خوێندنەوەیەك بۆ كتێبی كولتوور و سیاسەت
سەباح شێخانی
ئەم كتێبە بەسەر شەش بەشدا دابەش كراوە كە بەشی یەكەم تەرخانكراوە بۆ چوارچێوەی توێژینەوەكە و ئەو میتۆدەی توێژینەوەكەی پێ ئەنجام دراوە كە توێژەر لێكۆڵینەوەكەی بە پێی دوو میتۆد كاری كردووە. میتۆدی یەكەم، یەكێكە لەو میتۆدە زانستییانەی كە كار بۆ خستنەڕوو و شیكردنەوە و ڕوونكردنەوەی كولتووری كۆمەڵگە یان كۆمەڵێك لە تاكەكانی كۆمەڵگە یان سیستەمێك دەكات، هەرچی میتۆدی دووەمیشە، میتۆدی وەسفكردنی دیاردە واقعییەكانیشی پێدەگووترێت، كە گەوهەری ئەو میتۆدە بریتییە لە كۆكردنەوە، شیكردنەوە، وەسفكردنی ڕێكوپێكی دیاردەكان و لایەنەكان.
هەر كۆمەڵگەیەك سیستەمێكی كۆمەڵایەتی و كولتووری خۆی هەیە كە نیشانە و خەسڵەتی مرۆییانەی هەیە و بۆ خۆی نموونەیەكی بچووكی بێ هاوشێوەیە لە كولتووری مرۆیی. هەر سیستەمێك لەم سیستەمانە ڕەنگە لە ئاستی پێشكەوتن و تەكنۆلۆژییدا جیاواز بن، بەڵام هەریەكێكیان سەرجەم نیشانە و پێكهاتەكانی كولتووری مرۆییان لەخۆیاندا هەڵگرتووە.
بەشی دووەمی ئەم كتێبە تەرخان كراوە بۆ چەمكی كولتوور( توخم، رەگەز و پەیوەندییەكان)ی هاوكات لە بەشێكی دیكەدا ئاماژە بۆ پەرەسەندنی كولتوور و هێما كولتوورییەكان و وردە كولتوور كراوە. شار پڕە لە وردەكولتوور، كە ئەو وردەكولتوورانە لەسەر بنەمای نەتەوە، ئایین، زمان، هەژاری، دابونەریت، پیشە، دابەش بوونە، هەروەها شار بە سیماكانی چڕی دانیشتووان، بیناسازی، لاوازیی پێوەندییە كۆمەڵایەتییەكان، بزاوتی كۆمەڵایەتی و، بزاوتی ئابووری دەناسرێتەوە.
"وردە كولتوور (subculture)، لقێكە لە كولتووری كۆمەڵگە، هەم كولتووری تایبەتی ناوخۆییە و، هەم كولتووری گشتی كۆمەڵگەشە، هەروەها دژی كولتووری گشتییش نییە، بەڵام بە چەند تایبەتمەندییەك لە كولتووری گشتی جیا دەكرێتەوە، بۆ نموونە شێوازی ژیان، بەهای كۆمەڵایەتی، بۆ كەمینەیەك لە گشتییەكە جیاكەرەوەیە. وردە كولتوورەكان واتە ئەو كولتوورانەی كە لە ناخی كولتوورە دایكییەكانەوە بوونیان هەیە و، پەیوەندیی پێكدژیان لەگەڵ یەكتردا نییە. ل57"
هەرچی بەشی سێیەمە تەرخان كراوە بۆ پێناسە و شیكردنەوە گۆڕانی كولتووری.
گۆڕانی كولتووری لە كۆمەڵێ چەمك پێك دێت كە لەو ماوەیەدا ڕوو دەدات، وەكو كولتووریبوون لێكترازان، لادان، پێشكەوتن، گۆڕانی هێواش و هەنگاو بە هەنگاو، داهێنان و دۆزینەوە، تەواوكاری، گواستنەوە، دووبارە بنیادنانەوەی ژیان، دووبارە لێكدانەوە و شیكردنەوە. كەلێنی "كولتووری بارودۆخێكە تێیدا توخمێكی كولتوور خێراتر لە توخمەكانی دیكە گۆڕانیان بەسەردا دێت، ئەمەش دەبێتە هۆی نەمانی تەواوكاری یاخود هاوسەنگی پرۆسەكانی گۆڕانی كولتووری و، هەندێ سیمای كولتووری دوا دەكەوێ، لە دەرئەنجامی جیاوازیی باڵانسی خێرایی گۆڕاندا. بەم مانایە، دواكەوتنی كولتووری بە هەڵوەشانەوەی كۆمەڵایەتی و سەرهەڵدانی هەندێ كێشە لە كۆمەڵگەدا بەستراوەتەوە. ل95"
لەم كتێبەدا بەدواداچوون كراوە بۆ ئەو گۆڕانكاری و كاریگەرییانەی كە چەند توخمێكی كولتووری مەعنەوی (دابونەریت، زمان، ئایین، پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان و هاوكاریی كۆمەڵایەتی) گرتووەتەوە، ئەوەش ئاماژەی پێ دراوە كە ئەم توخمانە چ گۆڕانكارییەكیان بەسەردا هاتووە، هاوكات هەوڵ دراوە شیكردنەوە و لێكدانەوە بۆ ئەو گۆڕانكارییانە بكرێت كە بە جۆرێك كاریگەرییان بەسەر كولتووری سیاسییەوە هەبووە.
بەشی چوارەمیش تەرخان كراوە بۆ سیستەمی سیاسی، پێناسە و، شیكردنەوەی سیستەمی سیاسی و بەشداری سیاسی. هاوكات نووسەر ئاماژەی بە دیدگای ئەنترۆپۆلۆژیا بۆ سیاسەت كردووە.
ئەنترۆپۆلۆژیا ئێستاكە یەكێكە لەو دیراساتەنەی، مرۆڤ گرنگییەكی زیاتری پێ دەدات، بە جۆرێك كە دەرهاویشتەكانی ئەم زانستە كاری كردووەتە سەر ڕەوشی بەرەوپێشچوونی مرۆڤایەتی. ئەم زانستە یەكێكە لە لقەكانی زانستە كۆمەڵایەتییەكان كە دیراسەی مرۆڤ وەكو بوونەوەرێكی كۆمەڵایەتی دەكات.
ئەنترۆپۆلۆژیا بریتیە لە لێكۆڵینەوە لە بوارە جیاوازەكانی مرۆڤایەتی لە سەرانسەری جیهاندا. مرۆڤناسەكان سەرنج دەدەنە جیاوازییە كولتوورییەكان، دامەزراوە كۆمەڵایەتییەكان، بیروباوەڕە كولتوورییەكان و شێوازی پەیوەندی. ئەوان زۆرجار هەوڵ دەدەن بە هەماهەنگكردن و تێكگەیاندنی گرووپەكان و گواستنەوەی تایبەتمەندییەكانی كولتوورێك بۆ ئەوی دیكەیان، گروپەكان لە یەكتر تێبگەیێنن.
لەم كتێبەدا نووسەر پێیوایە كە سیستەمی سیاسی و دواتریش كولتووری سیاسی دابڕاو نییە لە چوارچێوە گشتییەكەی كولتوور و كولتووری كۆمەڵایەتی. ئەگەرچی كولتووری سیاسیش لای خۆیەوە دەتوانێت كەم تا زۆر كاریگەری لەسەر كولتووری كۆمەڵایەتی هەبێت، چونكە ئەم دوانەیە وەكو نووسەر بە درێژایی توێژینەوەكەی جەختی لەسەر دەكاتەوە لە چەندین لاوە پێكەوە گرێدراون.
هەرچی بەشی پێنجەمیش نووسەر تەرخانی كردووە بۆ (كولتووری سیاسی و سیاسەتی كولتووری)
" كولتووری سیاسی لە كۆمەڵێك بەها و ڕەفتاری سیاسی لە كۆمەڵگایەكی دیاریكراودا پێك دێت، كە بە شێوەیەكی گشتی پەیوەستە بە سیستەمە سیاسییە فەرمییەكەوە، كولتووری سیاسی سیاستكردنە، پەیوەستە بە پاراستنی ئازادی و بەرپرسیاریەتیی تاكەكان، مافەكانی مرۆڤ، بەڕێوەبردن و جێبەجێكردنی هەڵبژاردن و پابەندبوون بە حوكمی یاسا و بۆچوونی زۆرینە و ڕێزگرتن لە مافەكانی كەمینە. كولتووری سیاسی بەشێوەیەكی گشتی گرنگە، چونكە بڕیار لەسەر تێڕوانین و كاری سیاسی دانیشتووانێك دەدات. حكوومەتەكان دەتوانن كاریگەرییان لەسەر كولتووری سیاسی و تێڕوانینی خەڵكی هەبێت، ئەوەش لە ڕێگەی سیستەمی خوێندن. ل132،133 " كولتووری سیاسی بڕیاردانی ئەخلاقی، ئەفسانەی سیاسی، باوەڕ و ئەو ئایدیایانە لە خۆی دەگرێت كە بە كۆمەڵگایەك دەڵێن شتە باشەكان كامانەن. كولتووری سیاسی ڕەنگدانەوەی حكوومەتە، بەڵام لە هەمان كاتیشدا چەندین لایەنی مێژوویی و كولتووری لە خۆ دەگرێت كە پێدەچێت پێش ئەو ڕژێمە لەو كۆمەڵگەیەدا بوونیان هەبووبێت. هاووڵاتی پێویستە بەشدارییەكی ڕاستەوخۆی پێبكرێت لە مومارەسەی سیاسیدا، ئەویش بە بەشداریكردن و بڕیاردان دەبێت لە دیاریكردنی نوێنەرەكانیدا و، هاوكات مومارەسەكردنی بەها سیاسی و كۆمەڵایەتیی و كولتوورییەكان، پێوستە كولتووری سیاسی بەشێك بێت لە ڕوونكردنەوەی ئەركی سیستەمە سیاسییەكان.
بەشی شەشەم و كۆتایی ئەم كتێبەش تەرخان كراوە بۆ ئەنجام و ڕاسپاردەكانی توێژینەوەكە. ئەوەی ماوەتەوە ئاماژەی بۆ بكەین، كتێبە یەكێكە لە توێژینەوە گرنگ و دەوڵەمەندەكان لەسەر گۆڕانی كولتووری و كاریگەرییەكانی لەسەر سیستمی سیاسی و هەوڵێكە بۆ بەرچاوخستنی ئەم بابەتە گرنگە كە تا هەنووكە ئاوڕی جیدی لێ نەدراوەتەوە.
