ئەنجامدانی هێرشە تیرۆریستییەكانی گورگە تەنیاكان لە فەڕەنسا و ئەڵمانیا و ئەمەریكا و شوێنەكانی دیكە، ئەوە دەخەنەڕوو كە ئەم دیاردەیە بەردەوام لە تەشەنەكردندایە و كوشندەیی ئەم هێرشانەش لە هەڵكشاندایە. لە نێوان تشرینی یەكەمی ساڵی 2015 تا ئابی ساڵی 2016 تاكە كەسە رادیكاڵەكان، هەروەها «گەلە گورگەكان» پتر لە 20 هێرشیان ئەنجامداوە وەك جێبەجێكردنێك بۆ بانگەوازەكەی داعش كە داوای كردبوو بە بێ جیاوازی دەست بدەنە كوشتنی «مەدەنییە بێباوەڕەكان».
كەواتە پیادەكردنی سترایژیەتی گورگە تەنیاكان لە چەند روویەكەوە سوود بە داعش دەگەیەنن. یەكەمیان: ئەمە ستراتیژیەتێكە تێچوویەكی زۆری ناوێت و ئاسان پیادەدەكرێت، چونكە نە پێویستی بەوەیە لەگەڵ ئەنجامدەرەكەدا پلان دابنرێت، یاخود پێوەندی لەگەڵ دروست بكرێت و تەنانەت پێویست بەوەش ناكات بشناسرێت. دووەم: ستراتیژی گورگە تەنیاكان رێكارەكانی بەرپێگرتن پەكدەخات، لەبەر ئەوەی ناتوانرێت پێشوەختە دەستنیشان بكرێن، چونكە پێوەندییەكی راستەوخۆیان بە داعشەوە نییە، بەم شێوەیە، رێگری دەكات لە ئاشكرابوونی تۆڕەكانی گروپەكە لە رۆژئاوادا. سێیەم: ئەم هێرشانە زیانبەخشن لەسەر سایكۆلۆژیای نەتەوەكە و سەركردایەتییەكەی، چونكە دەبێتەهۆی بڵاوبونەوەی ترس و دروستبوونی دڵەڕاوكێ لە نێو خەڵكانی مەدەنیدا و لە هەمان كاتدا دەبێتەهۆی ئەوەی حكومەت دەستەوەستان و تەنانەت بێتواناش دەربكەوێت. چوارەم: بڵاوبوونەوەی تیرۆریزمی گورگە تەنیاكان لە جیهاندا وێنەی داعش بەهێز دەكات، ئەوە دەردەخات كە توانای دەستڕاگەیشتن و سەرنجڕاكێشانی هەم دوژمن و هەم هاوسۆزەكانیان هەیە.
هەروەها لۆجیكێكی ستراتیژی هەیە بۆ ئەوەی داعش پتر پشت بە كاراكتەرە سەربەخۆكان ببەستێت. لەگەڵ شكستەكانی لە عێراق و سووریا و لیبیادا گروپەكە تینوی تۆڵەسەندنەوەیە، لەبەر ئەوە هێرشكردن لەلایەن ئەو كەسانەی داعش بۆتە سەرچاوەی ئیلهامیان نەك تەنیا ئەم ئامانجە دەهێنێتەدی، بەڵكو دەبێتەهۆی هێزێكی گەورە و لە شێوەی گەلە گورگێكدا بەرجەستە دەبێت. چونكە ئەنجامدانی ژمارەیەكی زۆر هێرش و پەلامار لە ماوەیەكی كورتدا بێ ئەوەی هەماهەنگی لە نێوانیاندا هەبێت، بۆی هەیە هاوسەنگی هەستیاری نێوان ئازادی و ئاسایش تێكبدات لە كۆمەڵگە رۆژئاواییەكاندا و بەمەش داعش ئامانجە سیاسیەكانی خۆی بەرەوپێش دەبات، وەك بەكارهێنانی هەستی دژ بە ئیسلام لە رۆژئاوادا بۆ برەودان بە كارگەی پڕوپاگەندەكەی.
داعش تەنیا گروپێك نییە كە بانگەشە بۆ «جیهادی بێ سەركردە» بكات، ئەو دەستەواژەیەی كە لەلایەن مارگ ساگێمان- شارەزای تۆڕە تیرۆریستیەكان- داتاشرا. چونكە پێش داعش ئەلقاعیدە ئەم ستراتیژیەتەی بەكارهێنا، بەڵام بە حەزەرێكی زیاتر و بە سەركەوتنێكی كەمترەوە. دوای ئەوەی ئەمەریكا لە دوای 11ی سێپتەمبەرەوە ئۆپەراسیۆنەكانی ئەلقاعیدەی ئیفلیج كرد، ئەوا ئەلقاعیدەش لە ستراتیژیەتە بنەڕەتییەكەی خۆی لایدا و دەستی دایە برەودان بە جیهادێكی پتر نامەكەزی. لەبەر ئەوە پەناگا و كامپەكانی مەشقی لە ئەفغانستان لەدەست دابوو، گروپەكە هەوڵیدا لە رێی ئەنتەرنێتەوە ئەو كارە بكات و دەستی دایە بڵاوكردنەوەی رێگاكانی مەشقكردن و رێنماییەكانی بۆ شوێنكەوتووانی لەبارەی چۆنیەتی ئەنجامدانی هێرشەكانەوە. تەنانەت لقی ئەلقاعیدە لە سعودیە گۆڤاری ئۆنلاینی «معسكر البتار»ی بەكارهێنا بۆ فێركردنی چۆنیەتی مەشقكردن. چەند ساڵێك دواتر، لقی یەمەنی ئەم گروپە گۆڤاری (inspire)ی بەرهەم هێنا، كە چەند وتارێكی رێنماییئامێزی تێدابوو وەك «چۆن لە چێشتخانەكەی دایكتدا بۆمبێك دروست دەكەیت».
لەبەرچاوگرتنی ئەم هەوڵانە، وا دەركەوت سنووربەندییەك هەبێت بۆ بەكارهێنانی گورگە تەنیاكان لەلایەن ئەلقاعیدەوە، بەلای كەمەوە بە بەراورد بە داعش. دوودڵی ئەلقاعیدە لەوەوە سەرچاوەی گرت كە ترسی هەبوو لەوەی متمانە بە هاوسۆزێكی نەناسراو، یان كۆنتڕۆڵنەكراو بكات. توندوتیژی هەڕەمەكییانەی ئەبو موسعەب ئەلزەرقاوی- سەرۆكی لقی عێراقی ئەلقاعیدە تاوەكو 2006 و باوانی داعش- زیانی بە وێنەی ئەلقاعیدە گەیاند كە خۆی بە ئاڵاهەڵگری موسڵمانان دەزانی و دەرسێكی قورسیشی فێری سەركردەكانی كرد لەبارەی مەترسیی كاراكتەرە كۆنتڕۆڵنەكراوەكانەوە. بە چەشتنی تاڵاوی ئەم ئەزموونە، كە كاریگەری هەبوو لەسەر بەدەستهێنانی پشتیوانی بۆ گروپەكە لە عێراق و شوێنەكانی دیكە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئەوا ئەلقاعیدە بە حەزەر بوو، نەكا برینێكی دیكە لە جەستەی خۆیدا بكات. لە روانگەی ئەلقاعیدەوە، هەڵمەتی هێرشی نارمەكەزی پێویستی- بەلای كەمەوە- بە بوونی رێنمایی روون هەیە بۆ ئەوەی دڵنیابن كە هێرشەكانی تەبان لەگەڵ پلانی ستراتیژی گروپەكەدا. تەنانەت سەركردەكەشی، ئوسامە بن لادن، هاوڕا نەبوو لەگەڵ وتارێكدا لە گۆڤاری (inspire) كە هانی تاكەكەسەكانی دەدا بۆ ئەوەی پێشی بارهەڵگرەكان بە كەتەر داپۆشن و ئینجا بەنێو ئاپۆرای خەڵكە مەدەنیەكەدا لێیخوڕن. ئەو داوای لە ئەفسەرەكانی كرد بۆ ئەوەی مەترسی ئەم شێوازە بۆ لقی یەمەنی ئەلقاعیدە روون بكەنەوە، چونكە بۆی هەیە موسڵمانیشی تێدا بكوژرێت و پشتیوانی خەڵك بۆ گروپەكە لاواز بكات. دوای مردنی بن لادن، جێگرەكەوەی، ئەیمەن ئەلزەواهیری، بەردەوام بوو لەسەر جەختكردنەوە لەسەر ئەوەی كە كوشتنی هەڕەمەكییانە، بە تایبەتی كاتێك كە ببێتەهۆی كوشتنی موسڵمانی بێتاوان، زیان بە دۆزەكەیان دەگەیەنێت. تەنانەت لە ساڵی 2013دا، دۆكیومێنتێكی بڵاوكردەوە بە ناونیشانی «ڕێنمایی گشتی لەبارەی جیهادەوە»، بۆ ئەوەی هاوكاری ئەندامان و هاوسۆزەكانی ئەلقاعیدە بكات، تاوەكو لە سنوورەكانی توندوتیژی «سوودبەخش» تێبگەن.
هەرچۆنێك بێت، دەوڵەتی ئیسلامی، كێشەیەكی كەمی هەیە لەگەڵ گرتنەبەری توندوتیژی هەڕەمەكییانەدا. لە كاتێكدا ئەلقاعیدە كاری لەسەر هەڵبژاردنی ئامانجەكان دەكرد، ئەویش لە پێناو هێنانەدی ستراتیژیەتێكدا كە ئەولەوییەتی بە ئەمەریكا دەدا لە پێش رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە، بەڵام داعش باوەڕی بە توندڕەوییەكی دڵڕەقانەیە و هانیشی دەدات لە دژی ژمارەیەكی زیاتری «بێباوەڕەكان». ئەو بە ئاسوودەییەوە رۆژئاوایی و شیعە و تەنانەت ئەو موسڵمانە سوننانەی -دیكە كە دەسەڵاتەكەی قبووڵ ناكەن- بكەنە ئامانج. داعش سەرجەم ناموسڵمانەكان بە ئامانجێكی رەوا دەزانێت و كوژرانی موسڵمانانیش لەو پرۆسەیەدا بە زیانێكی لاوەكی وەسف دەكات.
كەواتە كاتێك توندوتیژی تەنیا ئامانج بێت، ئەوا هەر هێرشێك لەلایەن گورگێكی تەنیاوە، بە چاوپۆشین لە باری سایكۆلۆژی، یان رەفتاری ئەنجامدەرەكەی، بە بەشداریكردنێكی پڕبەها دادەنرێت. داعش تەنیا داوای ئەوە لە گورگە تەنیاكان دەكات كە پێش ئەنجامدانی هێرشەكە پەیامێك بەجێبێڵن –ئیدی لە فەیسبوك بێت، یان تویتەر- و تێیدا دڵسۆزی خۆیان بۆ داعش و ئەبوبەكر بەغدادی – كە نازناوی خەلیفەی لە خۆی ناوە- دووپات بكەنەوە.












باراك ماندێڵسۆن*- فۆرن ئەفێرز
ئوستادی زانستی سیاسەتە لە زانكۆی هاڤەرفۆرد و توێژەری باڵایە لە سەنتەری دیراساتی سیاسەتی دەرەوە