سێگۆشه‌یا تیرۆر و گه‌نده‌لى و خیانه‌ت د خواندنه‌ك سایكۆلۆژیكدا
د.نەسرەدین ئیبراهیم گۆلی*
گه‌له‌ك زانست، و ژ وان ژى ده‌روونناسیێ و نه‌خاسمه زانایێ مه‌زنێ جۆهى، فرۆیدى، ئه‌گه‌رێن وان بۆ په‌روه‌رده و سه‌ره‌ده‌رییا رۆژ و سالێن ئێكه‌م ژ شیردانێ و شیرڤه‌خوارنا زارۆكى ڤه‌دگه‌ڕینن. فرۆید چه‌وانییا شیردانێ و ده‌لیڤه‌یێ ده‌ركرنا پیساتیێ و میزكرنا زارۆكى ژ لایه‌نێ ده‌یكێ ڤه ب گرنگ دزانیتن.
ئه‌و زارۆكێ لڤێ قۆناغێ و د ڤه‌خوارنا شیرى و ده‌ركه‌تنا پاشه‌رۆ و پیساتیێ ب نه‌رم و نیانى و ئارامى و دلۆڤانى و بێهنفره‌یى و سۆزدارى و دویر و دویر ژ تووندوتیژى و ئاخفتن و ره‌فتارێن كرێت و ره‌ق و قۆتان و لێدان و ئه‌شكه‌نجه‌دانێ، سه‌ره‌ده‌رى دگه‌لدا دهێته‌كرن ل سالێن پشتى هنگى د ژیانێ دا كه‌سه‌ك وه‌سا هێته په‌روه‌رده‌كرن كێمتر هه‌ست ب نه‌ئارامیێ و نه‌ئاسووده‌یێ و ترس و نیگه‌رانیێ و سترێس و شه‌پرزه‌یێ د و ژ و بۆ ژیانێ بكه‌تن، و له‌وما ژى كێمتر تووشى گڤاشتنێن ده‌روونى دبیتن و ب هه‌مان ئاراسته دگه‌ل خۆدێ خۆ و جڤاك و ژینگه‌ها مرۆڤى یا ده‌وروبه‌ر كێمتر تووشى ململانێ و كێشمه‌كێش و هه‌گڕكیێ دبیتن، و وه‌سا ژى هزر و دیتنگه‌ه و فه‌لسه‌فه و سیاسه‌تا ژیانا وى مه‌زنترین پالده‌رێن ئه‌رێنى لنك وى دروست دكه‌ن و بزاڤا خۆگۆنجاندن و سازانا ده‌روونى و جڤاكى، و به‌لكۆ ژى پترتر وێ بوون ب ئه‌ندامه‌ك به‌رهه‌مهێنه‌ر و بمفا و گۆهداریكه‌رێ یاسا و ڕێسا و بها و پره‌نسیپ و ره‌وش و تیتالێن جڤاكى و جڤاكێ بخۆ و سیسته‌مێ ده‌ستهه‌لات و رێڤه‌برنا وێ دبیتن، و بڤه ره‌نگى هه‌م دێ تاكه‌كێ بمفا بیت و هه‌م ژى دگه‌ل جڤاكێ ناكه‌ڤیته ململانێ و بگره و به‌رده‌یه‌كا بێ رامان و تووندو تیژ و دژوار، یاكۆ تیرۆر و گه‌نده‌لى و خیانه‌ت چه‌نده‌كن ژ هزاران جۆرێن وان ره‌فتار و ململانێیان.
به‌رۆڤاژى وى، تاكه‌كێ دویر ژ په‌روه‌رده‌یه‌كا په‌روه‌رده‌یه‌كا نه‌رم و نیان لڤێ قۆناغێ، وه‌سا پێدگه‌هیت كه‌سه‌ك بیت هه‌ست ب ئارامیێ و ئاسایشێ ناكه‌تن و ژ هه‌ر مرۆڤ و هه‌ر تشته‌كى دترسیتن و باوه‌رى بخۆ و كه‌سێن دیتر لنك نینه، و لدۆماهیكێ ژى لهه‌مبه‌ر ڤێ جڤاكێ رادوه‌ستیتن و په‌نایێ بۆ وان ره‌فتاران دبه‌تن كه دژى جڤاكێ و یاسا و سیسته‌م و بهایێن وێ بیت. ئه‌ڤ كه‌ساتییه، و ئه‌و كه‌ساتیێن لسه‌ر هاتینه ئاماژه‌پێدان جۆرێن هه‌ره دیارێن وێ نه. و دبنه كه‌سێن دژى جڤاكى و بڤان ره‌فتاران بزاڤێ دكه‌ن بگه‌هنه هنده‌ك ئارمانجان، كه مه‌به‌ستا دۆماهیكێ ژى ئێشاندن و ئازاردانا وێ جڤاكێیه، یاكۆ ئه‌ڤ گه‌نده‌لكار و تیرۆریست و خیانه‌تكارێن نۆكه، لسه‌رده‌مێ شیرڤه‌خوارنێ و پیسكرنا خۆ ژ لایێ ده‌یكێ ڤه دلۆڤانى پێنه‌هاتیه‌برن و لبن سیبه‌را ترس و پرس و تووندوتیژییا وێ دلێ وى ژ جیهانێ ره‌ش بووى و ناخێ وى تژى ترس و نیگه‌رانى و نه‌ئارامى بوویه، و ژ هنگى و تانۆكه جیهان و كه‌س و جڤاكێ ب جهه‌ك و تشته‌ك مه‌ترسیدار دبینن و تێدگه‌هن، و بهه‌مى ره‌نگه‌كى دژاتیا وێ و بها و بنه‌ما و یاسایێن وێ و وان دكه‌ن. ئه‌ڤ كه‌سه لبن ده‌ستكه‌فتێن خۆ یێن كۆ نه‌هه‌ژى و نه د ئاستێ شیانێن وى و نه د چارچۆڤه‌ى یاسایان دانه، بزاڤا تۆلڤه‌كرن ل جڤاكێ دكه‌ن، و ئه‌و جڤاك دبیتن پارته‌ك یان ده‌ستهه‌لات یان سیسته‌م و ده‌زگایه‌ك بیتن، كه بخۆ ره‌نگڤه‌دانا كه‌رب و كین و دلره‌شییا وى مرۆڤینه ژ وان لایه‌نان.
بیروباوه‌رێن فرۆیدى و شرۆڤه‌یا وى بۆ كه‌ساتیێ و تێكچۆنێن ده‌روونى به‌رهه‌مێ پتر ژ نیڤ سه‌ده‌ى ژ ڤه‌كۆلینێ بووینه، له‌وما راستییا وان ناهێنه حاشالێكرن تنێ ئه‌و نه‌بیتن رێژه‌یینه. ئه‌ڤه ژى ئانكۆ جڤاك دشێتن برێكێن بلندكرنا ئاستێ ئابوورى و ژیارا خێزان و جڤاكێ، و نه‌هێلانا هه‌ژاریێ و كێمكرنا وێ، و لبه‌رچاڤگرتنا یاسایێن جڤاكى و زێده‌كرنا دادپه‌روه‌ریێ، و نه‌هێلانا نه‌خوانده‌واریێ، و بلندكرنا ئاستێ ره‌وشنبیرییا تاكێن جڤاكێ و په‌روه‌رده‌كرنا وان و نه‌خاسمه ده‌یبابان لسه‌ر بنه‌مایێن زانستى، و ب مفا وه‌رگرتن ژ دام و ده‌زگه‌هێن پێگه‌هاندنا جڤاكى (socialization) یێن جیاواز، و نه‌خاسمه په‌روه‌رده‌یى و فێركرن و راگه‌هاندن و جڤاكى، وه‌كى قوتابخانه و زانینگه‌ه و رادیۆ و ته‌له‌فزیۆن و مزگه‌فت و ...هتد، رێكێ لڤان جۆره ره‌فتاران و په‌یدابوونا وان جۆره كه‌ساتییان بگرن. بگۆتنه‌ك دیتر كاره‌ك بێته‌كرن هه‌ستا به‌رپرسیاره‌تیێ به‌رامبه‌ر خۆ و جڤاك و نیشتمانى و ب ئاڤێدابه‌رنه‌دانا سامانى ب هه‌ر سێ رێكێن سه‌رى و ده‌ستێ خۆ پێڤه‌گرتن ببیته كه‌لتوور و پشكه‌ك ژ كه‌ساتى و سایكۆلۆژیایا مرۆڤى چونكى كوردستان و جیهان یێ ب ده‌راڤه‌ك ته‌نگاڤدا ده‌رباز دبیتن و هزار ئاریشه‌یێن سیاسى و هزرى و جڤاكى و ئابوورى و ژینگه‌هى گه‌فان ل مرۆڤاتیێ دكه‌ن.
. ئه‌ڤ بابه‌ته ل رۆژناما ئه‌ڤرۆ ژماره 2256 ل به‌رپه‌ڕێ 12 رۆژا 20/12/2018 هاتیه‌به‌لاڤكرن.
*پرۆفیسۆرێ ه. /بسپۆرێ سایكۆلۆژییا په‌روه‌رده‌یى/ زانینگه‌ها زاخۆ
