ب مخابنیڤە ژێدەر و ئامارێن فەرمی نیشانددەن ل چەند سالێن چۆی ئاریشێن جڤاکی و سایکۆلۆژی و تاوانێن وەکی کۆشتن و خۆکۆشتنێ زێدەبووینە. چ پێنەڤێتن ڤێ چەندێ پەیوەندییا دگەل وێ قەیرانێ دا ھەی ئەوا بەرسینگێ ھەرێمێ گرتین، نەخاسمە یا ئابووری. یا دیار و ئاشکرایە ئەڤ قەیرانە بەرھەمێ وی جەنگێ سایکۆلۆژییە ئەوا نەیارێن کوردستانیان و بۆ دروستکرنا ئاستەنگان لبەر وان و پەشیمانکرنا وان ژ داخوازی بۆ دروستکرنا "دەولەتا کوردستانێ" یە. د ڤێ خالێ دا ھەمی وەلاتێن دەڤەرێ و ھەمی تەخ و مەزھەب و پارت ھەڤپشکن و پیلانێن وان یێن ھەڤپشک بەلگەنە بۆ ڤێ چەندێ. ھاتنا میلیشیایین جۆدا فاکتەرەک کۆژەک بوویە، و فاکتەرێ دیتر ژی ھاتنا خوارێ یا بۆھایێ پەترۆلێ بی، دیسانێ ئەو ژی یارییەکا سیاسییە ئەندامێن ئۆپێکێ و ھندەکێن دیتر ئەنجام ددەن. ھەلبەت ھژمارەکا ھۆکارێن دیترێن بابەتی و خۆدی ژی بێبەھر نینن د ڤێ چەندێ دا نەخاسمە پیلانێن نێدەولەتی وەلاتێن بەرژەوەندیخواز ل جیھانێ. چارەسەرکرنا ھەمی ڤان ئاریشان پێکڤە و د گاڤێدا ھێدی یا ژ دەست تاکێ کوردستانی و سەرکردایەتی و بەلکۆ جیھانێ ژی دەرکەفتی. دبیتن خواندەڤان ڤێ پرسیارێ بکەتن: پا ڤێجا چارە چییە؟ مە لڤێرێ نەڤێـت بێژین کە ھەتا چەند حکومەتا ھەرێما کوردستانێ پەرۆشی وێ ئێکێ یە و چ کرییە یان نەکرییە. چونکی مە ئاگەە ژ گەلەک ژ وان بزاڤ و ھویرکارییان نینە. لێ ئەوا مە دڤێتن لڤێرێ ئاماژەی پێبدەین ئەو چارەسەرن ئەوێن بسپۆرەکێ سایکۆلۆژی دشێتن وەک پێشنیار بێخیتە بەردەستێ خواندەڤانان و یا دیتر دمینیتە سەر وان کا دێ چەند شێن مفای ژێ وەربگرن و ئەڤە ژی تشتەک ڕێژەییە. سەرباری ھەمی ئەو گۆتاریێن ژ ئالێی لایەنێن ئایینی و یاسایی و نۆژداری و پەروەردەیی و...ھتد، دھێنەپێشکشکرن لێ ھێشتانێ دزی، خرابی، گەندەلی، تاوان، نەساخیێن جەستەیی، و لادانێن کۆمەڵایەتی و پەروەردەیی و ... ھتد، ھەر یێن دناڤ جڤاکێدا ھەیین و بەلکۆ ژی د زێدەبوونێدانە.
دیارە مرۆڤ خۆدان کۆمەکا پێدڤیاتیا(needs) و داخوازیانە، و بۆ بڕێڤەچۆن و گەشەکرنا کەساتیا وی، ھەبوونا وان گرنگن، وەک ماسلۆ و گشت زانایێن دیتر دبینن، و ژیانا سەردەم ژی تایبەتمەندییا خۆ یا ھەی و ڕۆژ بۆ ڕۆژێ ئەڤ داخوازییە زێدەتر دبن، و نەخاسمە ھەکەر ماوەکی خەلک ژ ھەبوونێ ھێدی نەبوون ژبیر کر، و دەمێ نەبوونێ بسەر خەلکێ دا گرت کارەسات پەیدابوون، و دیارە ژی مرۆڤ ب سروشت وەسانە و چاڤێن وی تێر نابن ژ چ تشتەکی تنێ لەپەکێ ئاخێ نەبیت. لەوما ھەتا تشتەک نەھەی و پاشی بدەست کەفت دێ بەزیتە یا دیتر و یا دیتر و... بەلێ ھەتاکۆ ھەمی تشت ژی ھەبیتن ھەر چاڤێن وی تێر نابن و مەزنترین بەلگە ژی بۆ ڤێ گۆتنێ دەھان مەلیۆنێرن،و ب ھزرا من و تە چ ژێ کێم نینە، بەلێ ھەکەر تو دگەل وی بئاخڤی دێ ھزاران کێماسیان لنک خۆ بێژیتن و گەلەک ژ وان (و نەخاسمە ل وەلاتێن ئەمریکا و ئەورۆپی و ئاسیایا دویر و ...ھتد) لدۆماھیکێ خۆ دکۆژن، چونکی پشتی ھەمی دەستکەفتان لێ ژبەر نامۆبوون و نەگۆنجان دگەل خۆ و ژیانێ دگەھنە وێ ئەنجامێ، و ژبلی گڤاشتنێن ھەستا گۆنەھبارییا ژ ئەگەرێ ستەما دگەل خەلکێ و دەوروبەرێ خۆ کرین و مافێ وان خوارین و بۆ خۆ برین، و سایکۆلۆژیست ڤێ ھەستێ ب ئێک ژ ئاریشەیێن مرۆڤاتیێ و سەرتایا گەلەک تێکچۆنێن دەروونی دبینن.
ئەڤە یاسایەک باش نیشانددەتن: باشە ھەکەر داخوازیێن مرۆڤی ھۆسا لبن نەھاتوونە و چ جاران بدۆماھیک ناھێن، چ بھێتەکرن باشترە، یان بپرسین:باشترین ڕێک بۆ سەرەدەریکرن دگەل ژیانێ و خۆ دویر ئێخستن ژ بارگرانیا وێ و خۆپاراستن ژ ئێش و ئازارێن دەروونی چیە؟ دبیتن ئەڤ یاسایە بناڤ گۆھێ گەلەک کەساندا نەچیتن و باوەری ژی پێنەبیتن و تڕانا ژی پێ بکەن! ئەڤە ژی ژبەر گەلەک ئەگەرانە و ئێک ژ وان پەروەردەیا خێزانییا خەلەت، و گرێدایە ب کەلتوور و فەرھەنگێ ئابووریێ وێ کە تێدا ئابووریکرن نەبوویە پشکەک ژ بنەمایێن بڕێڤەچۆنا خێزانێ. ئەڤ کەلتوورە ھەر یێ لسەر ھندێ بڕێڤەچۆی"بلا ئەڤرۆ ھەبت سۆبەھی خۆدێ کەریمە". ڕاستە، بەلێ دەستگرتن ژی یا ھەی. پا بۆچی دبێژن:" نە شەرت ڕێنجبەرییە شەرت ڕێبەرییە"؟؟ ئەڤ پەندە و گۆتنە مەزنترین وانەیە و گەلەک دگەل کاودانێ نۆکەدا دگۆنجیتن. ڕێبەری یا د ھندێدا کا ئەو پارێ ب خۆھا ناڤ چاڤا و دژواری و ڕێنجبەریڤە بدەستخۆڤە دئینین، چەوا دمەزێخین و ئەو تشتێ پێدکڕین فەرن یان نە،و خێزانا تە چەوا و لسەر چ بنەمای خەرج دکەن و چەوا و کەنگی و بۆچی؟ ئایا بۆھایێ وێ دزانن یان ژی تەخشان و پەخشان و ڕێژ و بێژێ دکەن؟
دبێژن ل وەلاتەکێ وەک ئەمریکا، ھەتاکۆ ناڤ مالێن زەنگینا ژی ھەکەر کۆڕ یان کچەک پێدڤی ب پارەی دبیتن و داخوازێ ژ مالباتا خۆ بکەتن دێ بەرێ وی دەنە وان جھێن ئاگەھداری و داخوازیێن کاری لسەر پارچەیەک ژ کاغەزێ ھاتیە نڤێسین و تێدا ئەدرێس و ژمارا تەلەفۆنا وی جھی و مالێ یا تێدا و لبەر دەرگەھێ میترۆ یان وێستگەھا پاسا ھاتینەھلاویستن. ئەڤە بۆ ھندێ دا ئەو گەنج و سنێلە بخۆ بچیتن و کار بکەتن و بۆھایێ وی پارەی بزانیتن ئەوێ بدەستخۆڤە دئینیتن. بێگۆمان دێ خەرجکرنا وێ ژی بۆ وی یا ب رامان بیت نەک تەڕا و بەڕا کرن.
ئەڤە مەزنترین ئاریشەیا کەلتوور و فەرھەنگێ مە یە،و ئەندامێن مالباتێ ناچار دبن گڤاشتنێ لسەر سەمیانێ مالێ دروست بکەن بۆ پارەی، پاشی ئاریشێن وەکی شەڕ و نەخوەشی و لێدان و قۆتان و کۆشتن پەیدا دبن، و یان دبیتە پالدەر بۆ نەخۆشیێن سۆسیۆسایکۆلۆژیکێن وەکی گەندەلیێ و دزی و بەرتیلخوارنێ و مافێ کەسێن دیتر خوارن و تاوانێ، و لدۆماھیکێ دھیتەگرتن و شەھمزاری و ڕووی ڕەشیێ، و گەلەکێن دیتر. لەو وەکی بابۆکالێن کوردان گۆتی "ڕێبەری" مەزنترین چارەسەرە بۆ قۆناغێن مرۆڤ ب قەیرانەکا ئابوورییا وەکی نۆکە ل کوردستانێ پێدا دەرباز دبین و پێدڤیە ئەم وەکی ھەمی خەلکێ جیھانێ وێ بکەینە ھێڤێنێ ژیان و پشکەکا کەلتوور و فەرھەنگی و پێکھاتا کەساتیا خۆ، تا ژ تاوانێن مەزنێن وەکی گەندەلیێ پاراستی و خۆدان دەرووندروستی بین. ب سەدان و ھزاران ڤەکۆلین د ڤی بیاڤی دا ڤێ ئێکێ نیشانددەن.
*ئەڤ بابەتەل گۆڤارا بیشەنگ- زانینگەھا زاخۆ ھژمارە (٦) ل بەرپەڕێ (٢١-٢٢) سالا (٢٠١٨) یا ھاتیەبەلاڤکرن.