سەرباری ھەمی ڕێکەفتنان، کوردستانی، وەکی ئەڤیندارەکێ ل ھیڤیا ئەڤیندارێ خۆ و یەعقوبێ کەنعانێ ل ھیڤیا یوسفی، چاڤەڕێی تشتەکینە و ئەو ژی دەولەتا کوردستانێیە. پشتی پەیمانناما سایکس-پیکۆ سازانۆڤ و گەھشتنا ئێراقێ ژ پاشمایکێن ئێمپراتۆریەتا " زەلامێ نەساخ" ئۆسمانی، ژ دەستکەفتێن جەنگی بۆ وەلاتێ بەریتانیا و ژبەر کۆ ئەڤ وەلاتە و لسەر بنەمایێ بەرچەوەندیێن خوە دۆستانیەکا مۆکم دگەل بنەمالا شەریفێ مەککەھێ، کە د ھەمان دەمدا ھەڤڕکێن ئالێ سەعۆد کو پشتەڤانێن مەزنێن بزاڤا سۆننەیا وەھابیا بوون، بزاڤکرن ئێراقێ ژی وەکی جھێن دیتر بکەتە دەولەت. چ پێنەڤێت بەرچەوەندیێن بەریتانیا لسەر ھەمی تشتەکی ڕا بین. پشتی ڤان ھەمی ھزرا گاڤا ھندێ بی ئەڤ پارچەیە چەوا دەولەت. ھەلبەت نە ھند کارەکێ بسانەھی بی. ڕۆلێ ھەر ئێک ژ چرچیل، وەزیرێ دەڤەرێن کۆلۆنیالکری و سێر پێرسی کۆکس وەزیرێ ڕاسپێردرایێ بەریتانیا ل تەھرانێ د ڤێ چەندێ دا بەرچاڤ بی. دانوستاندن لسەر ڤێ چەندێ ل بەریتانیا و ئێراقێ ھاتن کرن. بەریتانی بخوە دوو بەش بین. بەشەک دگەل بدەولەتبوونا وێ بین و چەپھەیا دیتر دژی وێ بین. کۆکسی سەرکاروانیا گرووپێ ئێکەم دکر و لدۆماھیێ شیا وەلاتێ خوە ژی ڕازی بکەتن. وی ئەو ژ دەستکەفت و ئەنجامێن باشێن وێ ئاگەھدار و پشتڕاستکرن.چ گۆمان تێدا نینە ھەتا دۆماھیکا ڤی پرۆژەی ھەمی جۆرێن گڤاشتنێن سیاسی ژی بکار ئینا. ل ئێراقێ ڕەوش جۆرەکا دیتر بی. جەنگێ جیھانیێ ئێکێ شونیکا بدۆماھیک ھاتیی. ھێشتان بەرمایکێن ئۆسمانیا مابین و ھەتاکۆ ل وان سالان و ھەتا دروستبوونا دەولەتا ئێراقێ و گەلەک پشتی ھنگی ژی ھێتان ئەڤ وەلاتە ژ گەفێن تورکا و نەخاسمە مستەفا کەمالی قۆرتال نەببی و چەندین ڕوویدان ژی ھاتنە پێش و نەخاسمە کە وی بزاڤدکرن ئێراقێ و بەلکۆ ژی میسل بێخیتە د سنوورێ دەستھەلاتا خوە دا. کارتێکرنا وی بڤێ چەندێ تمام نەبی. بەلکۆ گەلەک کەسایەتی و نەخاسمە یێن ئایینی و لسەر مێنتالیتە و فەلسەفەیا" مۆسلمانێ ستەمکار باشترە ژ کافرێ دادپەروەر" ھێشتانێ حەزا زڤڕینا ئۆسمانی و تورکا ھەبوو، لدەمەکی کە ھەر ئەوان بخوە بۆ ماوێ چەند سەد سالان داخوازا نەمانا وان دکر. ئەوان بەریتانی پێ کافر بوون. ئەڤە ئێک بی ژ ھزاران جۆرێن دووڕوویی و دووانیزمێ د کەساتیا تاکێ ئێراقیدا، کە د دەمێ خوە دا حەجاجێ یوسفێ سەقەفی ئەڤ ناڤە ل وان نابی. دەیناندنا مەلکی ژی ئاستەنگەک مەزنتر بی. ڕازیکرنا وی و مەلک فەیسەلی، و پاشی برا و بابێ وی ژی ئاستەنگێن خوە ھەبین. پاشی ژی زەحمەتا دەیناندنا سەرۆک وەزیر و وەزیر و یێن دیتر ھات. ھەڤڕکییا شێعە و سۆننا کارتێکرنەک خراب لسەر ھەبی. ھەرچەندە ھندەک جاران ل دژی بەریتانیایا کافر! ھەڤدو دگرتن. پەیداکرنا کەسێن باش بۆ ڤان پءستا ژبەر بێ باوەرییا دیپلۆماتکارێن بەریتانی دژوار بی. لێ لدۆماھیکێ ھاتە دەیناندن و خەلک ھێدی ھێدی و لبن گڤاشتنا و گەلەک ژی ژبەر مەتحا و بەرژەوەندیێن خوە ھاتنە سەر ھێلا ڕاست و ئەڤە لسالا ( ١٩٢١)ێ بی.
دیارە ھەکەر ئەم ئەڤرۆکە قۆناغێن " بدەولەتبوونا کوردستانێ" بدەینە بەر ئێک دێ بینین جیاوازییەک مەزن یا دگەل نموونا سەری ھەی. ئێراقا وی دەمی ھەڕفتی یا پشتی زۆردارییا ئۆسمانیێن مۆسلمان بی و ھاتنا بەیتانیا و ڕاپەڕینا مەزنا دەڤەرێن جۆدایێن ئێراقێ گەلەک ئاریشە و ژ ھەمی جۆرا دروست کربین. و ژ ھەمیا مەزنتر ژی نەبەرھەڤیا سایکۆلۆژی و کۆمەڵایەتیا خەلکێ بی. بەلێ کوردستان بۆ ماوێ زێدەتر ژ چارێکا سەدەیە ھەمی بنەمایێن کارگێڕی و دام دەزگەە و جھێن پێدڤی بۆ وان فەرمانگەھا یێن ھەین و کارێ خوە دکەن. سەرۆکێ ھەرێمێ وپەرلەمان و سەرۆک وەزیر و وەزیرێن جۆداجۆدا یێن ھەین و ژیانا کارگێڕی و ڕیڤەبەراتیێ ب ئاسایی یا تێدا ھی. ڕاستە ل فۆناغێن جۆدا دا ئاریشەیێن سیاسی و ئابووری و لەشکەری پەیدا بووینە، بەلێ ئەڤە نەبوویە ئەگەرێ ژناڤچۆنا وی پەرلەمانێ بەرھەمێ خوینا ھزاران شەھید و پێشمەرگەی و خۆڕاگرییا خەلکێ دڵسۆزێ کوردستانێ یە ب ھەمی پێکھاتەیێن ئایینی و نەتەوەیی. ئەڤرۆکە و پشتی بدۆماھیک ھاتنا پەیمانناما سایکس پیکۆی و سەرکەفتنا ھێزا پێشمەرگەی و لژێر چاڤدیرییا سەرۆک بارزانی لدژی چەتێن دەولەتا ئیسلامیا داعشێ، کوردستان یا کەفتیە بن ھاریکارییا زێدەتر ژ پێنجی وەلاتان. گەلەک ژ وان وەلاتان ڕاستەوخۆ و ھندەک ژی ڤەشارتی پشتەڤانی دەولەتبوونا کوردستانیان دکەن. ئەڤە دەستکەفتەک مەزنە. بەلێ ئەوا بوویە دیفاکتۆ( ئەمرێ واقع) و گەلەگ گرنگە، ئەوە جیھان بگشتی و کوردستانی ب ھەمی تەخ و چینێن خۆڤە ب تایبەت یێن گەھشتینە ئاستەکێ ڕازیبوونا سایکۆلۆژی لسەر ڤێ چەندێ، کە سەرباری ھەمی ئەو ئاستەنگێن حکومەتا ناوەندی و داگیرکەرێن کوردستانێ و بڕێکا داعشێ لسەر کوردستانیان،و ھەروەسا ھندەک نەیارێن نافخۆیی، " دەولەتبوونا کوردستانێ" مافەکێ ڕەوا و بەلکۆ ژی گەلەک کێمترە ژ ھەمی داخوازیێن مە و پێدڤیە بۆ چارەسەرییا گەلەک ئالۆزیێن دەڤەرێ، چونکی ب باوەرا ھەمیا ئەڤ دەولەتە ئامادەیە و ھەمی مەرجێن بدەولەتبوونێ تێدا دھێنە دیتن.
*بسپۆرێ ئەکادیمی د زانستێن سایکۆلۆژی و پێداگۆگی/ زانینگەھا زاخۆ
د.نەسرەدین ئیبراهیم گۆلی*
