەتە ئەوەی ئەمڕۆ كە بەدەستیهێناوە.
یەكەمین شۆڕش و سەرهەڵدانی سەرتاسەری كە كوردی كردە خاوەنی بزافێكی سەربەخۆ و گشتگیری رزگاریخوازیی نەتەوەیی و نیشتمانی شۆڕشی ئەیلوولە، شۆڕشی ئەیلوول لە مێژووی هاوچەرخی گەلی كوردستاندا خاوەنی سەروەریی خەباتی رزگاریخوازیی نەتەوەییە كە توانی هەموو هێز و توانا و هەوڵەكانی پێش خۆی و سەرجەم وزەو كارەكتەرە سیاسییە ئامادە و لێهاتووەكانی سەردەمی خۆی لە سەرهەڵدان و بەرەنگارییەكی سەرتاسەری نیشتمانیدا كۆبكاتەوەو بە نوێنەرایەتی هەموو گەل مافی كوردستان بخاتە سەر مێزی سیاسی و یاسایی لە عێراقدا.
دەستپێكی ئەو هەوڵە شۆڕشگیڕییە لە ناوەڕاستی ساڵانی شەستەكانی سەدەی رابردوودا بوو، كە شۆڕش حكومەتی ناوەندی ناچاركرد، چارەسەری (لامەركەزی) بۆ خەڵكی كوردستان قبووڵ و پێشنیاز بكات.
دوای تەنازولی دەسەڵاتی داگیركار و داننان بەو مافە سەرەتاییەدا، كورد لە رێگەی شۆڕشەكەیەوە بەرەو ئاسۆ و پلەیەكی دی لە هەڵكشان بەرەو لوتكەی ئاوات و داخوازییە رەواكانی هەنگاوی نا، تا سەرەنجام بە شێوەیەكی یاسایی بەغدای ناچاركرد بە قبووڵكردنی (ئۆتۆنۆمی) دان بە مافی سیاسیی كوردستاندا بنێ.
دوای جێگیركردنی ئەو خاڵە لە نەخشەی سیاسیی هەرێم و خەڵكی كوردستاندا، گەلی كوردستان بەرەو قۆناغێكی دواتر هەنگاوی هەڵگرت، تا لە ئەنجامی راپەڕین و گرتنەدەستی بەشێكی زۆر لە خاكی كوردستان دروشمی فیدڕاڵی بووە واقیع و لە سەرەتای ساڵی 2003 و دوای رووخانی رژێمی سەدام ئەو دروشمە چەسپاو عێراق بووە دەوڵەتێكی ئیتیحادی و كوردستان بووە هەرێمێكی فیدڕاڵ، دوای ماوەیەكی كورت لەو مێژووە هەرێمی كوردستان بە كردەیی بووە هەرێمێكی كۆنفیدڕاڵی و ئابووری و، سیاسەتی دەرەوەو هێزی سەربازیی خۆی سەربەخۆ كردو تەنیا وەك رووكەش لەسەر كاغەز لەگەڵ عێراقدا مایەوە، كە ئێستاشی لەگەڵ بێ، هەمان سیفات و خاسیەتی سیاسی لەتەكدا ماوەتەوەو بەو ماهیەتەوە خۆی پاراستووە.
هەرێمی بەناو فیدڕاڵی و بە كردەوە كۆنفیدڕاڵیی كوردستان لە حاڵی حازردا تەنیا یەك قۆناغی ماوە بگات بە لوتكەی ئاوات و ئامانجە سیاسییەكانی كە راگەیاندنی سەربەخۆیی و بەدەستهێنانی سیادەی نێودەوڵەتییە كە لەسەر نەخشەی جوگرافیای سیاسیی جیهان ببێتە خاوەنی سنوور و ئاڵا و كورسی لە نەتەوە یەكگرتووەكان.
ئەم قۆناغەی ئێستا تاگەیشتن بەدواقوناغی بزاڤی رزگاریخوازیی و پاشان بە لوتكە گەیشتنی ئەو چیرۆكە دراماتیكییە مێژوویی و نەتەوەییە قوناغێكی هەستیار و زورگرنگە كە ناكرێ كەمتر لە بەهێزی و پتەوییەكی سیاسی و ئابووری و كۆمەلایەتی تێدا بەرجەستە ببێ. بەهێزی پایەكانی حوكمڕانییەكی سەركەوتووی دادپەروەرانە و بزاوتێكی كاریگەری ئابووری و ئاوەدانكارییە، هاوكات پاڵپشتی و پشتیوانیی جەماوەری و كۆكردنەوەی دەعمی سیاسیی ناوچەیی و نێودەوڵەتی لەپای سیاسەتێكی داناییانەی سەركردایەتیی كورد لە گرنگترین مقەوماتی ئەو بەهێزییەن .
گەلی كوردستان ئەگەر لە دەوری سەركردایەتییەكەی یەك دەم و یەك خواست پشتیوانی لەو سیاسەتە بكاو سەركردایەتیش بە رازیكردنی نەوعی خەڵك و گەلی كوردستان ئەو پشتیوانییە درێژەی پێ بدات، ئەوكات بەغداش زیاتر مل بۆ ئەو واقیعە كەچ دەكات و جیهانیش دێنێتە سەر ئەو خەتەی كە پێكەوە ئیمزا بۆ رۆژهەڵاتێكی ناوەڕاستی نوێ بكەن، كە تیایدا كوردستان رەنگ و سنوورێكی جیاواز و تایبەتی دەبێت.