ڕەفتارا تاکێ کوردی د ڤێ قۆناغێدا( شرۆڤەکرنەک سایکۆلۆژیک )
د.نەسرەدین ئیبراهیم گۆلی*
دیارە ئەو کاودانێ وەکی ئێکێ ئەڤرۆکە تاکێ کوردی پێدا دەربازدبیتن و نەخاسمە جەنگێ نەخوازرایێ ڕێکخراوا تیرۆریستییا دەولەتا ئیسلامیا داعشێ و ھەروەسا ئەو گەمارۆیا ئابوورییا حکومەتا ناوەندی بسەر کوردستانیاندا سەپاندی و دگەلدا ژی ئەو کاودانێ خرابێ ئابوورییا جیھان و بتایبەت کوردستان تووشبووی و خۆ د ھاتنەخوارێ یا بۆھایێ پەترۆلێدا دبینیتن، وەک ئەو ژێدەرێ ئابوورییا کوردستان پشتا خۆ پێڤەگرێدای، و ھەروەسا ئەو ڕەوشا ئەڤرۆ ھەر چەند پارچەیێن کوردستانێ و نەخاسمە یێن باکوور و ڕۆژئاڤا، تووشبووی ھەمی تاکەکێ کورد، سەرباری گەلەک جیاوازیێن ھزری و ئایینی و مەزھەبی و ئایدیۆلۆژیک و تایبەت، پالددەتن بۆ ھندێ ھەمی وەکی ئێک ھزر و ڕەفتار بکەن، چونکی ئەو یێن ب ئەزموونەک تەحل و دژوار و ھاوشێوە و ھەڤپشکدا دەرباز دبن. تاکێ کوردستانی ل ھەمی پارچەیێن کوردستانێ وەک ئێک یێ د خەما ئاییندەیا نەتەوەییدا. ھەمی وەک ئێک ژ ئاییندەی دترسن. ھەمی وەک ئێک بۆ ئاییندەیا خۆ و زارۆک و کەس و کارێن خۆ ب پەرۆشن. ھەمی وەکی ھەڤ ژ دژوارییا کاودانێن ئابووری و جڤاکی و سیاسی و سایکۆلۆژی دنالینن.
ھەلبەت مە لڤێرێ نەڤێتن بۆ ڤی کاودانێ ھزری و ڕەفتاری، وەک چەوا ھندەک زانایێن سایکۆلۆژی یێن وەکی " کۆرت گۆلدشتاین" و " ئۆتۆ فنیکێل "، ھندەک تێگەھێن وەکی " ڕەفتارا بەلا ڕۆیشی" یان " ڕەفتارا پەریشان" بکاربینین، یێن کۆ دبنەڕەتدا بۆ دەربڕین ژ ھندەک ڕەفتارێن نەئاسایی دھێنە بکارئینان، کە ئەو بخۆ بەرھەمێ کارڤەدانا تاکینە بۆ ھندەک ئێش و ئازارو نەساخیێن دەروونی و نەخاسمە ھیستریایێ و ...ھتد، و وی کەسێ نەخۆشدەروون ژ لایەنێ شیانێ بەرامبەر کاودانێن ژیانێ لاواز دکەن.
ئەڤ جۆرێن ھزرکرن و ڕەفتارێن بکۆمەل لنک تاکێن کوردی ل ھەمی پارچەیێن کوردستانێ ڕەنگڤەدانەک ئاساییە و نیشانەک سروشتییە ژ کارڤەدانێن ئاسایێن سۆسیۆسایکۆلۆژیک بۆ ڤان کاودانێن دژوار. ھەلبەت ژی نەیاڤەشارتیە ھەکەر ئاست و ڕێژەیا ڤێ تەنگاڤیێ و ترسێ گەلەک بلند ببیتن و ژدەست دەربکەڤیتن و ڕاستەوخۆ ھندەک کەسان ژی تووشی ھندەک ئێش و ئازار و نەساخیێن دەروونی بکەتن، بەلێ ھژمارا وان کەسان ژ ھژمارا تپلێن دەستی نابۆریتن. بەلی َھۆشیارییا گشتی لڤێ قۆناغا ناسک و ھەستیار و دەمەکی بۆ تاک تاکێ ئەندامێن نەتەوەیێ کوردستانی فەر و پێدڤی و گرنگە.
وەک چەوا ڕەنگڤەدانا ڕەفتارێن مە بۆ ڤی کاودانی وەک ئێکن یافەرە ستراتێژی یێن بەرەنگاری ژی لنک مە ھەمیا ھەڤپشک و ھاوشێوە بن، و ھەرجۆرە ناکۆکی و جۆداھی و جیاوازی د ڤان ستراتێژیێن ڕەفتاری بۆ بەرەنگاربوونا ڤی کاودانی زیانێن مەزن دێ بۆ ئاییندەیا تاک تاکێ خەلکا مە و زارۆک و کەس و کارێن مە، ل ئەڤرۆکە و ئاییندەیدا ھەبیتن.
گرنگترین خالا ڤێ ستراتێژییا ھەڤپشک دەستبەردانە ژ بەرژەوەندیێن تەسک و بچویکێن کەساتی و پارتایەتی و سیاسی و ئایدیۆلۆژیک، و بەرۆڤاژی وێ چەندێ ئاییندەنگەری و دویربینیە تا ئاسۆ و دەمێن گەلەک دویر و گەلەک نێزیک، بجۆرەکی کە بەرژەوەندیێن گشتی پترتر لبەر چاڤ بھێنە وەرگرتن و لبن سیبەرا چەترا وان بەرژەوەندیێن ناوچەیی و تەسک و تایبەت بەرزە ببن.
ھەر کەس ژ مە، ل ھەمی ئاستێن جڤاکی و ئابووری و سایکۆلۆژی، د پەرۆشین بۆ کەس و کار و خۆدێ خۆ و ژ ڤێ چەندێیە ترس ژ ئاییندەی (الخوف من المستقبل) مە ھەمیا وەکی ئێک دئێشینیتن، بەلێ بلا ل بیرا مەبیتن ھەر ژێلەلیەکی ژۆردانیەک ژی یا لدویڤدا ھەی و خۆ پەرۆش و تەنگاڤکرن و ڕابوون ب ھندەک ڕەفتارێن وەکی گلەیی و گازندە و لۆمەکرنا دام و دەزگە و لایەنێن سیاسی و کەسانەکێ یان پەنابرنە بەر بایکۆتکرنا دەوامێ ل دام و دەزگەھێن حکۆمی و فەرمی و ب ھێجەتا نەبوونا مووچەی، کە تێدا مافێ ھندەک کەسان و نەخاسمە قوتابیێن مە ل قوتابخانە و زانینگەە و پەیمانگەھان دھێتە خوارن، نەک چ گرێیەکێ ژ ئاریشەیێن مە ڤەناکەتن، بەلکۆ بەرۆڤاژی ھندیتر مە ژ ھەڤدۆ دویر دئێخیتن. ل جھێ ھندێ ئەم پێدڤییە ھزرێ د ھندێدا بکەین ل شوینا ڕەفتارێن کۆ ببیتە جھێ ئالۆزکرنا کاودانێن کوردستانێ و کەیفا دوژمنان بھینیتن، ئەم پترتر ل ھەڤدۆ نێزیک ببین و ڕەفتارێن مە د ئاراستەیەکا ئەرێنی و ھەڤپشک و بەرھەمھینەر و بمفادار بیتن. ئەو جۆرێ ڕەفتارا خۆ د خالەکا سەرەکیدا دبینیتن و ئەو ژی ئێکگرتنە. چونکی ئەزموون نیشانددەتن ھەر نەتەوەیەکێ و کەسەکێ تشتێن مەزن بڤێتن پێدڤییە قۆربانیێن مەزن ژی بدەتن.
*ئەڤ بابەتە ل ژمارا (١٩٦٠) ێ ڕۆژناما ئەڤرۆ ل ( ٢٧/٩/٢٠١٦) ل لاپەڕێ(١٢) ھاتیە بەلاڤکرن.
*مامۆستایێ ئەکادیمی/بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگی و سایکۆلۆژی/زانینگەھا زاخۆ
