كورد و فەڕەنسا، پێوەندییەكی دۆستانە
پێوەندیی نێوان كوردو گەلی فەرەنسا لەنیوەی دووەمی هەشتاكانی سەدەی رابردووەوە سەریهەڵداوەو بەردەوام لە هەڵكشان و گەشەكردندا بووە، ئەوە بوو لەسەردەمی فرانسوا میتران گەیشتە لوتكە كاتێك فەرەنسا پشتگیریی تەواوی لە داخوازییەكانی گەلی كورد كرد. ئەو وڵاتە لەگەڵ ئەوەدا بووە كورد وەكو نەتەوەیەكی گرنگ لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بە مافە رەواكانی خۆی بگات. لەكارەساتی كیمیابارانی هەڵەبجەدا فەرەنسا بوو دەنگی كوردی گەیاندە نێوەندە نێودەوڵەتییەكان و پشتگیریشی لە ئیدانەكردنی كیمیابارانكردن و كۆمەڵكوژی گەلی كورد لە پرۆسەی ئەنفالدا كرد، هەروەها فەرەنسا لەسەردەمی (مەدام میتران و فرانسوا میتران)دا رۆڵی سەرەكی هەبوو لەگەیاندنی دەنگی گەلی كوردستان بە وڵاتە زلهێزەكانی دیكەی دنیا. لەساڵی 1991 لەكاتی راپەڕینەكەو كۆڕەوەكەشدا دیسانەوە بە پاڵپشتی و پشتگیری فەرەنسا بوو بڕیاری 688 لە ئەنجومەنی ئاسایشی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان دەرچوو. سەرۆك فرانسوا ئۆلاند-یش درێژەپێدەری سیاسەتی پشتگیریكردنی گەلی كوردە، تەوقیتی هەردوو سەردانەكەی سەرۆكی فەرەنساش جێگای بایەخە، یەكەمجار لە2014داو لە سەروەختی هێرشی داعشدا بوو دژ بەگەلی كوردستان و ئەمجارەش وەكو هەرێمێكی خاوەن دەسەڵات و سەربەخۆ هەروەكو چۆن خۆی ئاماژەی پێدا كە سەردانەكەی بۆ ئەوە بوو لەنزیكەوە سوپاسی پێشمەرگە بكات و لەنزیكەوە لە بارودۆخی هەرێمی كوردستان ئاگادار بێت. فەرەنسایەك كە لەساڵی 1916دا لەگەڵ بەریتانیادا داڕێژەری سایكس پیكۆ بوو، ئێستاكە هەر ئەو فەرەنسایەیە دەیەوێت سایكس پیكۆ بگۆڕێت بۆ پەیمانێكی دیكەو پشتگیری سەربەخۆیی كوردستان بكات، بەتایبەتی لەئێستادا كە بوار رەخساوە بۆ راگەیاندنی سەربەخۆیی، ئەو سەربەخۆییەی كە نابێت ئێمە چاوەڕوانی ئەوان بكەین، دەبێت سەرەتا ئێمە سەربەخۆیی رابگەیەنین، ئەو كات فەرەنسا كە یەكێكە لە دەوڵەتە گەورەكانی دنیا پشتگیری و پاڵپشتیمان دەكات.
سەردانێكی پایەبڵند و پێشوازییەكی بێ پێشینە
ئۆلاند لەم سەردانەیدا كە بەرەو سەنگەرەكانی پێشەوەی پێشمەرگە دەڕۆیشت و دیمەنی ناوچە ئازادكراوەكانی دەبینێ، ئاماژەی بەوەدا (ئەم ناوچانە بە خوێنی پێشمەرگە ئازادكراون.) ئەو هەمان قسەكانی جەنابی سەرۆك و پێشمەرگەكان دەڵێتەوە. كەواتە رۆڵی فەرەنسا وەك ئەندامی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكانە و مافی ڤیتۆی هەیە، ڕۆڵێكی گرنگی دەبێت لەپشتگیریكردنی داخوازییەكانی، بەتایبەتی دوای ئەوەی بە راشكاوانە دەڵێت ئامادەین پشتگیری پێشمەرگە بكەین، چونكە هێزێكی رزگاركەرەو توانیوێتی داعش تێكبشكێنێت و لەبری جیهان شەڕ دەكات و رێزێكی تایبەتی بەرامبەر پێشمەرگەو گەلی كورد هەیە، ئێمەش دڵسۆزین بەرامبەر ئەو كەسایەتییانەی پشتگیری لە ئاوات و ئامانج و داخوازییەكانمان دەكەن، بۆیە ئەو پێشوازییەی لە ئۆلاند كرا، یەكەمینجارە لە مێژووی دیپلۆماسیەتی نێودەوڵەتی و پڕۆتۆكۆڵی دیپلۆماسیی جیهانیدا ڕوودەدات، كە دەتوانرێت ناوی لێ بنرێت پڕۆتۆكۆڵی دیپلۆماسیی كوردی لە پێشوازیكردنی میوانە بەڕێزەكان كە جگە لە جەنابی سەرۆك بارزانی و سەركردەكانی دیكەمان، دایكی سێ شەهیدی پێشمەرگە و كوڕی شەهیدی رێگەی رزگاریی كوردستان و شەڕی دژ بە تیرۆر پێشوازی لە سەرۆكی فەرەنسا دەكەن، دواتر پێشمەرگەو خەڵكی سڤیل پێشوازی لێ دەكات. لە پڕۆتۆكۆلی دیپلۆماسیدا ئەمە پێشتر رووی نەداوە، هەر بۆیە ئێمەش وەكو كورد توانیمان سوپاس و تەواوی مافی ئەوە بدەین بەو سەرۆك و وڵاتەی كە بەمشێوەیە پشتگیری لەگەلی كوردستان دەكات، چونكە هاتنی پشتگیرییەكی زۆر گەورەیە بۆ ئێمە. هەروەها سەرۆكی فەرەنسا ئاماژەی بەو دۆخە سەختە كردو ئامادەیی نیشاندا كە فەرەنسا هاوكار دەبێت بۆ چارەسەركردنی قەیرانی ئابووری، ئەمەش واتە تەنیا هاوكاری سەربازی بۆ پێشمەرگە دەستەبەر ناكەن، بەڵكو هاوكاری داراییشمان دەكەن. ئۆلاند دەڵێت: ئێمە هاتووین بۆ ئەوەی پێوەندییەكانمان پتەو بكەین، نەك تەنیا پێوەندیی سەربازی و ئابووری، بەڵكو پێوەندی سیاسیش، ئەم خاڵە زۆر گرنگەو بۆ یەكەمینجارە سەركردەیەكی وڵاتێكی زلهێزی جیهانی (سەرۆك كۆماری فەرەنسا) گوزارشت لە خواستی پتەوكردنی پێوەندی سیاسی بكات.
بارزانی وەك سەرۆكێكی دووربین و خاوەن ڕوئیا
لە ڕاستیدا ناكرێت لەم میانەدا رۆڵی سەرۆك بارزانی باس نەكەین، چونكە سەرۆك بارزانی رۆڵی باڵای لەم دیپلۆماسییەتە سەركەوتووەدا هەیە. من پێموایە سەرۆك بارزانی لەسەر رێبازێكی دروستەو بەئەمانەت و راستگۆییەوە هەڵسوكەوت دەكات، بۆیە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی متمانە و ڕێزێكی گەورەی بەدەستهێناوەو، هێزە هەرێمی و نێودەوڵەتییەكان و هەموو هێزە سیاسییەكانی ناوخۆش ئەو راستییە دەزانن كە سەرۆك بارزانی نوێنەری راستەقینەی كوردە، نوێنەری راستەقینەی هەموو نەتەوەو ئایین و پێكهاتەكانی كوردستانە بەبێ جیاوازی، راستە سەرۆك بارزانی كوردەو مافی كوردی بەلاوە گرنگە، بەڵام بە هەمان ڕادە بەپەرۆشە بۆ جێبەجێكردنی مافی كەمایەتییەكانی دیكە، خەڵك سەیری ئەمە دەكات و پێشوازی لەبیرو ئامانج و راستگۆیی و خەمخۆری ئەو سەركردەیە دەكەن، پێشوازی لە سەرۆكێك دەكەن كە روئیای بۆ مافی چارەنووس و داهاتووی گەلەكەی هەیە، گەیشتن بەسەربەخۆیی كوردستان روئیای دەوێت و لەئێستادا ئێمە پێداگیریی لەسەر سەربەخۆیی یا كۆنفیدڕاڵی دەكەین. هەموو وڵاتانی جیهانیش ئەو ڕاستییە دەزانن كە سەرۆك بارزانی روئیایەكی روونی هەیە. لەلایەكی دیكەوە سەرۆك بارزانی كار و كۆشش دەكات بۆ ئەوەی زەمینە بڕەخسێنێت بۆ گەیشتن بە ئاوات و ئامانجەكانمان. سوپاس بۆ خوا لە ئێستادا ژینگەیەكی لەبار هەیە، بەتایبەتی لە ڕووی سەقامگیری و ئارامییەوە كە پێشمەرگە نەبەردەكانی كوردستان بە فەرماندەیی سەرۆك بارزانی بوونە هێزێكی نێودەوڵەتی و خاوەن دەسەڵات، ئەوان سەلماندیان كە هێزو سوپایەكی نیزامی و نەبەردن و بەدڵ و گیان لەپێناو گەیشتن بەمافە رەواكانی گەلی كورد خەبات و گیانفیدایی دەكەن. شەهیدبوونی 1500 پێشمەرگە لەخۆڕا نییەو مەغزایەكی گەورەی هەیەو لەدەسەڵاتی كەسدا نییە گەمە بە خوێنی شەهیدان بكات و لەمافە رەواكانی گەلی كورد بەرامبەر بەغداو ناوچەكەو جیهان پاشەكشەو سازش بكات. هەروەها ئەوە روئیای بارزانی-یە كە وادەكات لەناو بەرژەوەندییە ئیقلیمی و جیهانییەكاندا خوێنی شەهیدان بەفیڕۆ نەچێت و ئەو ئامانجەی لەپێناویدا گیانیان بەخت كرد، بەرهەمی هەبێت. جەنابی بارزانی دەزانێت چۆن مامەڵە لەگەڵ وڵاتان بكات و دەزانێت كوردستان پێویستی بە پشتگیری هەموو وڵاتان هەیە، بەتایبەتی وڵاتانی زلهێز. سەرۆك بارزانی تەنیا پێوەندی كوردستانی لەگەڵ ئەمەریكاو وڵاتانی هاوپەیمانان بەهێز نەكردووە، بگرە لەگەڵ ڕووسیاو چین و وڵاتانی دیكەش پێوەندیی باشی هەیەو لایەنی ئیقلیمیشی فەرامۆش نەكردووەو رێز لە دراوسێتی و ئەو نەتەوانەی دەوروبەریشمان دەگرێت. بۆیە سەرۆك بارزانی رۆڵی سەرەكی و راستەوخۆی لە ڕاگرتنی باڵانسی پێوەندییە نێودەوڵەتی و ئیقلیمییەكاندا هەیە.
تێكەڵێكردنی بەرژەوەندییە ئابووری و سیاسییەكان وەك ستراتیژیەتێكی سەركەوتووی دیكەی سەرۆك بارزانی
لە ڕاستیدا كە یاسای وەبەرهێنان دەرچوو، ئیمتیازو ئاسانكاریی گەورەی تێدا بوو، كە زۆرجار بووە جێی رەخنەی ئابووریناسان، بەڵام ئەمە دووربینی و ئایندەبینییەكی تێدا بوو، ئەوەش لەوەدا بەرجەستە بوو كە كاتێك داعش رووی لە مەخموور كرد و لەهەولێر نزیك بووەوە، پایتەختەكانی جیهان هاتنە وەڵام لەپێش هەمووشیانەوە ئەو وڵاتانەی كۆمپانیاو وەبەرهێنانیان لەكوردستان هەبوو. ئەمەریكا بە هەموو هێزیەوە هاتە ناو مەسەلەكەوە، ئەمەش هەمووی رەنگدانەوەی تێڕوانینی سەرۆك بارزانی-یە كە لەسەر رێبازی مەلا مستەفا بارزانی بونیادنراوە. تێكەڵكردنی بەرژەوەندییە ئابووری و بازرگانییەكانی نێوان گەلی كوردستان و گەلانی جیهان خاڵی بەهێز بوو بۆ ئەوەی جارێكی دی گەلی كوردستان كۆمەڵكوژو سەركوت نەكرێت. ئەوەتا گەورە كۆمپانیاكانی جیهان تەنیا سوودمەند نین لەكوردستان، بەڵكو رۆڵیان هەیە لە بووژانەوەی كوردستان و بگرە دروستبوونی بەرژەوەندییەكانیان وا دەكات، گەورەترین هێزە سەربازییەكانی جیهان پارێزگاری لە كوردستان بكەن.
ناكرێت چیتر چارەنووسمان بە دەوڵەتێكی شكستخواردووەوە گرێ بدەین
ئێمە هەر لە ساڵی 2003وە هەوڵماندا عێراق ببێتە عێراقێكی فیدڕاڵی و كوردو عەرەب وڵاتێك دروست بكەن و شەریك بین، بەڵام ڕێگریمان لێكراو بینیمان كە پێكهاتەی شیعە پاشەكشەیان لە بەڵێنەكانیان كرد، ئێستاش ئەوەتا شیعە بیر لەوە دەكاتەوە تۆڵەی 1000 ساڵ لە سوننە بكاتەوەو تەنانەت بەچاوی سوننەش سەیری كورد دەكەن، واتە بیركردنەوەی شۆڤێنێتی بەعس بەشێوازی دیكە دووبارە دەبێتەوە. هەربۆیە من پێموانییە بەو عەقڵییەتەی ئێستا عێراقی پێ بەڕێوەدەچێت، بتوانین بە ئاشتی بگەینە دەرئەنجامێك. ئەوەتا هەڕەشەكانی مالیكی و دەست و تاقمەكەی باشترین بەڵگەیە بۆ قسەكانم، ئەم عێراقەش چارەنووسی هەر گەڕانەوەیە بۆ دۆخی سروشتی خۆی كە بە زەبری هێزو پێشێلكردنی مافی گەلی كورد دروست بووە، تەنانەت ئەمڕۆ سوننەكانیش بەم دۆخە رازی نین، هەربۆیە باشترین چارەسەر بۆ كوردو عەرەبی سوننەو شیعە جیابوونەوە و یەكگرتنەوەیە لەناو دەوڵەتێكی كۆنفیدڕاڵی وەكو قۆناغێك بۆ پێكەوەژیان و قۆناغی داهاتوو. چونكە عەرەبی عێراقی ئەو راستییە باش دەزانێت كە كورد بەئاسانی دەستبەرداری ئەو هەموو شەهید و قوربانییە نابێت كە لەپێناو سەربەخۆیی كوردستان و ئاڵاكەماندا داومانە. من پێموایە گوناهێكی گەورەیە دەرهەق بە خوێنی شەهیدان و قوربانییەكانی پێشمەرگەو خەباتی مێژووییمان دەستبەرداری سەربەخۆیی بین و بەئاسانی بچینەوە ناو باوەشی حكومەتێكی شكستخواردووی مەزهەبی و داڕماو، هەربۆیە لایەنە كوردییەكانیش كە دەیانویست بگەڕێینەوە بۆ باوەشی عێراق هەندێكیان پاشگەزبوونەوە تا ئەو رادەیەی لەناو سەركردەو كادیرەكانیاندا گەڕانەوە بۆ بەغدا بە خیانەتێكی گەورە ناو دەبەن.