بەغداهیچ كات مافە دەستورییەكان كورد جێبەجێی ناكات و چارەسەری كۆتایی جیابوونەوە ..
رێبوار حەمەلاو شوانی
خەڵكی كوردستان پشوو درێژییەكی زۆری لە هەمبەر دەسەڵاتدارانی بەغدا ئەنجامداوە ، ئەوان بە درێژایی 13 ساڵی رابردوو ساڵ بە ساڵ كاریان لەسەر پەراوێزخستنی كورد و پێشێڵكردنی مافە دەستوورییەكانی كردووە و تا بە ئەمرٍۆ خۆیان دەشارنەوە لە جێبەجێی كردنی مافە دەستوورییەكان . بە پێچەوانەوە خەڵكی كوردستان و سەركردایەتیی سیاسی كورد، هەموو كات لە رۆژە سەختەكاندا هاوكاری گەلی عێراق بوونەوە لە رووی سیاسی و سەربازی و مرۆڤایەتییەوە .هەرێمی كوردستان تاكە شوێنی نموونەییە، لەم ڕوانگەوە بە بەراورد لەگەڵ وڵاتانی ناوچەكە دا چونكە لە نێو ئەم دەوڵەتانەدا پرەنسیبی یەكتر قەبووڵكردن و لێبوردەیی بوونی نییە، واتە غیابی كولتووری دیموكراسی و زاڵبوونی بیری ڕەگەزپەرستی لەنێو ئەم دەوڵەتانەی ناوچەكەماندا وایكردووە ناسەقامگیری سیاسی و ئەمنی دروست ببێت و ئاشتی كۆمەڵایەتی بكەوێتە ژێر هەڕەشەی ئایین و نەتەوە سەردەستەكان، نمونەی هەرە زیندووش هەر لە دەوروبەرماندا عێراق و سوریا و ئێران چەند نمونەیێكی دیارن لەبەر چاومان. شایانی باسە كولتووری بە یەكەوە هەڵكردن هۆكارێكی زۆر گرنگە كە بیری توندئاژوو جێگەی نەبێتەوە لە نێوخۆی باشووری كوردستاندا.لە هەرێمی كوردستان ئەوپەڕی ئازادی مەدەنی و سیاسی بوونی هەیە و هەموو كەسێك ئازادە چۆن بیر بكاتەوە، واتە ئازادی ڕادەڕبڕین بوونی هەیە لە هەموو ڕویێكەوە و گەر سەیری ڕاگەیاندنی بینراو، بیسراو، نووسراو، سۆشیال میدیا بكەین، ڕوژانە ئەم ئازادییە سیاسی و مەدەنییانە دەبینین كە بە شێوەیەكی زۆر فراوان بوونی هەیە و هەموویان ئازادانە موماڕەسەی ئازادییەكانی خۆیان دەكەن و زۆرجار سنوری ئازادیەكانیش دەبەزێندرێن، ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت كە هەرێمی كوردستان سەرەڕای ئەوەی كە هێشتا دەوڵەت نییە، بەڵام خاوەنی حوكمڕانیەكی دیموكراسیە و بەراورد ناكرێت لەگەڵ دەوڵەتانی ناوچەكە. مومارەسەكردنی دیموكراسیەت هی ئەمڕۆ نییە و بە ئاسانیش جێگیر نەبووە، بارزانیی نەمر باوكی ڕوحی نەتەوەكامان لە چلەكانەوە هەوڵی جێگیركردنی داوە و لەم پێناوەشدا قوربانیەكی زۆری پێشكەش كردووەو ئێستاش ڕێبازە پیرۆزەكەی بەردەوامە و سەرۆك مەسعود بارزانیش بە هەموو هێزو توانایەكەوە بەرگری لە پرەنسیبەكانی دیموكراسی كردووە و ئەمەش وایكردووە كە جیهان نەتوانیێ بە ئاسانیی هەرێمی كوردستان پاشگۆی بخات و رێز لە پێگەی كورد بگرێت ..
ئەگەر واقعبیانە بروانیینە بەغدا دەبینن كە هیچ كام لە رژێمە یەك لە دوای یەكەكان لە بنەرٍەتدا ویستیویانە كورد كە بە دووەم نەتەوەی خاك داگیركراو و بە زۆرڵكێنراو لە عێراق هەژمار دەكرێ پێش هەبوونی دەستووریش لە عێراق گشت مافەرەواكانی پێشیڵ و پاشگوێ خراوەتەوە و ئامادە نەبووە دانیپێدا بنێ. تا گەیشتۆتە دەسەڵاتدارانی ئێستای عێراق كە ئەوانەش خراپتر لەوانیی رابردوو مامەڵەیان لەگەڵ پرس و دۆزی رەوای گەلی كورد كردووە . بۆیە دەبینن كە هەر دوای دروستكردنی پێگەی خۆیان یەكستەر بە پاساوهێنانەوە كاریان بۆ پەراوێزخستنی كورد ئەنجامداوە. گەر سەرنج لە سەر پاساوهێناوە و خۆ دزینەوە دەسەڵاتدارانی بەغدا لە مەرٍ جێبە جێی كردنی مافە دەستوورییەكانی كورد بكەینەوە دەبینن كە حكوومه‌تی ناوەندی بەغدا به‌رده‌وام دووپاتی ده‌كاته‌وه كه ده‌بێت ده‌ستوور له ته‌واوی عێراق به هه‌رێمی كوردستانیشه‌وه جێبه‌جێ بكرێت، ئه‌وه‌ی كوردستانیش داوای ده‌كات جێبه‌جێكردنی ده‌ستووره، چونكه ته‌نیا ڕێیه بۆ ئه‌وه‌ی هه‌رێم و به‌غدا كێشه‌كانیان چاره‌سه‌ر بكه‌ن، ده‌بێت كورد ناوماڵی خۆی ڕێك بخاته‌وه و له چوارچێوه‌ی ده‌ستووردا داواكارییه‌كانی بخاته ڕوو له به‌رانبه‌ر داواكارییه‌كانی حكوومه‌تی ناوه‌ند كه خۆی له‌و خاڵانه‌دا ده‌بینێته‌وه:جێبه‌جێكردنی ماف و ئیمتیازاتی پێشمه‌رگه پڕچه‌ككردن و مووچه‌كانیانه‌وه، ئه‌و ماده ده‌ستوورییه تا ئێسته‌ش جێبه‌جێ نه‌كراوه.جێبه‌جێكردنی ماده‌ی 140 ده‌ستووری هه‌میشه‌یی عێراق بۆ یه‌كلاكردنه‌وه‌ی ناوچه كێشه له‌سه‌ره‌كان به‌پێی ئه‌و ڕێكارانه‌ی ده‌ستوور دایناوه.یاسای نه‌وت و غاز و ئیداره‌دانی مه‌له‌فی وزه به‌پێی ماده‌كانی 110-111-114 تا ئێسته ئه‌و كێشه‌یه چاره‌سه‌ر نه‌كراوه.
تێكچوونی سازانی نیشتمانی وه‌ك له ده‌ستووردا ئاماژه‌ی پێ كراوه، له به‌رانبه‌ردا پره‌نسیپی كه‌مینه و زۆرینه زاڵه، چونكه حكوومه‌تی ناوه‌ند ئه‌نجوومه‌نی فیدڕاڵی دانه‌مه‌زراند وه‌ك له ماده‌ی 64 ئاماژه‌ی پێ كراوه بۆ مافی هه‌رێمه‌كان.داڕشتنه‌وه‌ی سوپای عێراق له هه‌موو پێكهاته‌كان، ئه‌وه‌ی ئێسته هه‌یه زۆرینه‌ی زۆری شیعه و كه‌مینه‌یه‌كی كه‌می سوننه و ڕێژه‌ی كوردیش 1%ـه، ده‌بێت 20% كورد بێت وه‌ك له ماده‌ی 9ی ده‌ستووردا هاتووه.گه‌ر ده‌ستوور وه‌ك گرێبه‌ستێكی كۆمه‌ڵایه‌تی بێته سه‌یركردن، ئه‌وا ده‌بێت لایه‌نه‌كان پابه‌ندی بن، ئه‌و ته‌فسیر و ته‌ئویله‌ی بۆ ده‌ستوور ده‌كرێت له‌لایه‌ن هه‌رێم و ناوه‌ند، هه‌ریه‌كه و به پێشێلكردن یه‌كتر تۆمه‌تبار ده‌كه‌ن، به شێوه‌یه‌كی گشتی كێشه‌ی سه‌ره‌كیی ده‌ستوور له بڕگه و ماده‌كانیدا نییه، به‌ڵكو له جێبه‌جێكردنیه‌تی. ئه‌و گرێ ده‌روونییه‌ی به‌غدا به‌رانبه‌ر هه‌رێم هه‌یه‌تی، هۆی سه‌ره‌كیی وه‌لانانی ده‌ستووره. عێراق كه‌وتووه‌ته ناو كولتوورێكی فاشیزمی جێماو كه له كۆتای بیسته‌كانی سه‌ده‌ی ڕابردووه‌وه هه‌ڵقووڵاوه، كاتێك زلهێزه‌كان به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانیان ڕێكخسته‌وه، وڵاتێكی ناته‌واو له دایك بوو و گه‌لانی ئه‌و خاكه باجی ئه‌و پزیشكانه ده‌ده‌ن كه یه‌ك سه‌ده له‌مه‌وبه‌ر نه‌شته‌رگه‌ریی له‌دایكبوونی ده‌وڵه‌ته نه‌خۆشه‌كه‌ی عێراقیان ئه‌نجام داوه. باشترین چارەسەر بۆ كۆتایی هاتنی نەهامەتییەكانی كورد ، جیابوونەوەی یەكجاری كوردستان لە عێراقی بەزۆر لكێنراوە..
جیهان دوای رووداو وداگیركاری كەركووك و ناوچەكوردستانییە داگیركراوەكان ، زۆر بە روونی و وردی چاودێری هەڵسوكەوتەكانی بەغدا دەكات ، باش ئاگادارە لەوە كە چۆن رژێمی بەغدا ئابڵوقەی كوردستانی داوە و فرۆكەخانەكانی كوردستانی بەرووی گەشتە ئاسمانییە نێودەوڵەتیەكان داخستووە ،قەدەغەكردنێك كە سەرباری درێژكردنەوەی كاریگەری لەسەر بازرگانی و چارەسەری پزیشكی بۆ هەموو خەڵكی كوردستان هەبووە.راپۆرتەكەی بەریتانیا كە لە هەشتی ئەم مانگە بە ناونیشانی بەریتانیا بێ مەبەست و بێلایەنانە یارمەتی هاوپەیمانە كوردە عێراقیەكانی داوە ، هاوكات بووە لەگەڵ سەری ساڵی نوێ كە هێشتا عێراق بەردەوامە لەسەر سزادانی خەڵكی كوردستان و گەمارۆی خستووەتە سەر هەرێمی كوردستان كە ئەمەش هەمان ئەو عەقلیەتە سزادانە كۆنانەی دەسەڵاتدارانی عێراقە لەگەڵ خەڵكی كوردستان كە لەلایەن رژێمی ئێرانەوە بۆ مەبەستی خراپ هاندراوە و پشتگیری كراوە.ئەو رۆژنامەیانەی كە دەستخۆشیان لە رۆڵی پێشمەرگە لە تێكشكانی داعشیان دەكرد راستیەكانی نادیدە گرتووە و پشتگوێخستووە ، بۆ نموونە كە بەغدا گەشتە ئاسمانییە نێودەوڵەتیەكان لە فرۆكەخانەكانی هەرێمی كوردستان قەدەغە كرد ئەوان بێدەنگ بوون كە كاریگەری هەبووە لەسەر باری گوزەرانی خەڵكی كوردستان و چارەسەری تەندروستی خەڵكەكەی. ئەوەی بەغدا دەیكات یەكسانی هاووڵاتیانی پێشێڵ كردووە. بۆیە جگە لە مێژوویی تاڵی رابردوویی رژێمە یەك لەدوای یەكەكان كە بە چ شێوازێك تاوانیان لە دژی كورد ئەنجامداوە و رژێمی ئێستاش خراپتر لەوان بەردەوامە لە سەر ئەو رێچكەیە .بۆیە گەر بەغدا مافەدەستوورییەكان جێبەجێی نەكان باشترین چارەسەر بۆ ئەم دۆخەی ئێستا تەنها سەربەخۆیی كوردستانە بۆ كورد و عێراق .
