ئەز نزانم کا ئەڤ کەلتوور و فەرھەنگە ژ کیژ ژێدەری دەرکەفتینە و چۆینە د مەژیێ مە دا، بەلێ ئەم وەسا ھاتبینە تێگەھاندن کە ئەورۆپی د خوارن و ڤەخوارنێ دا گەلەک ڕێژ و بێژیێ دکەن، و ئەڤ ھزرە ھەر د مەژیێ من دابی ھەتا وی دەمێ ئەز بۆ خواندنا دکتۆرایێ چۆیمە مۆسکۆ. ل وی باژێڕێ گران و مەزن نێزیکی بیست مەلیۆن مرۆڤان دژیان.خەلکێ مۆسکۆ وەکی دل دفن بلند بی و تڕێن خۆ لسەر ھەمیان و ھەتاکۆ خەلکێ باژێڕێن دیترێن ڕۆسی مەزن دکرن، لی َدگەل ڤێ چەندێ ژی مرۆڤێن گەلەک نەفس بچویک ژی بین. من وەک نموونە ل دام و دەزگەھێن زانکۆیێ ددیتن مرۆڤ و کەساتیێن کاربدەست و پایەبلندێن زانینگەھان بخۆ خزمەتا خوە دکرن و ھندەکان بارێن گرانێن وەک کاغەزێن (A٤)بدەستێن خوە ژ قاتێ ئێکێ دکێشانە قاتێ سێ یان یێ چھارەم و پێنجەم، و ل وەلاتێ مە نەک ڕێڤەبەر و مامۆستا بەلکۆ فەرمانبەرێن پیچەکێ بلندتر بۆ کارەکێ وەسا ژ خوە ناگرن وەبکەن و ل ھیڤیا خزمەتکارێن فەرمانگەھێ دمینن ھەتا وی تشتی بۆ وان ببەتن ژۆرێن وان خوە ھەکەر باندەکا کاغەزێن (A٤) بیتن. و ژبلی گەلەک نموونەیێن دیترێن ژ ڤی بابەتی. پا چەوا ئەڤ وەلاتە پێشناکەڤن و نابن زلھێزێن جیھانێ.
کوردەکێ مە یێ باژێڕێ شەقلاوە بناڤێ ( شێرزاد خۆشناو) ل وێستگەھا بناڤ و دەنگێ ڤدێنخا (ВДНХА) ل باژێڕێ مۆسکۆ خوارنگەھەک ھەبی دوو سەد مەتر دوویرتری دەرگەھێ میترۆیێ. ئەز ژبەر ھەڤالێ خوە یێ کەڤن ( سالح سمایل گۆیی) خەلکێ گۆندێ سۆرییا گۆلیان، کە ئەو چەند سال بی بەری من ژپێخەمەت چۆنا ئەورۆپایێ ڕێکا وی کەفتبیە مۆسکۆ و ل وێرێ مابیە ئاسێ ودگەل شێرزادی کار دکر، گەلەک جاران و دەمێ ھەبوونا دەرفەتێ دچۆمە خوارنگەھا وان و دەمەکێ خۆش دگەل وان دبۆراند. زۆربەیا کەسێن دھاتنە خوارنگەھێ ڕۆسی بین و من گەلەک تەماشەی سالۆخەتێن وان د خوارنێ دا دکرن. پرۆفیسۆرێ سەرپەرشتیارێ من، ئێڤگینی میخایلۆڤیچ نیکێرێیڤ، خۆدێ ژێ ڕازی، یێ ھەشتێ و ھەشت سالی نێزیکی چل سالان بی پرۆفیسۆر بی و ل وی وەلاتێ پێشکەفتی و باژێڕێ گران مووچێ وی ھەفت سەد ھەشت سەد دۆلار بین، و ل وەلاتێ من فەرمانبەرەکێ ئاسایی یێ کۆ دۆھی دەرچۆی و دامەزرای و ژ زانستی و زانیارییان تشتەک و ھندی قچیلکەکێ ڤێ نینە و چار سالان ل زانینگە یان پەیمانگەھێ ھندەک ڕەش ڕەشکێن ب ئەرەبی ژبەر کرین و ڕۆژا پشتی تاقیکرنێ یێن ژبیر کرین، ب ڤی مووچەی ڕازی نابیتن، و ھەر ڕۆژ پت پتا وییە و گاڤا ھات پشت مێزێ کاری یان یێ لسەر ئەنترنێتی ڕۆینشتی یان بەحس بەحسێ ڕۆنالدۆی و میسی و تۆخمەکەسێن وەسایە یان ژی وەکی ھندەک فەرمانبەرێن کەحەرامە دەە سال و پترترە ل فەرمانگەە و ھۆبەیەکا کارگێڕی کار دکەتن و ھەتا نۆکە خۆ فێری کارێ وێرێ نەکرییە و " نەزانی خوەشیا گیانی" یا کرییە دوریشمێ ژیان و کارێ خوە. بەرۆڤاژی تێگەھشتنا مە ژ وان ئەورۆپییان، ئەوان ل خوارنگەھانتشتێ زێدە داخواز نەدکرن و نەدخوارن و خوارنا وان گەلەک ئاسایی و کێم و سنووردار بی. تشتێ زێدە ژبەر وان نەدما. ھەکەر توو پشتی خوارنا وان بچییە سەر مێزێ وان یێ خوارنێ تنێ پاریکەکی و دنکەکا خوارنا بەرمایی ژی نابین. وی دەمی بیرا من ل کوردستانێ دھات کۆ ل خوارنگەھان چەند خوارن دھاتە داخوازکرن و کەسێ ھەمی تمام نەدکر چونکی گەلەک بی و ھەمی دھاتە ڕشتن. ھەمان ئەو تشت ل مال و د خێزانان دا دھاتە کرن. تاوانەک مەزن بی. ئەو کەسێن ڤێ ڕێژ و بێژیێ دکەن و بەلکۆ ژی نەک مۆسلمان و نڤێژکەر ژی بن، و خوە ب گەلەک گەلەک مۆسلمان بھژمێرن، ھەکەر تنێ جارەکێ ل تەلەفزیۆنان دیتبانە ئەو کەسێن ل ھندستانێ وی برنجی دکەن و ددۆرین و گێرە دکەن و ڤڕێ دکەنە وەلاتێن مە ب چ زەحمەتی و ڕەزالەت وی کاری دکەن دبیتن وان چ جاران دنکەکا برنجی ژی نەڕشتبایە و وەکی من دنکێن برنجی ژ ئەردی لێکدابانە و بۆ ھندێ نەھێتە ڕشتن ئەوا ب بنێ قازانێڤە مای بڕەنن و بخۆن. ئەڤە نە ڕەزیلییە و نە کێماسییە، بەلکۆ ھاودەردییەکا سۆزدارییە و بەرپرسیارەتییەکا ڕەوشتییە ل ھەمبەر وان ھندیێن ڕێنجبەر و سپاسدارییە ژ وان و زەحمەت و ماندیببونا وان.ژن و بچویک و پیرەژن و زەلامێن ھندی، ئەو ھندی یێن کەلەخێ وان لبەر تیرەکا تاڤێ سۆتی و وەکی خوەلیێ ڕەش لێھاتین و ژ چەند ھەستێکێن و ھندەک گۆشتێ بێسەروبەرێ سۆتی پێکھاتی جۆرەکێ مەڕبێلێ – یێ کو وەکی و نەوەکی مەڕبێلا مرۆڤانە- سپێدێ و ئێڤارێ ھنگ و دنگ ئەردی پێدکۆلن و وی ئەردێ ڕەق و تەق و ھشک و کەڤرێن بەری و دێم ( فەتح) دکەن و دکەنە حەودک بۆ زەڤیێن تایبەت بۆ چاندنا برنجی و لبەر وێ تیرەکا تەحرا تاڤێ کار دکەن و دویر نینە ئەرد یێ وان ژی نەبیتن و ئەو بۆ کیژ زەنگین و بۆرجۆوازەکێ زاڵم و زۆردار کار دکەن، ب زکێ برسی و پێخاس و ڕۆیس بۆ پارییەکێ نانی وی برنجی بەرھەم دئینن و بۆ مە ڤڕێ دکەن دا ھندەک خۆدێ نەنیاسێن بەتران و حێج و ژبەر دفن بلندییا کۆ ژ ئەبوو جەھلی ب میرات بۆ وان مای دلێ خوە ژ وی برنجی ڕەش بکەن و نەخۆن و وەسا ئامادەکری دکەنە سەتلێن گلێشی. دیتنا وان ھندی یێن ھەژار و بێدەستەھلات جەرگێ کافرا دحەلینیتن و کڕێن ژ دلێ مرۆڤان دھێتن. ھەلبەت ئەو مرۆڤێن دل ھەین نە ئەو مرۆڤێن وەکی ئەبوو جەھلی ژ ویژدان و مرۆڤاتیێ ھاتینە شویشتن.
ئەڤ مرۆڤێن ژخۆدێ نەترس خیانەتێ ل ھەمی مرۆڤاتیێ دکەن و نەخاسمە وان ھندیێن برسی و کوردستانیان، چونکی و چ گۆمان تێدا نینە ئەڤ برنجە و ئەو پارێ پێدھێتە کڕین بۆ وان ژ ئەسمانا نەھاتیە بەلکۆ ژ پارێ من و یێ دی و یێ دیترە و ڕسقێ ڤێ خەلکێ یە. ھەکەر ئەو کەس فرۆشیار بیتن و مارکێتەک ھەبیتن وی پارەی ژ وی تشتی چێدکەتن یێ ب ھزارەکێ دکڕیتن و ب پێنج شەش ھزاران و بەلکۆ ژی گرانتر دفرۆشیتە من و تە، و ھەکەر ھەر کارەکێ دیتر ژی بکەتن ھەمان ئەوی کاری دکەتن. ھەکەر ئەو وی تشتی ب چەند قات نەفرۆشیتە من و تە دێ چەوا پارە بدەست کەڤیتن و خوە بەتران و حێج کەتن و ژ ڕسقێ من و ھندی و پاکستانی و بەنگلادێشی و ڤیێتنامی و تایلەندییەکێ برسی و ھژار ڤەبڕیتن و تۆلا خوە ل مە ڤەکەتن. ئایا خەلکێ کوردستانێ یێ خوە ب مۆسلمان دزانن ئەڤ کەلتوورێ کرێت و ستەمگەر و نەمرۆڤایانە ژ ئیسلامێ وەرگرتییە؟ بێگۆمان نە. ئیسلام نەک تنێ بانگەشەی بۆ ڤان ڕەفتارێن کرێت ناکەتن بەلکۆ ب ھەمی ڕەنگەکی دژی وان ڕادوەستیتن، و بەلگە ژی " کولوا و شربوا و لاتسرفا" یە، کە بھێزترین درویشمە بۆ دژاتیا ئیسلامێ بۆ ڤی ساخلەتێ پیس و نەمرۆڤایانە. ئەڤ ڕێ و بێژییە کەلتوور و فەرھەنگێ ئێکە ژ مەزنترین دوژمنێن ئیسلامێ و مرۆڤایەتێ و شارستانیەتێ و ئەو ژی ئەبوو جەھلێ دفن بلندە، کە زۆردارییەکا مەزن ل دیرۆکێ کری. ئەبوو جەھل ئێکە ژ حێج و بەترانترین مرۆڤێن ھەمی مێژوویا مرۆڤاتیێ کە قەرداری ھەمی وان کەسانە ئەوێن وی ستەم ل وان کرین و بەری ھەمیان ژی پێغەمبەر و پێشەوایێ مەزنێ ئیسلامێ، محەمەد(س).
*********
ھەتا ئەم د خوارن و ڤەخوارنێ دا وەکی ئەورۆپییان ئابووری نەبین ئەو پێشکەفتنا ئەو گەھشتینێ ناھێتە بەردەرگەھێ مە. خەلک ب کارکرن و ماندیبوونێ و ئابووریێ و ڤان ( سنعەتا ) یێن گەھشتین ڤان قۆناغێن پێشکەفتنێ. کەس ب بەترانی و حێجیێ ھندی سەرێ درێزیکەکێ پێش ناکەڤیتن. بەلێ پا ئەڤ تشتە بۆ گەلەک کەسان نە ھند خەمە و نەھند خەیالە و نە ژی یا گرنگە. گرنگ ئەوە ب ویپارێ ژ خەلکێ ڤەدچڕن پارەی و خانی و ( قەسر ) و قۆسیرا و ترۆمبێلا بینن و پاشی مەنجەلێن برنجی و ئافکێ و نانی و خوارنێ بکەنە سەر گویفکان. ئەو گەلەک دلۆڤانن. دلێ وان یێ ب سەگ و پشیکانڤە دا ژ برسان نەمرن و تشتەک بدەست بکەڤیتن بخۆن بەلێ دلێ وان ب ھزاران شەھید و پێشمەرگ و بریندار و زارۆکێن وانڤە نینە بۆ خوەشکرنا ژیانا مە و ئازادکرنا کوردستانێ و بڕینا دەستێ دوژمنان دا پاریێ نانێ د دەڤێ مە دا ژ دەڤێ مە نەستینن چ حۆنێرەکێ دکەن و چ ماندیبوون و بێخۆدانیێ دکێشن.
بلا کورد ژبیر نەکەن ھەتا ئەو پشتا خوە نەدنە نەڤیێن ئەبوو جەھلی ئەم دێ ھۆسا و ھەتاھەتایە لبن شاخ و پەڕێن وان مینین و ئەڤرۆ ژ چ ڕۆژا پاشترە دێ خوەشتر بیتن و ئەم ھەر دێ بیژین " ساڵ بە ساڵ خۆزگەم بە پارساڵ"، وەکی چەوا حۆشتر خەونێ ب ئالفی ڤە دبینیتن ئەم ژی وەکی ڤان ھزار سالێن بۆری دێ خەونێ ب ئازادیێ و سەرخوەبوونێ ڤە بینین و ناگەھینێ، و بەلکۆ ھێشتر بگەھیتە مرادا خوە.
*بسپۆرێ ئەکادیمی د زانستێن سایکۆلۆژی و پێداگۆگی/ زانینگەھا زاخۆ