لەماوەی ٢٥ ساڵی حوكمڕانیی كورد لەهەرێمی كوردستاندا، دەسەڵاتی سیاسی لەدەستی نوخبەیەكی سیاسیدا بووە، كە بەشێكی زۆری ئەو نوخبەیە پێش راپەڕینیش لە نێو پرۆسەی سیاسیدابوون و بەشێك بوون لەبازنەی بڕیاردان. ئێستا لەژێر كاریگەریی گۆڕانكاریی خێرای كۆمەڵگەی كوردستان و هەموو ئەو قەیرانە گەورانەی رووبەڕوومان بووەتەوە، نوخبەی سیاسی لەژێر گوشارێكی گەورەی قەیرانی شەرعیەتدان.
پێش راپەڕین و لەقۆناغی شۆڕشدا یەكەمین نوخبەی سیاسی لەنێو حزبە كوردییەكان دروست بوو. ئەوان نوخبەیەكی سیاسیی شۆڕشگێر بوون كە بۆ ئەوكاتی ژیانی سیاسیی كوردستانییان، تا رادەیەكی زۆر لەئاستی پێویستی داخوازییەكان و چاوەڕوانی خەڵكدا بوون. دوای راپەڕین و دروستبوونی هەرێمی كوردستان ژینگەی كارو ئەركی نوخبەی سیاسی چووە قۆناغێكی نوێوە. تا قۆناغی شەڕی ناوخۆ، نوخبەی سیاسی وەكو سەردەمی شۆڕش پیرۆزیی خۆی لە ناو جەماوەری خۆیان لەدەست نەدابوو، شەڕی ناوخۆ قۆناغی یەكەمی كەوتنە ژێر پرسیاری نوخبەی سیاسی و لەدەستدانی متمانەیان بوو. هەرچەند ئەو بێ متمانەییە تا ئەم چەند ساڵەی دوایی بە ئاشكرا گوزارشتی لێ نەدەكرا، ئەمەش بە هۆی نەبوونی ئازادی و ترسی لەدەستدانی بەرژوەندی لەلایەن ئەو كەسانەی كە لەدەوروبەری نوخبەی سیاسیدابوون. لەو قۆناغەدا وێنای نوخبە لەكەسانێكی خاوەن بیروباوەڕ و نیشتمانپەروەر گۆڕا بۆ كەسانێكی خاوەن بەرژوەندیی تەسك. هەر لەو چوارچێوەیەش شێوازی مامەڵەی خەڵك گۆڕا و زۆرینەی خەڵك پێوەندییەكانیان لەگەڵ نوخبە داڕشتەوە بەمەبەستی دەستكەوتی مادی و مەعنەوی خێرا. بەئاسایی دەركەوتنی ئەو جۆرە كاركردن و مامەڵەیە، كەلتوورێكی سیاسیی تایبەتی لەهەرێمی كوردستان بەرهەم هێنا، كە دیارترین توخمەكانی كۆمەڵێك بەهای نێگەتیڤن.
دەسكەوتی مادی، پۆست و پایەی حزبی و حكوومی لەسەر بنەمای بەرژوەندی، خزم خزمانێ و ناوچەگەرایی.. پشت بەستن بە ئامراز و رێگای خراپ وەكو بەكارهێنانی هاوكار و هاوڕێكان بۆ گەیشتن بە ئامانجێكی دیاریكراو، دروستكردنی هاووڵاتییەكی پاسیڤی گۆشكراو بە بنەماكانی گەندەڵی، درۆكردن و فێڵكردن لە یەكتری و دەیان رەفتاری سلبیتر كە ئەمڕۆ بەشێك لە بەهاكانی كۆمەڵگەی كوردستان پێكدێنن.
بەشێكی زۆری قەیرانە ناوخۆییەكانی ئێستا بەرهەمی جۆری كاركردنی نوخبەی سیاسی بووە لە هەرێمدا.
ئێستا نوخبەی سیاسی لەهەرێمی كوردستاندا، بە قووڵی دووچاری قەیرانی لەدەستدانی شەرعیەت بووەتەوەو كاریگەرییەكی كەمیان لە بەڕێوەبردنی كۆمەڵگە، دروستكردن و ئاراستەكردنی رای گشتی هەیە. هۆكارەكانی ئەو قەیرانە بۆ دوو لایەنی زاتی و بابەتی دەگەڕێتەوە.
هۆكارە زاتییەكان:
- نوخبەی سیاسیی هەرێم بەرهەمی شاخە. ئەوان كەسانێكی دڵسۆز، شۆڕشگێر و بوێر بوون. هەوڵدان بۆ وەرگرتنی بەرپرسیارێتیی سەربازی، یان سیاسی بەس بوو بۆ ئەوەی كەسانێك بچنە نێو بازنەی نوخبەو جۆرێك لە پیرۆزی لای جەماوەری حزبی و پێشمەرگەو كوردستانییان بەدەست بێنن. مانەوەیان بە درێژایی زیاتر لەدەیەیەك لەو بازنەیەدا، بەرەبەرە بەرژەوەندییەكانیانی لەئامانجی رزگاركردنی نیشتمانەوە گۆڕی بۆ بەرژوەندی تاكەكەسی. دەستگرتن بە پلەو پایە لەسەر ئەو بنەمایە هۆكار بوو بۆ ئەوەی رێگای ئاسانتر لەكاركردن بدۆزنەوەو كەمتر كار لەسەر تواناكانیان بكەن، ئەمەش هۆكاری چەقبەستوویی و دابڕانیان بوو لەپێشكەوتنە خێراكانی جیهان و ناوچەكەش.
- نەوەی دووەمی نوخبە كە لە دوای راپەڕین چوونە ناو ئەو بازنەیە، كۆمەڵێك گەنجی خاوەن خولیاو بەهەڵپەو هەندێكیشیان بەتوانا و خاوەن بڕوانامە بوون. ئەوان لە ژێر كاریگەری ئەو بارودۆخەی كە بەسەر كۆی سیستەمەكاندا باو بووە، هەمان شوێنپێی نەوەی یەكەمی نوخبەی سیاسییان هەڵگرت. ئەو نەوە نوێیە نەك نەیتوانی شتێكی نوێ بەرهەم بێنێت، یان واقعی خراپی كایەی سیاسی هەرێم بگۆڕێت، بەڵكو خۆیان بوونە بەشێكی دانەبڕاوەی سیستەمێك، كە لەسەر بنەمای گەندەڵی بەڕێوەدەچێت.
هۆكارە بابەتییەكان:
جگە لەو هۆكارانەی كە راستەوخۆ پێوەندییان بە پێكهاتەی دەروونی و فكری نوخبەوە هەیە، فاكتەرە بابەتەییەكانیش كە هەندێ جار لەدرەوەی توانای كۆنتڕۆڵكردنی تاكەكاندان، رۆڵێكی سەرەكییان لەچەقبەستوویی و دەستەوەستانیی نوخبەی سیاسی هەرێمدا بینیوە. لەم هۆكارانە:
- گۆڕانكاری خێرای كۆمەڵایەتی، سیاسی و ئابووری لەناوچەكەو بەتایبەت لەهەرێمی كوردستاندا، ژینگەیەكی ناسەقامگیری دروستكردووە. هەوڵدان بۆ هاوتەریب رۆیشتن لەگەڵ ئەو گۆڕانكارییانە لەسەرئاستی كەسیدا زەحمەتە، چونكە هەمیشە گۆڕان لەمۆرال و بەهاكان كاتێكی زیاتری دەوێت.
- گۆڕانی بەهاكان، هۆكارێكی تری بێتوانابوونی نوخبەی سیاسی بووە. دەركەوتنی هەستی تاكگەرایی، گۆڕانی بەرەبەرەی مەفهومی بە پیرۆزبینینی شتەكان و كەسەكان و لەدەستدانی ئەو پیرۆزییە، هاوشان لەگەڵ بێمتمانەیی جەماوەر بە نوخبەی سیاسی لەئەنجامی بڵاوبوونەوەی گەندەڵییەكی زۆر لەناو ئەو گروپە، لەماوەی ئەو چەند ساڵەی دواییدا وێنای نوخبەی بە تەواوی گۆڕی. ئێستا لەهەرێمی كوردستان وێنای نوخبەی سیاسی وێنای كەسانێكی هەڵپەرستی تێوەگلاو لەگەندەڵی و بەرپرس لەبەهەدەردانی سامانی نەتەوەیی و بێتوانان، كە لەجیاتی بەڕێوەبردنی وڵات خەریكی چەوساندنەوەی هاووڵاتیانن. هەربۆیەش ئەو لێكتێگەیشتن و رێزەی پێشتر لە نێوان نوخبەی سیاسی و جەماوەردا هەبوو، لەنزمترین و خراپترین ئاستیدایە.
- شۆڕشی زانیارییەكان و پێویستی بە پسپۆڕیبوون و بە پسپۆڕی كاركردن لەكایەی سیاسیشدا هۆكارێكیتری بێتوانایی نوخبەی سیاسی بووە. وەكو باسمانكرد، شێوازی دروستبوونی نوخبەی سیاسی و مێژووی شۆڕشگێری و ژێردەستەیی كوردستان ئەو دەرفەتەی بە نوخبەی سیاسی نەداوە كە بتوانن لەم رووەوە كار لەسەر پێگەیاندنی خۆیان بكەن، چ پێش ئەوەی بگەنە ئەو ئاستە و چ دواتریش.
چاوەڕوانیی خەڵك لە نوخبەی سیاسی هەرێـم:
هاووڵاتیانی كوردستان سەرەڕای ئەو بارودۆخە قورسەی قەیرانی دارایی، شەڕی داعش و لەدەستدانی متمانەیان بە نوخبەی سیاسی هەرێم، بەڵام مامەڵەیەكی هۆشیارانە لەگەڵ كۆی پرۆسەی سیاسی دەكەن، زۆر جاریش دەبینین بەرپرسیارانەتر لە نوخبەی سیاسی هەڵسوكەوت دەكەن. بەشێكی زۆری ئەو ململانێ و ناسەقامگیرییە سیاسییەی لەهەرێمدا هەیە لەئەنجامی ململانێی دریژخایەنی نوخبەی سیاسی لەنێوان خۆیان و لەناو حزبەكاندا بووە. بۆیە پێویستە نوخبەی سیاسی بەلەبەرچاوگرتنی بەرپرسیارەتییان لەم قۆناغەدا ئەو هەنگاوانە بهاوێژن:
- هەوڵدان بۆ دروستكردنەوەی متمانە لەناو جەماوەر، بەهەنگاونانی كردەیی لەپرسی كەمكردنەوەی گەندەڵی كە بەهۆكاری یەكەمی شڵەژانی بارودۆخەكە هەژمار دەكرێت. هەرچەند ئەو پرۆسەیە درێژخایەنەو كاتێكی زۆری دەوێت، بەڵام بێگومان لەقۆناغێك و لەشوێنیكدا دەبێ دەست پێبكرێت.
- هەوڵدانی نوخبەی سیاسی بۆ گەڕانەوەیان بۆ ناو هاووڵاتیان بە گۆڕینی شێوازو ستایلی ژیانیان كە زیاتر لەوەی بە سەركردەی سیاسی بچن، بە بەڕێوبەری كۆمپانیا و بازرگانی دەوڵەمەند دەچن.
- هەوڵدان بۆ خۆپێگەیاندنیان لە رووی فكری و مەعریفییەوە بۆ ئەوەی بتوانن هاوشان لەگەڵ گۆڕانكارییەكان هەنگاو بنێن، یان سوودوەرگرتن لە
كەسانی شارەزاو پسپۆڕ لە پرۆسەی دروستكردنی بڕیار و راپەڕاندنی كارەكانیان بۆ ئەوەی رووبەڕووی كەمترین هەڵە ببنەوە.
- دروستكردنی هەماهەنگی و یەكڕیزی لە نێو نوخبەی سیاسی چ لەئاستی سەركردایەتی حزبەكان بێت، یان ئاستی هەرێم. ئەمەش بۆ كۆكردنەوەی توانایی و هەوڵەكانیانە بە ئاراستەی داڕشتنی سیاسەتێكی گشتگیری گونجاو لە رووبەڕووبوونەوەی قەیرانە نێوخۆیییەكان و ئاراستەكردنی كۆمەڵگەدا. ئەو پەرتەوازییەی كە ئێستا بە نوخبەی سیاسییەوە دەبینرێت، لە قووڵترین ئاستیدایە. تەنانەت ئەو كەسانەی لە رووی بیروباوەڕ و ئینتمای حزبی لەیەك نزیكن، ناتوانن هاوبەشییەك لەكاركردندا بدۆزنەوە. ئەم دیاردەیە كێشەو قەیرانەكان قووڵتردەكاتەوە. تێكنەگەیشتن و قبووڵنەكردنی یەكتر لەدواییدا قووڵبوونەوەی زیاتری قەیرانەكان و پاشاگەردانی لێدەكەوێتەوە.