زانایێ بناڤۆدەنگێ دەروونناسیێ و ب ڕەگەز جۆھیێ ئەلمانیا، فرانکل، د بیاڤێ گرنگییا ئایینی لنک مرۆڤی دبێژیتن:" پێدڤیاتی ب بھایێن ئایینی ئەلەمێنتەکێ ڤەشارتییە د ناخ و دەروونێ مرۆڤان دا". بەلێ پا جیاوازییا وان تنێ یا د " چەوانییا تێگەھشتنا وان ژ وێ و خۆدایێ خۆ" وەکی جەنابێ سەرۆک بارزانی دفەرمووتن، لەوما چەند نەیا بەرئاقلە کەس و لایەنەک منەتەکێ ل مرۆڤان بکەن کەئەوێن ئیناینە د ئایینەکی دا، ھند ژی نەیا ڕەوایە خۆرتی ل وان بھێتە کرن بۆ وێ ئێکێ چونکی دێ کارەسات و جینۆسایدێن وەکی ئەرمینیا و ھۆلاکۆست و کوردستان ژیچ پەیدا بیتن. و " مرۆڤ ئازادن چەوا د ئایین و خۆدایێ خۆ دگەھن و وی دپەرێستن". دیارە ئەڤ جۆرە فەرمایشت و گۆتنە نە ھەوانتەنە. ئەو ھزرە ئەزموونا سەرکردەیەکێ خۆدان سەربۆرەکا ئایینی و سیاسی و جڤاکییە، و یا زانایەکێ ھەڤچەرخە ژ ژیانێ ل ڤێ جیھانێ. ڤیکتۆر فرانکل ( Victor Frankl, ١٩٠٥-١٩٩٧ ) تەکەزێ لسەر ھندێ دکەتن کە ئاراستەیا مرۆڤی بۆ ڤەدیتنا ڕامانێ بۆ ژیانێ و ئارمانجێن داھاتوویێن ژیانێ کە وی لبەرە بدەستخۆڤە بھینیتن، وی ھند ب شیان دکەتن کە دێ پێ کرێتن خۆ لبەر نەخۆشترین و گرانترین جۆرێن ئەزموونێن ژیانێ و ڕەنج و ئێش و ئازارەکێ بگریتن، ئەڤ ھزر و بنەمایێ بەرھەمێ ئەزموونا وی بخۆیە کە ل دەمێ کێشانا گەلەک گڤاشتنێن سایکۆلۆژی و جەستەیی ل زیندانێن ئەلمانیا نازی و سەردەمێ ھۆلاکۆستا ڕەش و جینۆسایدا جۆھییان، شیای پشتی کۆ خەلک کۆم کۆم د سۆپە و تەنویرێن مرۆڤ سۆتاندنێ دا دمرن، ب ساخی قۆرتال ببیتن. شێوازێ وی یێ بناڤ و دەنگ بۆ چارەسەرییا سایکۆلۆژی بناڤێ "گەڕھان لدویڤ واتایا ژیانێ" دھێتەنیاسین، ئەرکێ ڕینماییکرنا مرۆڤان بۆ ژیان و بەردەوامیدانە ب ژیانێ و بڕێکا دەیناندنا و ھزرکرن و ئارمانجان بۆ خۆ و لنک خۆ بۆ داھاتووی، ب ئەرکێ خۆ دزانیتن. وی باوەریی ب ڤێ چەندێ ھەبی نەساخیێن دەروونیێن مرۆڤان بەرھەمێ نەبوونا ھیچ جۆرە ئارمانجەکێیە د ژیانێ دا، و ئەو ئێک ژ وان بناسێن مەزن د باوەرا ئایینی دا دبینیتن. دیارە ژی مەبەستا وی ژ ئایینی باوەرییەکا مۆکم و پەیوەندییەکا دەروونییە دگەل خۆدایەکی ڕاستین و کەتوار. ئەڤە ئەو ئێنێرژییە یا وی د ژیانێ دا بھێز دکەتن و وزە و پۆتانسیێلەک پۆلاین ددەتە وی بۆ خۆڕاگری لبەر وان ئێش و ئازارێن مرۆڤی ھیچ دەستھەلاتەک بسەر نەھێلانا وان دا نینە. ئەگەر ئەو بخۆ وەسا نەبایە چ جاران د وان ئۆردیگەھێن زۆرەملێ و کۆیرھەخانەیان قۆرتال نەدبی و خۆ لبەر وان کۆل و کۆڤانان نەدگرت. لێ چ گۆمان تێدا نینە ئەو باوەری و پەیوەەندی ئەو یا مرۆڤی بخۆ ھەبیتن نەکۆ یا کەس و لایەن و بازرگانێن ئایینی ب شێوازێن جۆدا د ھزر و مێنتالیتەیا وی دا بچینن و ل ھندەک کاودانان وی بگەھیننە ئاستەکێ دژوار و دەمارگیرانە و دۆگماتی و ھشکباوەریێ، و دلێ وی ژ مرۆڤان و کەسان و ئایین و نەتەوە و نەژادێ خۆ و یێن خەلکا دیتر ڕەش و وان لبەر چاڤێن وی تاری و تەحل بکەتن یان ژی ببیتە دەرگەھەک تەحلتر و ھەستا گۆنەھباریێ لنک کەسان بگەھینیتە گۆپیتکێ و ژیان ژی لبەر بەرزە ببیتن. بەلێ ئانکۆ کاکل و ھێڤێن و تۆڤێ ئایینی د ناخ و دەروونێ ھەر کەسەکی دا یێ ھەی، بەلێ ھەکەر دەستکاری و مایتێکرن تێدا ھاتەکرن ئەو تۆڤ، دبیتن، خرش و خاڤی تێدا پەیدا ببیتن یان ژی ژ ئالیێ گەلەک لایەن و ھەلپەرەستان بھێتە بکارئینان بۆ مەبەستێن تایبەت و کەسۆکی. داعش و ھاوشێوەی وان قۆربانیێن وێ مێنتالیتەیا چاندنا تۆڤێ دەمارگیرییا ئایینی نە و ئەو تنێ خۆ دبینن و ھەمی ھزر و مرۆڤ و ئایینی د دیتنا وان دا شاشن، لدەمەکی کە سەرچاڤەیێ ھەمی ئایینان جھەکە. *بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگی و پەروەردەیی/فاکۆلتییا پەروەردە/ زانینگەھا زاخۆ