دوای شكستە یەك لەدوای یەكەكانی داعش و ئامادەكاری لۆجستیی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی و پێشمەرگەو سوپای عێراق بۆ دەستپێكردنی ئۆپەراسیۆنی موسڵ، هەمووان باس لەقۆناغی دوای داعش دەكەن كە قۆناعێكی هەستیارو پڕ لە ململانێ و كێشمەكێشمی سیاسی دەبێت بۆ هەركام لە نەتەوەو تایفەو ئایینزا عێراقییەكان و هێزە سیاسییەكانی ئەم وڵاتە بە وڵاتانی دەوروبەری عێراقیشەوە، تەنانەت باس لەسەر لەنوێ داڕشتنەوەی نەخشەی سیاسی و جوگرافی عێراقیش دەكرێت. لەئێستاشەوە ئەجیندا و ململانێیەكانی هەردوو وڵاتی توركیا و كۆماری ئیسلامی ئێران دیارو لەبەرچاوە. كەواتە هەمووان بەدوای بەرژەوەندی خۆیانەوەن، كوردیش بەهەمان شێوە كارەكتەرێكی سەرەكی و گرنگە، بەڵام پێویستی بەنوێبوونەوەو پێداچوونەوەو پلانسازی هەیە، بەتایبەتی كە گۆڕانكاریی سەرەكی و ڕیشەیی بەسەر ئەجینداو خواستی جەمسەرەكان روویداوە، هەروەكو چۆن گۆڕانكاری بەسەر كۆدەنگی و قورسایی كوتلە عەرەبییە شیعەو سوننەكاندا هاتووە. بۆ نموونە پێشتر سوننە دژی فیدڕاڵییەت بوو، كەچی ئێستا لە ناو هێزە عێراقییەكاندا بەڕوونی و ڕاشكاوی داوای فیدڕاڵیزم و بگرە كۆنفیدڕاڵیش بۆ ناوچەكانیان دەكەن و بەتەواوەتی بێ ئومێد بوون لە حوكمڕانیی شیعەكان، چونكە ئەوەی بەشێك لە حوكمدارانی شیعە بە سوننەكانیان كرد، رژێمی بەعسیش وای بە شیعەكان نەكردووە، هەربۆیە ئەوان ئێستا بۆیان دەركەوت كوردستان تاكە ناوچەی ئارامی ئەوانە، هاوكات دەبێت ئێمەی كورد ئەو راستییەش بزانین كە هێزە شیعەكان هەمان هێزی ساڵەكانی 2003 و دواتر نین و گۆڕانكاری بەسەر هاوپەیمانەكانیاندا هاتووە كە ئەو كات كورد بەشێك بوو لەو هاوپەیمانێتییە، ئەمە وێڕای بوونی میلیشیاتی چەكداری و توندڕۆیی تائیفی كە تەنانەت دژی مافە رەواكانی گەلی كوردستانیشن. لەئاستی دەرەكی و هاوپەیمانێتی نێودەوڵەتیشدا پێوەندی سەركردایەتی كورد بەرەوپێشچوونی فرەی بەخۆوە بینیوە، بەتایبەتی دوای نەبەردییەكانی پێشمەرگە لە ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆریستانی داعش و پێشوازیكردنی لێقەوماوان و سەلماندنی ئەوەی كوردستان تەنیا پێگەیەكە لەم ناوچەیەدا كە هەموو نەتەوەو ئایین و ئایینزاكان دەتوانن بەئارامی تێیدا بژین. لەهەمان كاتدا بەشێكی زۆری هێزە سەربازییە نێودەوڵەتییەكانی دژی داعش لە سەرخاكی هەرێم و كوردستاندا بەكردەیی بوونیان هەیە، بێگومان رۆڵی كارای هێژا مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لەكاری دیپلۆماسی و سیاسی و سەربازی دیارو لەبەرچاوە كە تاچەند سەركەوتوو بووە لەپتەوكردنی پێوەندییەكانی كوردستان لەگەڵ سەرۆكی وڵاتانی پێشكەوتوو و ناوەندەكانی بڕیار، لەناوخۆی عێراقیشدا بەهەمان شێوە سەردانە گرنگەكەی ئەم دواییەی جەنابیان و شاندی باڵای بۆ بەغدا جوانترین نموونەیە، گەرچی لەناوخۆی عێراقدا گروپێكی شوڤێنی و بەرتەسك بەبیری تائیفی بوونیان هەیەو رێگرن لەپێكەوەژیانی پڕ لەتەبایی و شەراكەتی راستەقینەو هاوسەنگیی نێوان پێكهاتەكان، هەربۆیە لەم روانگەیەوە دەبێت لەدوای داعش لەخەمی عێراقێكی نوێدا بین.
كەواتە بڕیاربەدەستانی كوردستان، دەبێت هەر لە ئێستاوە دەستیان كردبێت بە پۆلێنكردن و دیاریكردنی هێزە یارو نەیارەكانی كورد لەنیۆخۆی عێراق و دەرەوەی ئەو وڵاتە، بەتایبەتی ئەو هاوپەیمانێتییانەی دژی مافە رەواكانی گەلی كوردستان دەوەستن، بەتایبەتیتر ئەو میلیشیایانەی كە ئەجینداو خواستی دەرەكی لەپشتیانەوە بوونی هەیە، ئەم هێزگەلە نادیموكراتانە لەهەمووان مەترسیدارترن دەبن لە سەر ئاسایشی نەتەوەیی عێراق و ناوچەكە بەگشتی و كوردستانیش بەتایبەتی، هەر بۆیە كارنامەی سەركردایەتی ڕەسەنی كوردەواری و حكومەتی هەرێمی كوردستان نابێت هەر بەوەوە خۆی ببەستێتەوە كە لەنیۆخۆی عێراقدا هەر لەخەمی دابینبوونی مافە نەتەوەیی و سرووشتییەكانی خەڵكی كوردستاندا بێت، بەڵكو دەبێت شێلگیرانە پشتیوانی خۆی بۆ هێزە میانەڕۆ و دیموكراتخوازەكانی عێراق دەربڕێ و كاری جددییان لەگەڵ بكات بۆ دەربازبوونی عێراق لە دۆخی شپرزەیی تایفەگەری و مامەڵەی دیكتاتۆرییانەی بەشێك لە حوكمدارانی عێراق، بۆیە پێویستە هاوپەیمانی نۆێیان لەگەڵدا ببەستێت بۆ ئەو مەبەستانە، چونكە ئاسایشی نەتەوەیی، سیاسی، ئابووری و كۆمەڵایەتیی كوردستانییان بەتەواوی بەندە بەوەی جڵەوی دەسەڵات لە عێراق و تەنانەت لە دەوروبەریش، هەردەم لە دەستی هێزە ئاشتیخوازو دیموكرات و مرۆڤدۆستەكاندا بێت، تەنانەت ئەگەر سەربەخۆیی كوردستانیش بێتەدی. لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش دیسانەوە زۆر گرنگە كە ناوەندی بڕیاری كوردایەتی؛ پێوەندییەكانی خۆی لەگەڵ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی زێدەتر بكات. خاڵێكی گرنگی دیكە ئەوەیە كە ناوەندی بڕیاربەدەستی كوردی هەردەم لەبیری ئەوەدا بێت كە وڵاتانی دراوسێی هەرێم لەخۆی نزێك بكاتەوەو ئارامیی سنوورەكانیان و بەژەوەندییە ڕەواو یاساییەكانیان لەبەر چاو بگرێت و بەرژەوەندی هاوبەشیان لەگەڵیاندا دروست بكات؛ كەواتە ناوەندی بڕیاربەدەستی كوردی دەبێت زۆر بە خێراو بە وردی لەسەر سێ ئاست هەوڵ و تەقەلاكانی خۆی بخاتەگەڕ (یەكەم: لە سەرئاستی ناوخۆی عێراق – دووەم: لە ئاستی نێودەوڵەتی – سێیەم: لە ئاستی ناوخۆی كوردستان). ئەگەر ناوەندی بڕیاربەدەستی خۆماڵی و كوردستانی بتوانێت هیزە سیاسییەكانی كوردستان یەكانگیر بكات لە پێناوی گەیشتن بەئامانجە ڕەواو ستراتیژییەكانی كوردایەتی، ئەوە بێگومان دەرنجامی زۆر باشتری بۆ كوردستان لێدەكەوێتەوە.
هەرچۆنێك بێت زۆر ئەستەمە دوای جەنگی داعش بتوانرێت بەر بە پێكداهەڵپژانی میلیشیای هەردوو لایەنی سوننەو شیعە بگیرێت، ئەوە ئەگەر ئەو ڕەوشە لوولەی چەكەكان ئاراستەی كورد خۆیشی نەكرێت؛ خۆ ئەگری زۆریش هەیە كەواش بكەوێتەوە، چونكە خاوەنی ئەو میلیشیایانە هەرگیز ئەوەیان بەئاسانی پێ قوت ناچێت میلیشیاكانیان لە چەك داماڵدرێن و ئەجینداو بەرژەوەندییەكانیان بكەوێتە ژێر مەترسییەوە، جا ئەو خاوەنانە چ ناوخۆیی بن، یان دەرەكی. واتە ئەو چەكدارانە لە بنەڕەتدا دروستبونیان مەبەستگەلی فرەڕەهەندی لە پشتەوەیەو لەخۆڕا دروست نەبوون، بەڵكو وا دروست بوون، ئەو مەبەست و ئەجیندایانەی خاوەنەكانیان بگەیەننە ئامانج، هەموو سیناریۆكانی ئایندەی میلیشیا چەكدارەكان لەدوای جەنگی دژە داعش جێگەی قبووڵی هەمووان نین، هەربۆیە ئایندەی عێراقی دوای داعش تا ڕاددەیەكی زۆر تەم و مژاوی دێتەبەرچاو، خۆ ئەگەر بێتو پێكداهەڵپژانی چەكداری لە نێوان پێكهاتەكاندا بێتەئاراوە، هاوپەیمانی نێودەوڵەتی پێوەندیدار بەعێراقیش ئەگەر نەیانتوانی كۆنتڕۆڵی دۆخەكە بكەن، ناچاردەبن بیر لە لێك جیاكردنەوەی نێوان پێكهاتەكان بكەنەوە، چونكە ئەگەر وانەكەن، بەرژوەندییەكانی خۆیان دەچنە ژێر مەترسییەوەو ئاسایشی نەتەوەییان لاسەنگ دەبێت، ئەو لێك جیاكردنەوەش ئەگەر جیاكردنەوەی یەكجارەكی نەبێت لە نێوان هەرسێ پێكهاتەی شیعەو كورد و سوننەدا؛ بێگومان جیابوونەوەی فیدڕاڵی، یان كۆنفیدڕاڵی لێ دەكەوێتەوە.
هەڵبەتە لەم سەروبەندانەدا كرۆك و ناوەڕۆكی ئەم گوتارە زیاتر بۆ ئەوەیە كە باشووری كوردستان چۆن لەنێو ئەم هەموو ململانێ و گێرمەو كێشمەكێشانەدا دەتوانێت لەو دۆخە دەربازی بێت و هاوكاتیش بگاتە ئامانجە ڕەواكانی خۆی؛ كە لە سەربەخۆییدا خۆی دەبینێتەوە؟ هەرچەندە ناكرێت بگوترێت كە هیچ كەموكورتییەك لە حوكمڕانی هەرێمدا بەدی ناكرێت، بەڵام ئەگەر دۆخی ئابووری هەرێم و ئەو ئاستەنگە یەك لە دوای یەكانەی بۆی دێنەپێشێ، یان لەملاو ئەولاوە بۆی دروست دەكرێت، كەموكورتییەكان لە چاویاندا هێندە گەورە نین كە نەتوانێت چارەسەری بكات، بەتایبەتی لەگەڵ بوونی ئەو هەموو فاكتەرە پۆزەتیڤەی كە پێشتر باسمان كرد كە واقیعێكی وای خوڵقاندووە وەكو دەوڵەتێكی یاسایی شارەزا لە عورفی دیپلۆماسی نێودەوڵەتی و یاساكانی، مامەڵەی لەگەڵ كێشەوگرفتی وڵاتانی ناوچەكەو جیهان كردووە، لەلایەكی ترەوە ئەم هەرێمە خاوەنی هێزی پێشمەرگەی كوردستانە كە هێزێكە تا ڕادەیەكی باش ڕێكخراو و تۆكمە و خاوەنی بیروباوەڕی سەربازی خۆیەتی؛ لە هەمان كاتدا هەڵگری هزرێكی نەتەوەیی ناشۆڤێنیی مرۆڤدۆستانەیەو پابەندە بەهەموو پرەنسیپەكانی سەربازی و مرۆڤدۆستی و مافەكانی مرۆڤەوە، بگرە هێزی پێشمەرگەی كوردستان لە بواری پاراستنی مافی مرۆڤدا زیاتر لە هێزی سەربازی عێراق و وڵاتانی دەوروبەرمان پابەندی پاراستنی مافەكانی مرۆڤ بووە، بەكورتی و كورمانجی ئەم حكومەتە بەهەموو پێوەرێكی نێودەوڵەتی، هەموو ئامرازەكانی بەدەوڵەت بوون و سەربەخۆبوونی تێدایە، بۆیە دەشێت بڵێین دواهەنگاوی كاربەدەستانی هەرێم و لایەنە ڕەسەنەكانی سەر گۆڕەپانی كوردایەتی دەبێت بۆ سەربەخۆیی یەكجارەكی باشووری كوردستان بێت، لەو ڕووشەوە دوو دەرفەتی دەستووری یاسایی بەدی دەكرێن، یەكێكیان ئەوەیە دەستووری عێراق وا داڕێژراوە كە ئەگەر بێتو حكومەتی ناوەند پابەند نەبێت بەو دەستوورە، ئەوا هەرێمی كوردستان بۆی هەیە پرسی جیابوونەوە بخاتە بەردەم كاربەدەستانی ناوەند، لەهەمان كاتیشدا بۆ چارەسەركردنی هەندێك گرفتی دی لەنێوان پارێزگاكانی دیكەی عێراقدا، خۆ ئەگەر ئەوەش نەكرێت زوربەی لایەنە عێراقییەكان كۆكن لەسەر ئەوەی پێداچوونەوە بە دەستووری عێراقدا بكرێت، ئەو پێداچونەوانەیەش بێگومان بەبێ كورد ناكرێت، بۆیە دەتوانریت لەوێدا ماددەیەك جێی بكرێتەوە، كە هەر پێكهاتەیەك بۆی هەیە جیابوونەوەی خۆی ڕابگەنێت، ئەگەر هاتوو نەیانتوانی پێكەوە هەڵبكەن.
ئەمانەی ئێستاو پیشتریش باسكران و چەندین فاكتەری تریش هەموویان خاڵی ئەرێنی و گرنگ و چارەنوسسازن سەبارەت بە ئایندەی باشووری كوردستان كە دەتوانرێت ببنە فاكتەری هەرە گرنگی وەدەست خستنی تەواوی مافەكانی خەڵكی كوردستان و سەربەخۆیی، واش پێدەچێت كە دوای وەدەرنانی داعش لەخاكی عێراق، ئەوانەی كە پێشبینی دەكرێت ڕووبدەن – ئەگەر بەباشی و بەكارامەیی مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت و گێرەشێوێنانی ناوخۆیی بەفیتی بێگانەی نەیار ئاستەنگ دروست نەكەن - باشترین دەرفەت بۆ كوردستان و خەڵكە ستەمدیدەكەی بڕەخسێنن تاوەكو بگەنە خەمی لەمێژینەیان، بۆ سەربەخۆیی و ئازادی.
دوای ئەمانە تەنیا یەك شتێ دی كە دەبێت كاری جددی لەسەر بكرێت، گریدانی بەرژەوەندییەكانی حكومەتی كوردستانە بە بەرژەوەندی و ئەجیندا و ستراتیژ و ئاسایشی نێونەتەوەیی ڕەوا و بە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە، بەتایبەتی هاوپەیمانی نێونەتەوەیی دژی داعش، واتە كاری كارێكی وابكرێت كە ئەوان و دەرودراوسێش بەرژەوەندیەكانی خۆیان لەڕووی ستراتیژ و ئاسایشی نەتەوەییەوە؛ لە دروستبونی دەوڵەتێكی كوردستانی سەربەخۆدا ببیننەوە، ئەمانەش خۆ ئەگەر تا ڕاددەیەكیش قورس بن، بەڵام ئەستەم نین؛ چونكە تاوەكو ئێستا هەنگاوگەلێكی بەرچاو لەلایەن حكومەتی هەریمەوە بەو ئاراستەیە نراوە؛ زۆربەی هاوپەیمانی نێونەتەوەیی وەكو حكومەتێكی دیفاكتۆی سەربەخۆ، یان نیمچە سەربەخۆ مامەڵە لەگەڵ كوردستانی باشوور دەكەن، هەر ئەوەش وای كردووە كە سەرۆك كۆمارو سەرۆك وەزیران و وەزیرەكانی كۆماری توركیا و گەورە بەرپرسانی ئەو وڵاتە بەفەرمی سەردانی هەرێم بكەن و تێیدا بمێننەوە، گەورە بەرپرسانی هەرێمیش پێشوازیی فەرمیی حكومەتانەیان لێ بكرێت، لەولاشەوە گەورە بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی ئێرانیش بەهەمان شێوە ئەو سەردانانەیان كردووەو بە شێوازی فەرمی حكوومی پێشوازییان لێكراوە، خۆ ئەمانە ئەگەر دانپێدانانی ڕاشكاوانە نەبن بەسەربەخۆیی كوردستانی باشووردا، بەدڵنیاییەوە جۆرێكە لە دانپێدانانی (ضمني) واتە، ئەم حكومەت زیانی بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەی ئەوان نییەو مامەڵەی یاسایی نێونەتەوەیی دروستی لەگەڵیاندا كردووەو بەرژەوەندییەكانی ئەوانی نەخستۆتە ژێر مەترسییەوە، ئەمە بۆ حكومەتی كوردستانیش ئاماژەی زۆر باشی هەیە كە لەو ڕێگەیەوە دەتوانێت لەمەولا هەنگاوەكان بەباشی و بە ژیرانەتر بنێت، تاوەكو سەربەخۆیی خۆی مسۆگەر بكات.

*مامۆستای زانكۆی سلێمانی