بۆچی تیرۆر بناڤێ ئیسلامێ ھند یا بھێزە؟( سایکۆلۆژیایا ئایینی)
د.نەسرەدین ئیبراهیم گۆلی*
دبیتن لڤێرێ خواندەڤان بێژیتن باشە بۆچی د کەلتوور و فەرھەنگ و جڤاکێن دیتر دا ژی تیرۆر یا ھەی بەلێ وەکی ئەوا د جڤاک و کەلتوورێ ئیسلامێ و مۆسلمانان دا ھەی بھێز و دژوار و کارتێکەر نینە؟ و برەسڤا ڤێ پرسیارێ دخوازیتن ئەم نەچار ببین بۆ ئێک ژ ژێدەرێن گرنگ و بەرنیاس و باوەرپێکریێن فەلسەفا ئیسلامی بزڤڕین و ئەو ژی ئیمام عەلی کۆڕێ ئەبی تالبی(س)یە. دیارە زانایی و ژێھاتیبوون و دادپەروەری و مێرخاسی و دلسۆزی و نێزیکییا وی بۆ پێشەوایێ مۆسلمانان، محەمەدی(س) و پاشی ژی تووند و تیژی و ڕەقییا وی دگەل نەیار و ھەڤڕکێن ئیسلاما ڕاستین د دیرۆکا چەند ھزار سالێن بەری نۆکە دا تشتەک بەرزە و ڤەشارتی نینە. ئیمام عەلی ب تێگەھشتن ژ قۆرئانێ و کەساتییا پێشەوایێ ئیسلامێ و خواندنا وی بۆ ڕەوشا مرۆڤ و دەستەک و گروپێن جۆداجۆدایێن سەردەمێ خوە ڕاستیەکێ ئاشکرا دکەتن کە دگەل ناڤەرۆکا تیۆرییا سایکۆلۆژییا سەردەمێ مە یا باندۆرا و ڤۆلتێرزی تێکدکەتن و دگۆنجیتن.
ئیمام عەلی د پێناسەکێ بۆ قۆرئانێ وەکی چەوا ئەو تێدگەھیتن دفەرمووتن:( ئەلقۆرئانۆ حەممالۆ ئەوجەە). دیارە و ئاشکرایە قۆرئانا پیرۆز مەزنترین و سەرەکیترین ژێدەرێ ئیسلامێو ھنارتی ژ لایەنێ خۆدایێ مەزن و بڕێکا فریشتەکێ تایبەت، پەرتووکەک تایبەت و دەولەمەندە د شێوازێ داڕشتنا وێ دا و خۆدایێ مەزن ب وێرەکیڤە دفەرمووتن کەس نەشێتن ئێکا وەکی وێ بینیتن. دیارە تێدا ھەمی تایبەتمەندیێن کەلتوور و جڤاکا وی دەمی یا ئەرەبێ بیابانی ھاتیە لبەرچاڤگرتن و چ ھێجەتەک بۆ وێ جڤاکێ و خەلکا پاشکەفتی نەمایە و نەھێلاینە، لێ د ھەمان دەمدا ئەو کەسێن ئەوێ بکار دئینن ھەر کەسەک دشێتن و ھەکەر بڤێتن بۆ مەرەمێن خوە وێ بکار بینیتن. ھەکەر یێ قەنجیێ بیتن لایەنێ قەنجیێ ببینیتن و ھەکەر خراب بیتن ناڤەرۆکا وێ وەکی خوە و بدلێ خوە و بۆ مەرەمەک خراب شرۆڤە و ( تەفسیر) بکەتن و بکار بینیتن. ڕامانا ڤێ گۆتنێ ئەو نینە خرابی تێدا ھەبیتن، بەلکۆ بەرۆڤاژی ژ قەنجیێ زێدەتر تشتەک بۆ مرۆڤان تێدا نەھاتیە، بەلێ وەکی ژێدەرەکێ چاڤلێکرن و پێگەھشتنا کەساتیا مرۆڤی، ھەکەر ھندەک کەس ھندەک جھێن وێ بدەست ژێبگرن و وەکی خوە و بۆ مەبەستەک نەوەکی ئەو مەبەستا پێ ھاتی، شرۆڤە بکەتن، وەکی ئیمام عەلی دبێژیتن بۆ وان کەسان دەلیڤیەیەک باشە دا ئارمانجێن خوە پێ بدەستڤە بینن. دیارە ھەکەر ئەڤ چەندە دگەل قۆرئاننێ بشێتن بھێتەکرن دێ دگەل حەدیسان ژی ھێـتەکرن و نەخاسمە کو کەسانەکێ بدرێژاھییا دیرۆکێ ھندەک حەدیسێن دروستکرین و بناڤێ پێغەمبەری(س) بەلاڤکرین، کو د ڕاستیدا و ھەکەر مرۆڤ باش تەماشەی ناڤەرۆکا وان بکەتن و بچاڤێ ڕەخنەگرتنا دیرۆکیانەڤە و ب ھویری و وان لێکبدەتن دێ ب ڕۆھنی و ئاشکرایی بینیتن دویرن ژ لۆژیک و زانست و کەساتیا پاقژا پێغەمبەری و تنێ تشتەک ساختەیە، ڤێجا ڤەگێڕێ وێ ھەر کەس و لایەنەک بیتن.
دیارە ئەڤ فەرموودەیا ئیمام عەلیێ خۆدێ ژێ ڕازی بەرسڤا پرسیارا مە بسانەھیتر دکەتن، دەمێ ئەم دبینین کەس و لایەن و ڕێکخراوێن تووندھاژۆ و تیرۆریستی و دەمارگیر بناڤێ پیرۆزێ ئیسلامێ و قۆرئانێ و حەدیسان ھندەک ھزر و رەفتار و کریاران ئەنجام ددەن و بەلاڤە دکەن کە دویرن ژ ڕاستیا ئیسلامێ و پەیاما پیرۆز و تەژی پاکی و ڕاستی و دروستی و دادپەروەری و دلۆڤانی و ڕێزگرتن ل مرۆڤێن خۆدان دەنگ و ڕەنگ و زمان و کەلتوور و ئایین و ئۆل و نەژاد و تەخێن جۆدا، بەلێ بانگەشەکرن بۆ تیرۆرێ و بناڤێ قۆرئان و حەدیسان ھێدی ھەر دەرگەھەکی ل مرۆڤێ مۆسلمان دا ددئێخیتن، چونکی ئەڤ ژێدەرێن سەرەکی پیرۆزترین ئەو باوەرن ئەوێن د ھزر و مەژی و مێنتالیتە و ( ئەقلیەتێ) وان دا ھەین و ھاتینە چاندن، لێ ئەوا ئەو ژێ د بێئاگەھن ئەوە کە ئەوێن ڤی جۆرێ بانگەشەی دکەن نەدڕاستن و وەک ئیمام عەلی دفەرمووتن تنێ شرۆڤەکرنەکا تووندڕۆانە و دەمارگیرانە و پێەوانە یا بۆ وان کری، کو د بنەڕەتدا دگەل پەیاما پیرۆزا ئیسلامێ ھیچ خالەکا ھەڤپشک نینە. بەلێ پا ھەتا ئێک بێژیتن وەسایە دەە و سەد دێ بێژن نەوەسایە، و ئەڤ جۆرە مرۆڤە پترتر ڕژدتر ژ ھەر جارەکێ دێ لدویڤ پێلێن ڤان لایەن و ڕێکخراوێن ھەلپەرێست ( ئینتیھازی) مەلەڤانیێ دکەن و باوەرا وان ھندا دیتر مۆکم دبیتن، چونکی لایەنگرێن تیرۆرێ بۆ مەرەمێن خوە یێن پیس پشتا خوە بڤی ژێدەرێ پیرۆز و بۆمبارەک ڤە گرێدای و ھێدی ھیچ دەلیڤەیەک بۆ گۆمان و دوودلیێ نامینیتن.
***********
ب مخابنیڤە وەلاتێن وەکی سعۆدییا، بنەکۆکێ سەرھلدانا ئیسلامێ، ئەڤرۆ و سەرڤەسەرڤە کۆنگرە و ھەڤپەیمانییا دژی تیرۆرێ دکەتن و ژ بنڤە و وەکی وەلاتێن وەکی ئیرانێ چ قۆسیرییەک د پشتەڤانیکرنا وان داناکەتن، چونکی "بانەک و دوو ھەوا".
*ئەڤ بابەتە ل ژمارا (١٩٥٣) ێ ڕۆژناما ئەڤرۆ ل ( ١٨/٩/٢٠١٦) ل لاپەڕێ(١٣) ھاتیە بەلاڤکرن.
*بسپۆرێ ئەکادیمی د زانستێن سایکۆلۆژی و پێداگۆگی/ زانینگەھا زاخۆ
