ھەکەر ئەم تەماشەی دیرۆکا ئیسلامێ بکەین دێ بینین کە ھژمارەکا گەلەک ناڤێن وەکی ئامەدی ( الوردی، ١٩٩٥، وەعاڤ السلاگین، ٢٤٨ )، ھەمەدانی و بەرمەکی ( الخلیل، ٢٠١٣، ١٧٩ )، و ئەربیلی، جزیری، شارەزووری، ئامێدی، ئەرمەوی، سۆھرەوەردی، قەرمەسینی( کرمانشاھی)، دینەوەری، ھەکاری، سنەیی، ھەورامانی، سنجاری، حەسکەفی، ماردینی، کەرکووکی، کوردی، بەرزنجی، نەقشبەندی، گۆرانی، شوانکارە، گاوانی، سۆرانی، و ...ھتد ( مردۆخی رۆحانی، ٢٠١١)، ھەمی وەک زانایێن کورد د بیاڤێن ئایینی و وێژەیی و فەلسەفێ خزمەتەکا گەلەک مەزن یا د بەلاڤکرنا فەرھەنگ و کەلتوور و زمانێ ئەرەبان کری و ب سەدان پەرتووک ب وی زمانی و بۆ وان نڤێسین. ژبلی ھندێ گەلەک ژ وان زانایان ب دەھان و سەدان قوتابیێن کورد و ئەرەب لسەر وێ ڕێبازێ فێر و پەروەردەکرین و گەلەک ژ وان لناڤ دام و دەزگەھێن میر و خەلیفە و پاشایێن ئەرەب پلەیێن لەشکەری و کارگێڕی یێن بلند ھەبووینە. بەلێ وەکی مەزن دبێژن " حەقێ قەنجیێ خرابییە"، و ئەم دبینین کا ئەوان ھنگی و نۆکە چ دگەل مە کرییە و دکەن. سەردەمێ ھزاران سالانە ئەرەب گازندا ژ جۆھییا دکەن و دبێژن ژبەر ھزر و ئەقلیەتێ نەتەوێ ھەلبژراتی ( الشعب المختار) یا کو جۆھی خۆ وەسا دزانن نەخۆشییەک لنک ئەرەبان پەیدا بوویە بناڤێ فۆبیایا جۆھییا، و نۆکە ئەڤ نەساخییە یا بۆ فارسان ژی ھاتیە ڤەگۆھاستن، بەلێ ھەر ئەو ئەرەب وی ئەقلیەتی و ڕەفتارێ و زۆڵم و زۆردارییا جۆھییا ل وان کری ل مە نەتەوێن دیتر و نەخاسمە کوردان دکەن و نەساخییەکا کۆژەک یا لجەم مە کوردان پەیدا بووی بناڤێ " فۆبیایا ئەرەبان" و دەم بۆ دەمی و سات بۆ ساتێ گەفا ل بوون و ژیانا مە دکەتن. مە سەردەمەکی ھزردکر ئەو نەخۆشی نەمایە و ب چۆنا سەدامێ گۆڕ ب گۆڕ ھێدی سەر و دل و ھناڤێن مە دێ تەنا بن بەلێ پا دیارە وەسا دەرنەکەت و ھندی ڕۆژا پاشترە کمباخترە. ئەڤە چەرخێ بیست و ئێکێ ژی ھات و ئەرەب لسەر دەە و دۆوا خۆ بەردەوامن.
ھەر ڤی ماوەی سەرۆکی تەڤگەرا سەدر، مۆقتەدا سەدر، ئەوێ لنک دلەکی خوە ب مرۆڤەکێ ئایینی دزانیتن و دزانیتن ئایینێ ئیسلامێ باوەرییا ب ئازادییا نەتەوان ھەی، د بەرسڤا پسیارەکێ لدۆر داھاتوویا باژێڕێ کوردستانیێ کەرکووکێ دبیچژیتن ئەڤ باژێڕە یێ ھەمی ئێراقیانە (٤). ئەڤە ئانکۆ چی؟ ئایا ئەڤە نە گۆپیتکا دفن بلندییا وی و وانە لھەمبەر ویستا نەتەوێن جیھانێ و ڤی باژێڕی؟ ئایا ئەڤە نە ھەمان ئەو دیتنە یا ئەبوو جەھلی بەرامبەر باب و باپیرێن وی ھەبی؟ ئایا سەدر دێ بڤی ڕەنگی خوە ب نوێنەرێ ئیسلامێ زانیتن؟ ئایا ئەڤە نە بن پێکرنا مافێن مرۆڤانە بناڤێ ئیسلامێ یان ھەر ناڤ و نیشانەکێ وەکی ( ویلایەتێ فەقیع یان ... )؟ بۆچی ئەم ھند گازندا ژ دفن بلندییا ئەرەبان دکەین؟ ئەم تشتێ ھۆسا ژ وان دبینین و دبھیستین. ئەم دزانین ئەو ھێشتان بچاڤەکێ کێم و نزمتر تەماشەی مرۆڤان ب گشتی و نەخاسمە وان کەسان و نەتەوان دکەن ئەوێن ھاتینە ناڤ ڕێزێن ئیسلامێ. ئەو بڤی ڕەنگی دبێژیتن ھەکەر ھوین بووینە مۆسلمان نابیتن ھوین داخوازا مافێن خوە بکەن بھەر ھێجەتەک ھەبیتن. ھوین پێدڤییە لبن دەست و باسکێن وان ( ئانکۆ ئەرەبان ) بن و چ دی. بشاە ھەکەر ئەڤە بۆچۆنێن مرۆڤەک ئایینی بیتن، ئەو مرۆڤێ ترسا خۆدێ بەری ھەمی و سەر ھەمی تشتەکی ڕا یە پا دێ سیاسەتمەدار و دیکتاتۆر و خەلکا نەزان و ساویلکە چەوا بن و چەوا ھزر کەن و چ کارەکی دگەل و دژی مە کەن. ھەکەر ئەم بەردەوام بانگەشەی دکەین کۆردینۆ وەرن بەلا خوە ژ ڤان ئەرەبا ڤەکەن و نەکەڤنە دویڤ وان و خوە ب دیڤەلانکا وان نەھژمێرن خەلکەک یێ ھەی دێ بیچژتن مانێ ئەڤ کەسە یێن کافر بووین!! ئەڤ جەنگێ دەروونی و سایکۆلۆژی ھەروەسا یا بەردەوامە. ئەڤە ل سایتەکێ ڕاگەھاندنێ لسەر زارێ ڕەوشنبیرەکێ ئەرەب بناڤێ ( نادینە البدر ) ل گۆڤارا(مجلە المێری) بابەتەکی بناڤ و نیشانێ ( الیوم «نحن» الژین ڕزعجنا بنی الإنسان. وڕقلقنا الحچارە.«نحن» الژین نتفنن فی إعادە بناء الخراب)ب دویر و درێژاھی بەحسێ ھندێ دکەتن کە چەوا وان وەکی نەتەوێ ئەرەب زۆرداری ل خەلکەکێ کرییە و بووینە ئەگەرێ کۆشتنا مرۆڤان و د گۆتارا خوە دا ناڤێ ھژمارەکا گەلەک وەلات و نەتەوە و جھان دبێژیتن کە ژ ھندەکا سێ چھار مرۆڤ تنێ یێن ھاتین کۆشتن و ھندەکێن دیتر کۆشتی تێدا چەند سەد کەسەکن(٥). یا ژ ھەمییا سەیرتر ئەوە دناڤ ھەمی وان ناڤان دا ب ووشەیەکێ تنێ ژی بەحسێ زۆڵما ئەرەبان ل کوردان نەھاتیەکرن کە تنێ د چارێکا دەھکێن بۆری پترتر ژ دوو سەد ھزار مرۆڤ لسەر دەستێ ئەرەبان ھاتینە کۆشتن ژبلی خراب و وێرانکرن و سۆتن و ...ھتد. باشە وەلاھی گەلەک سەیرە بەحسێ کۆشتنا چھار مرۆڤان گرنگ بیتن و سەدان ھزارێن دیترێن وەکی وان بدەست و ئەنقەست بھێنە ژبیرکرن و فەرامۆشکرن. باشە ئەڤە دفن بلندییا ئەرەبان چ دگەل مە کوردان ھەیە؟ ئەڤە بۆچی ڤێ چەندێ دگەل مە دکەن؟ باشە ئەڤ دفن بلندییا وان بەرامبەر کوردان ژ کیڤە و چیڤە ھاتیە، ھەتا ل مە ببیتە فۆبیا و تیرۆر؟ کێ ئەڤ تۆڤێ پیس د دلێ ھندەک ژ واندا چاندییە و لدەمەکی کە ئێک ژ پاقژترین ئایینان، ئایینێ ئیسلامێ، یێ ژپێخەمەت ئاقلکرن و بمرۆڤکرنا وان لسەر دەستێ پێغەمبەرەکێ دادپەروەر وەکی محەمەد(س) ھاتیەخوارێ؟ بەلکۆ ئەڤ ھۆزانا خوارێ ھندەک ژ بەرسڤا ڤێ پرسیارێ بیتن:
دارا تیرۆرێ
بایێ دارئاڤسیێ ھات
ژ بیابانێ کۆلییا دەستپێکر
ژ ئاخەکا مری و سۆتی
ژ وەلات و خەلکەکا تۆرسی و برسی
ژ باژێڕێ پێغەمبەرێن پاقژ و خۆدێ ترس
ئیبراھیم و ئیسماعیل و محەمەدێ ئەمین
بەلێ کا ئەو کەسێن نازدار و مرۆڤدۆست
و کا ئەڤ سەربڕێن ھۆڤ و دڕندە
کا ئەو کەھنیێن تێر دلۆڤانی
و کا ئەڤە! بەرێ دارا تیرۆرێ
ڤان ناڤێ وان بۆ خوە کرنە دۆریشم
لێ تێکەلی ئاڤەکا پیس و گەنی کرن ئەو ناڤ
ئەبووجەھلی بنیاتێ وێ دارێ دەیناند و ھندێ و ئەبی لەھەبی
تڕبلندی و دفن بلندییا خوە بۆ کرە کێمیا
تۆڤێ ڤێ دارا حەرامکری بەلاڤ بی ھنگی
گەھشتە تەڤ جیھانێ و کوردستانێ و ئەڤرۆ
ھەکەر ھەوایێ داران دەراڤێ ژیانێ بیتن
ئەڤ دارە بیە سیمبۆل و ھێڤێنێ مرن و سەربڕین و وێرانکرنێ
ڕابن خەلکینۆ و گەلی جیھانییان! ڕابن!
ئەبووجەھلی دەربێخن ژ جیھانێ و کوردستانێ
دا ئاسوودە بیتن دل و دەروون و مالا ھەمییان
دا ھشک و پەژمۆردە بیتن خوینا ئەبووجەھل و دارا وی یا تیرۆرێ
بەلکۆ د جھێ خۆ دایە ئەم لدۆماھیکێ وێ بەرسڤێ بدەین ئەوا دبیتن خواندەڤان پشتی خواندنا ڤێ گۆتارێ پرسیارێ ژ خۆ و مە بکەتن: پشتی ھەمی ڤان زۆرداری و نەساخی و تیرۆرا چارە ( و تەکبیر ) چییە؟ دیارە وەکی مەزن دبێژن و ژ قەستی و خۆ ڕا وە نەگۆتییە " مارگەستی ژ وەریسێ ڕەش و سپی دترسیتن"، و ئەڤە و چارەسەرکرنا وێ، کۆ باب و باپیرێن مە کوردان ھزاران سالە گۆتی، ئەڤرۆکە ئەو بنەمانە ژ بنەمایێن گرنگ ژ بناڤ و دەنگترین ڕێباز و قوتابخانەیێن دەروونناسی، رەفتارگەرایی ( السلوکیە یان behaviorism) و چارەسەرکرنێن بەربەلاڤ د ناڤا وێ قوتابخانەیا دەروونناسیدا.
باشترین تشت ئەوە مرۆڤ خوە ژ ڤان مرۆڤا و مێنتالیتە و ئەقلیەتێ وان بکڕیتن، چونکی ئەزموون نیشان ددەتن ئەو خوە ناگھۆڕن و یێ پێدڤیە بھێتە گھۆڕین ئەم کوردین. فەرە ئەم ژبلی خوشویشتن و قۆرتالکرن و پاقژکرن ژ لایەنێ سایکۆلۆژیڤە و بۆ بەرژەوەندی و ژپێخەمەت پاراستنا کەساتی و بوونا خوە، ژ لایەنێ دەروونی ڤە ژ وان پاش بکەڤین و ھەروەسا ژی جۆگرافیەن پێدڤیە ھەمان ڕەفتارێ بکەین. ئەڤە لدویڤ چارەسەریێن زانایێن دەروونناسیێ ل قوتابخانا ڕەفتارگەرایان باشترین و دۆماھیک ڕێکە بۆ قۆرتالبوون ژ زیانێن وان و نەخۆشییا فۆبیایێ و نەچۆن بۆ وی جھێ ئەڤ نەخشییە بۆ تە دروست ببیتن. چونکی ھندی ئەم لسەر ڤی دەست و داری بین و بمینین نەک تنێ ئەم نابینە خۆدانێ چ تشتەکی، بەلکۆ دێ ھەر وەکی دارەکا شکەستی و خۆدان کەساتیەکێ شکەستی و ھەڕشی بین و ناگەھینە چ مرادا و فۆبیایا ئەرەبی ژی، ل شوینا جۆھیا بۆ ئەرەبان، دێ ئەرەب لبەر مە نەتەوەیێ ھەلبژارتی ( الشعب المختار ) بیتن و ھەتا ھەتایە دێ نیکلێ وان د سەرێ مە ڕابیتن.
ژێدەر:
(١)روحانی،بابەشێخمەرۆخ ( ٢٠١١ ).مێژوویناودارانیکودر ( عارفان،زانایان،وێژەوانان،شاعیران) ،بەرگییەکەم،بەشییەکەم،وەرگێڕانی: ماجدیمەردۆخرۆحانی،ئەکادیمیایکوردی،ھەلێر،( ٤٤٤ )ل. (٢)الخلیل،ڕحمدمحمود ( ٢٠١٣ ). الشخێیەالکوردیە،دراسەسوسیولوجیە، گ. ١، موکریانی، ڕربیل، کوردستان،( ٣٠٤) ێ.(٣)علی، الوردی( ١٩٩٥). وعّاڤ السلاگین رڕی ێریح فی تاریخ الفکر الإسلامی فی چوء المنگق الحدیپ، گ. ٢، دار کوفان، لندن، (٢٧٣)ێ.
(٤)http://evronews.net/ku/%D٨%B٣%D٩%٨٧%E٢%٨٠%٨C%D٨%AF%D٨%B١٨٣-%D٨%AF/٦٧٣٤٣/ ( ١/٨/٢٠١٦ ھاتیە ڤەکرن).
(٥)http://www.almasryalyoum.com/news/details/٩٠٦٥٤٩?ref=yfp.(([email protected]) ٤/٨/٢٠١٦ ھاتە دیتن).
*مامۆستای ئەکادیمی/پسپۆرێ زانستەکانی پێداگۆگی و سایکۆلۆژی/زانینگەی زاخۆ