چ گۆمان تێدا نینە دیرۆکێ بگشتی و یا ھزار و چارسەدسالییا ھاتنا ئایینێ پیرۆزێ ئیسلامێ و گەلەک ژ وان روویدانێن بدرێژاھییا ڤان سالان بسەرێ مۆسلمان و جیھانییان ھاتین ھزاران پرسیارێن د مەژیێ مرۆڤایەتی و مۆسلماناندا دروست کرین و مرۆڤ پێ حێبەتی دبیتن دەمێ بەرسڤا وان نزانیتن یان ژی دەمێ بۆ زانینا وان ل وان ژێدەران دگەڕھیتن، یێن کو یان تاخمەک ژ زانایێن سۆننە یان بەرۆڤاژی شێعەیان نڤێسین و د نڤێسین و شرۆڤەکرنا وان روویدانان دا لایەنگیری( تحیز) یا کری و ب شێوەیەکێ بابەتیانە و زانستیانە ئەو کار نەکری. و یان ژی دبیتن کەسانەک ھەبن د بازنەی ھیچ ئێک ژ ڤان دوو گرووپان دا نەبیتن، بەلێ گەلەک کێمن و ھەکەر ژی ھەبن کەس پێنزانیتن یان ژی ژبەر وێ دەمارگیری و لایەنگیرییا مەزھەبی یا بەربەلاڤ و زال بسەر ھزر و مێنتالیتەیا مرۆڤێ مۆسلمان، چ سۆننە بیتن یان شێعە، چ پویتەی ب گۆتارا وی کەسی نادەن و مفای ژێ وەرناگرن. ئێک ژ وان زانایان عەلی وەردی ( ١٩١٣-١٩٩٥)، فەیلەسۆف و جڤاکناس و دیرۆکناس و دەروونناسە، کە ب بێھنەکا فرە و دویر ژ ھیچ بەرژەوەندییەکا ئایینی و مەزھەبی و مادی دناڤ بەرپەڕێن دیرۆکێدا گەڕھای و گەلەک زانستیانە و بابەتیانە وان روویدانان شرۆڤە دکەتن و ب زمانەکێ سادە و دویر ژ تێگەھێن ئالۆزێن مۆدێرنیتە و فەلسەفیێن بزەحمەت وان بۆ خواندەڤانی ڕۆھن دکەتن. چ گۆمان تێدا نینە و وەکی ئەو بخوە ژی گەلەک جاران ئاماژەی پێددەتن ھیچ مرۆڤەک، و چونکی مرۆڤە و ھەر مرۆڤەک تووشی خەلەتییان دبیتن و کەس ژ خەلەتییان یێ دویر و پاراستی نینە، بەلێ ھەکەر ژ ڤی چاڤی ڤە تەماشەی بەرھەم و کارێن وی بکەین دبیتن ب وێرەکیڤە بێژین نەک تنێ ل جیھانا ئیسلامی بەلکۆ ل ھەمی جیھانێ کەسێ نەشیایە وەکی وی ڤان ڕوویدانان شرۆڤە بکەتن و دەستێن بەرژەوەندیێن تایبەت و ئایینی و مەزھەبی و سیاسی تێکەلی وان نەکەتن. ژبلی بێ لایەنی و خۆ پاراستن ژ بەرژەوەندییا، د ڤی کاری دا عەلی وەردی د تێگەھشتن د سایکۆلۆژیایا کەساتیێن گرێدای بڤێ پرۆسێسێ دا سەرکەفتی بوویە و سەرکەفتنا وی ژی د بەرسڤدانا ڤان پرسیاران پترتر بۆ ھندێ و وان ئەگەران دزڤڕیتن. ئەو کەسێن لدویڤ پرسیارێن خوارێ دگەڕھن بلا ل شوینا خوە مژویلکرن و کۆشتنا دەمێ خوە یێ نازدار ب ھندەک ژێدەرێن، تەژی دەمارگیری و لایەنگیرییا مەزھەبی و ئایینی و سیاسی، دەمێ خوە ب خواندنا بەرھەمێن عەلی وەردی ڤە ببۆرینن، دا بزانن بۆچی: بۆچی ئایینێ ئیسلاما پیرۆز یێ کو لسەردەمێ محەمەدی(س) لسەر بنەمایێن دادپەروەریێ و یەکسانی و ئازادیێ ھاتبیە دامەزراندن، پشتی ماوەیەکی و نەخاسمە و پشتی کۆچا وی یا داویێ و یا خەلیفەیێن ڕاشدەین، دێ ھند نەدادپەروەریێ و نەیەکسانی و جیاوازییا تەخ و چین و مرۆڤان و زەفتکرنا ئازادیێ تێدا بەلاڤ دبیتن؟ بۆچی ئەو ئایینێ وەکی ( رحمە للعالمین) ھاتبیە دامەزراندن، خەلکێ ل جیھانێ ھند نەخوەشی و زەحمەتی ژێ دیتن و دبینیتن؟ و لدەمەکی کە پێشەوایێ وێ ھەتا دۆماھیک چرکەیێن ژیانا خوە پابەندی بنەمایێن وی ئایینی بی و ئەو و خەلیفەیێن وی بھەمی شیانڤە بزاڤا چەسپاندنا دادپەروەری و یەکسانیێ و ئازادییا مرۆڤان دکرن، بەلێ پشتی وان ئەو بنەما ھاتنە ژبیرکرن و لاواز لێھاتن و تاڕادەیەکێ گەلەک مەزن ھاتنەپاشگۆە ھاڤێتن؟ بۆچی ئەو ئیسلاما پێشەوایێ وێ و خەلیفە و ئەنسار و مھاجرا و ئەسحابیێن باش و دلسۆز، نە ئەوێن خراب و لدویڤ بەرژەوەندیێن خوە و لدویڤ ( مالێ دونیایێ ) کەفتینە دویڤ پێغەمبەری و وەکی سەحابیێ مەزن و گرانقەدر عەمارێ یاسر دبێژیتن: ( ئەو یێن تەسلیم بین نەک مۆسلمان بین)، و وان مرۆڤێن باش ھند زەحمەت ب ئاڤاکرنا وێ ڤە دیتی وەسا بسانەھی ھاتە لاوازکرن؟ بۆچی ئەو ئیسلاما خەلک لدەستپێکێ ( فەوج فەوج) دھاتنە ناڤ پشتی ھنگی خەلک ( فەوج فەوج) ژێ ڤەدبین و ب سەدان گرووپ و حزب و تاخم و ئایین و مەزھەب ژێ پەیدا بین؟ بۆچی ئەو ئیسلاما پاقژ ل دەستپێکێ، وەکی چاکسازییەکا مرۆڤایەتی و کۆمەلایەتی، بناڤێ ئاشتی ھاتە نیاسین، وھەر وەکی ژ ناڤێ وێ دیار، پشتی ھنگی ژبەر بەرژەوەندییا ئایینی و د ڕێکا خۆدێ دا، ھێز و لەشکەر کرە ھێڤێن و بنیاتێ سەرکەفتنا خوە، بەلێ پاشی ئەو ھێزا خێرێ بیە ھێزا خرابیێ و ئاریشەیێن ناڤخۆیی و دەرەکی یێن مەزن ژێ پەیدا بین؟ بۆچی ئەو ئیسلاما پیرۆز یاکۆ بۆ ژناڤبرنا کۆچکا کەسرا و قەیسەران ھاتیە ڕاگەھاندن و محەمەدی(س) ڕاپەرینا خوە یا مەزن لسەر وێ ئارمانجێ ئاڤاکر و ئەو و خەلیفەیێن وی بسەربلندی و بێی ھیچ پارە و سامانەکی لدویڤ خوە بھێلن وەغەرکرن، بەلێ پشتی ھنگی ئەو ڕاپەرین بۆ ھندەک کەس و لایەنان بیە ھێجەت بۆ ئاڤاکرنا کۆچک و تەلارێن مەزنتر و سەرکردەیێن ئیسلامێ بینە خۆدان ھزاران ھزار دینار و پارە و سەروەت و سامان و ئەرد و خانیی و ژن و کەنیز ( جاریە) و خۆلام و خدام و ...ھتد؟ بۆچی ئەو ئیسلاما بۆ خێر و بێرا مرۆڤایەتیێ ھاتی، پشتی ھنگی " فۆبیایا ئیسلامی" ژێ پەیدا دبیتن؟ ئایا ئەڤە بناسێن وان ئەگەرانە ئەوێن ھنگی دئێخستنە ستۆیێ " ئێبن سەبەئی" یان یا عەجەم و ڕۆمییا و یێن دیتر، یێن کو ھەکەر بەھرەک ژی د ئاریشەیێن ئیسلامێدا ھەبن نە ھندی یێن مۆسلمانان بخوە بینە، و ئەو ئەگەرێن نۆکە دئێخنە ستۆیێ ئەمریکا و ڕۆژئاڤا و ئیسرائیلێ و کەس و لایەن و وەلاتێن دیتر؟ ئایا وەسایە یان نە و بەلگە چینە؟ ئایا بۆچی ئەو ئیسلاما ھاتی ( نازل) کرن و ھند بۆ مرۆڤان ھاتبیە بسانەھی کرن دا بۆ ھەر مرۆڤەکێ ئاسایی و سادە و ساویلکە و کاسبکار و ڕێنجبەر و شڤان و گاڤان و عەجەم و نەئەرەب و ... ھتد، بسانەھی بھێتە تێگەھشتن، ئەڤرۆکە و نەخاسمە ژ پشتی خەلافەتا عەباسییان وەرە ھند بزەحمەت و گران و ئالۆز لێھات، کە ھەکەر مرۆڤەکێ پڕ ئێش و ئازار و ڕێنجبەر و تێر شۆلێ ڤی سەردەمێ ب سەرئێش و یا ژیان تێدا گەلەک بزەحمەت و یاکۆ بسپۆرێن دەروونناسیێ ل ھەمی جیھانێ کۆکن ناڤێ وێ بکەنە چەرخێ شەپرزەیێ و نەساخیێن دەروونی، خوە پێڤە مژویل بکەتن و بمینیتن ب فێربوونا بنەمایێن وێ ڤە دێ ژن و بچویکێن وی ژ برسان مرن و ئەو ھێدی ناگەھیتن نانەکێ بۆ وان پەیدا بکەتن، و ھێدی ئەوان بنەمایان ژبلی فەیلەسۆف و زانایان کەسێ دیتر شیانا فێربوون و جێبەجێکرنا وان نینە ھندی یێن بزەحمەت کەتین؟ کێ و بۆچی و ژبەر چی ئەو ئایینێ پیرۆز و بسانەھی ھند ھاتە بزەحمەت ئێخستن؟ کی تێدا سوودمەند بی و کێ زیان ڤێ کەت؟ بۆچی ئەو ئیسلاما د ( فتوحاتێن) دەستپێکێ و لسەردەمێ محەمەدی(س) و خەلیفەیێن وی، بارێ وان جە و وار و نەتەوەیێن دکەتنە د بن دەستھەلاتا وان دا گران نەدبی و نەدکرن، و ھند کێم ئیش و ئازار ھەبین و دادپەروەرییەکا مەزن تێدا ھەبی، بەلێ پشتی ھنگی بیە تووندوتیژی و نەدادپەروەری و زۆڵم و زۆردارییەکا زێدە تێدا دھاتەکرن؟ بۆچی خەلک ھند ژ دادپەروەرییا محەمەدی(س) ڕازی و دلخوەش بین، بەلێ پشتی ھنگی ڕەنگێ وێ ڕازبیوونێ ژ سەرکردەیێن ئایینی ھاتە گۆھۆڕین و ھێدی ھێدی لاوازتر بی و ھەتا پشتی خەلیفەیێن مەزن ب ئێکجاری نەما، تنێ لسەردەمێ ھندەک کەسێن دەگمەن وەکی عۆمرێ کۆڕێ عەبدۆلعزیزی کە ئەو ژی ژ قنێتا عۆمەرێ کۆڕێ خەتابی بی و ھندەک کەسێن دیتر ؟ بۆچی ھەر چەندە کە عۆمەر و عەلی ( سلاڤێن خۆدێ لێ بن) پشتی پێغەمبەری گۆپیتکا دادپەروەریێ ژی بین، بەلێ بۆ چی خەلک ژ وان نەڕازی ژی بی؟ چ جیاوازییا وان ھەبی دگەل ئێکدیتر دا و دگەل خەلیفەیێن دیتر دا نەخاسمە ژی ئۆسمانێ کۆڕێ عەفانی( سلاڤ لێ بن)، ئەوێ ھند زەحمەتی بۆ ئیسلامێ دیتی و ھند ھاریکارییا وێ کری ھەتا بسەرکەفتی و سەرا ڤێ خزمەتکرنا ئیسلامێ لسەردەمێ پێغەمبەری دلێ مرۆڤ و کەسێن خوە ژ خوە ھێلاین؟ کێ کارتێکرنێن نەرینی لسەر ڤان ھەمی تشتان دکرن؟ کی ل پشتا ھەمی وان ئاژاوە ( فتنەیا ) بین ئەوێن پشتی پێغەمبەری و و نەخاسمە لسەردەمێ ئیمام ئۆسمانی ڕوویدان و لدۆماھیکێ بینە ئەگەرێ کۆشتنا وی و یا عەلی و حەسەنی و حۆسێنی و ... ھتد؟ بۆچی شێعە پەیدا بین؟ وان چ ژ سۆننەیان دیتییە ھندە جەرگێ وان سۆتی؟ سۆننەیان چ دگەل وان کرییە و ھەیە؟ئایا بۆچی عەباسی ھاتنە سەر دەستھەلاتێ و ئەمەوی لادان؟ بۆچی وان ھند زۆرداری ل خەلکێ و مۆسلمانا کرن؟ چ فاکتەرێن سایکۆلۆی ل پشتا وان ڕەفتار و ھەلسوکەفتێن وان ھەبین؟ چ جیاوازی دناڤبەرا وان و یێن پشتی وان و ھەتاکۆ خەلیفەیێن ئۆسمانلی دا ھەبی و ئەو ژبەر چی دگەل ئێک دا ناکۆک بین؟ ئایا ئیران، ئەو وەلات و جەمسەرێ نۆکە ب دەینامۆ و بزوێنەرێ شێعەیان ل ھەمی جیھانێ دھێتە ھژمارتن، ل دەستپێکێ شێعە بین یان سۆننە؟ بۆچی ئەڤ چەندە ڕووی دا و چێبی؟ ئایا بۆچی تووندڕۆیی لنک شێعەیان پەیدا بی و وەکی گرووپێن وەھابی و تالیبان و داعش و ... ھتد لنک سۆننەیان، ولناڤ شێعەیان دا بزاڤێن وەکی ئەبوو مۆسلمێ خۆراسانی و حەسەن سەبباح و ... و لسەردەمێن کەڤن، و نۆکە ژی بزاڤێن وەکی سوپایێ پاسداران و بەسیج و ... ل ئیرانێ و حزبۆلا ل لۆبنانێ و عەلەوی ل تورکیا و سوریا و حۆسی ل یەمەن و حەشدا شەعبی و بەدر و سەدری و ... ھتد ل ئێراقێ و ... ل ... پەیدا بین؟ ئایا ئەڤ ھەمی بزاڤێن تووندڕۆ و دەمارگیر لناڤ بەرەیێن شێعە و سۆننەیان دا ل چ دگەڕھن؟ وان چ دڤێتن و بۆچی ھۆسا ڕەفتارێ دکەن؟ ژێدەرێ ھەر ئێک ژ وان بزاڤا کییە؟ ھەکەر بەرۆکێن شەڕێ شێعە و سۆننەیان ئاخا ئێراقێ، ئێراقا خوەلی بسەرە، پا چەوا وان چەپەرێن خوە ل کوردستانێ و سوریا و تورکیا و ئەفغانستان و پاکستان و بەنگلادێشا برسی و ڤان دەردۆران ھلداینە؟ پا بۆچی گەھشتیە ئەورۆپایێ و ئەمریکایێ؟ بۆچی ئەو ئیسلاما ھند دلپاقژ و ڕاستگۆ، ھەمی کەسەک پێ کافر نەبی، بەلێ نۆکە گەھشتییە وی ئاستی ھندەک تێدا ب کەیفا خوە و بۆ دلێ خوە و ب سەدان ھێجەتا خەلکێ دکەنە کافر و زەندیق و ... و ھزاران بێبەختییان ب وانڤەدنن؟ باشە بۆچی ھەکەر تووندوتیژی لناڤ ھەمی مللەتان و نەتەواندا یا ھەی بەلێ بۆچی ئەوا کەسێن مۆسلمان پێڕادبن بھێزتر و کۆرەترە؟ ئایا چونکی ھندەک تێدا بناڤی َخۆدایێ مەزن و ئایینی دئاخڤن و ئەو چەند کارتێکرنێ لسەر ھزرا مرۆڤان دکەتن و وان د ڕەفتارێن خوە یێن تووندوتیژانە دا پتر ڕژد دکەتن؟ بۆچی ...؟؟ بۆچی ...؟؟ و گەلەک بۆچی یێن دیتر......
************
چ گۆمان تێدا نینە ھەر کەسەکێ ژ شێعە یان سۆننە بڤێتن بەرسڤا ڤان و ھزاران پرسیارێن وەکی وان بۆ خوە پەیدا بکەتن، دێلدویڤ وێ گۆتنێ چیتن ئەوا دبێژنێ " کەس نابێژیتن دەوێ من ترشە"! بەلێ چونکی عەلی وەردی نە ژ وانایە و ژ ھەر دووانە و وەسا وەکی ئێکی ئێکی وانا ھزر ناکەتن. ئەوی پشتی خواندنەکا کویر و ھویر بۆ کەساتییا مرۆڤێ دەڤەرێ، بەرسڤا ھزاران پرسیارێن ھۆسا د بەرھەمێن خوە دا پێشکەشی خواندەڤانی دکەتن و ھەکەر خواندەڤان ژی کەسەکێ لۆژیکی و زانستیانە بیتن و دویر بیتن ژ مێنتالیتە( ئەقلیەتێ) دۆگماتی و مەژی ھشکانە و لایەنگیریێ نەکەتە ھێڤێنێ ھزرا خوە و ھندەک ب ویژدان و دەرووندروست و ئاسایی بیتن دێ زووی تێگەھیتن و زانیتن کا کی ڕاستە: عەلی وەردی یان ئەوێن بناڤێ خۆدێ و پێغەمبەری و خەلیفەیان پڤ دکەنە بن گۆھێن خەلکێ و وان بسەردا دبەن و بۆ بەرژەوەندیێن خوە یێن تایبەت جیاوازیێ دکەن دناڤبەرا فلانی و فلانی و فلان و فلانێ ئەڤە ھزار و چەند سەد سالە بۆ خوە ل بەھشتا بەرین و ل پال پێغەمبەرێن خۆدێ دژین و ژیانا خوە ھەمی گۆری ڕاستکرنێ بین بەلێ نۆکە خەلکەکا نەزان و ھەلپەرەست و بەرژەوەندیخواز بناڤێ وان خەلەتیا دکەن و دلێ مۆسلمان و نەمۆسلمانان ژ ئیسلامێ ڕەش دکەن و دھێلن. ڕاستە ئیسلام نامریتن بەلێ پا ئەڤە ژی بسەری دھێتن ئەوا ئەم نۆکە دبینین ھندەک کەس و لایەنان دناڤ و بناڤێ شێعە و سۆننەیان پەیدا و چێکری. ئەو شێعە و سۆننەیێن کە کەسانەک دەستچۆیی تێدا بالادەستن ھەمی تشتەکن و بڕیار ھەمی یێن وانن و ئەو بخوە نەڕاستگۆ و نەڕاستەقینەنە و د بنیاتێ خوە دا درەوین و ھیچ دلەک ب ئیسلامێ و ماندیبوونا خۆدانێن وێ یێن ڕەسەن ناسۆژیتن. ئەوێن تنێ ناڤەکێ وەکی سۆننە یان شێعە بۆ خوە ھەلبژارتی و دبنەڕەتدا ھەر نەمۆسلمانن و بەلکۆ ھەکەر ئەم ب وێرەکیڤە بێژین نەمرۆڤن بەلکۆھژمارەکا ھۆڤ و دڕندانە و " گۆرگن د کەڤلێ مھێ" دا و نەمۆسلمانن د بن سیبەرا ناڤێ ئیسلاما پیرۆز دا وەسا ھزر و ڕەفتار و ھەلسوکەفتێ دکەن.
علی وەردیی دلسۆز بەرسڤا ڤان ھزاران پرسیاران ددەتن دا مۆسلمان لخوە بزڤڕن و بیرا وان بێتن کە خەلک و ( عالەم) یێن ل کیرێ و ئەم یێن ل کیرێ. خەلکێ ب زانین و ( ئاقلی) خوە کۆشت و ھەفت ( تەبەقێن ) ئەسمانی یێ ( فەتح ) دکەن، و داعش و حەشدا شەعبی و یێن وەکی وان ئەڤە جارا ھزارێ و دوو ھزارێ یە کوردستانێ ( فەتح ) و وێران دکەن. باشە ئەم جارەکێ لسەر دەستێ خەلیفەیەکێ دلسۆز و دادپەروەر و مرۆڤدۆست ھاتینە ( فەتح) کرن و بینە مۆسلمان و شانازیێ پێڤە دکەین، بەلی َپا باشە ئەڤا دی چیە؟ ما ئەڤ ( فەتحە) بییە چی ( خلاس) نەبی؟ ئایا محەمەد(س) و خەلیفەیێن وی و سەحابە و مرۆڤێن شەریفێن ھنگی نۆکە د ساخ و زیندی بانە و ھوین دیتبانە و گۆە ل دڕنداتی و ھۆڤاتییا ھەوە ببایە دا بۆ ھەوە و کارێ ھەوە چ بێژن و ھوین بناڤێ وان یێ پیرۆز و ( بۆمبارەک) ڤان تاوانان لدژی کوردستانی و جیھانییان دکەن؟
*********
ھەکەر ئەم دگەل خوە ڕاستگۆ بین و تەماشە بکەین تاکێ کوردستانێ ژی پشکەکە ژ وێ تاکێ سایکۆلۆژی کە گەلەک جاران لدویڤ بەرسڤا پرسیارێن سەری دکەتن، چونکی ژ لایەکی ڤە گەلەک ژ کوردان مۆسلمانن و ژ لایەک دیتر ڤە کەس ھندی مە کوردان و کوردستانیان نەبیە قۆربانیێ وێ زۆردارییا بناڤێ ئیسلامێ دھێتەکرن و ئیسلام نە ژ دویر و نە ژ نێزیکڤە پەیوەندی پێڤە نەھەی. ئەڤە ئانکۆ مە لڤێرێ بەرسڤەک ژی بۆ بەڕێز د. ھۆگر تاھر- سەرۆکێ پشکا مێژوو ل زانینگەھا زاخۆ کو د بیرەوەرییا سەد سالییا پەیمانناما سایکس-پیکۆی و گفتگۆیەکا سیاسی-دیرۆکی ل ( ١٦/٥/٢٠١٦) د چارچۆڤەی پرسیارەکا چارەنڤیس سازدا لدۆر ئەگەرێن لاوازییا کەساتییا کورد و کوردستانیاندا، گۆت کە تێدا مە ڤیا دیار بکەین ب چ مێنتالیتە و ئەگەرێن سایکۆلۆژیڤە ھەتا نۆکە و بدرێژاھییا ڤان چەند ھزار سالێن پشتی دەستھەلاتا میدییان کورد نەگەھشتینە مافێن خوە و کەساتیەکا شکەستی د دیرۆکێ دا ژ خوە نیشان دایە. بۆچی ھەتا نۆکە ژی بسەر خۆڤە نەھاتیە؟ ھیچ نەبیتن کوردستان ژی یا د بن ھەژموونا ھندەک ھزرێن وەکی جڤاک و مرۆڤێن سەری دا دەرباز بووی و دێ د گەلەک خالان دا ھەڤپشک و ھاوشێوە بن دگەل وان مرۆڤێن مە لسەر د پرسیارێن خوە دا ئەو بەحس کرین، و نەخاسمە ئێک ژ وان ژی ژ لایەنێ سایکۆلۆی و کەساتیڤە. لەوما ڤەدیتنا بەرسڤا پرسیارێن سەری چەند بۆ جیھانیان و مۆسلمانان فەر و گرنگە ھند ژی بۆ کوردستانیان و ژپێخەمەت ئاڤاکرنا کەساتی و ژیانەک نوی بۆ وان گرنگە.
*بسپۆری پێداگۆگی و سایکۆلۆژیایێ/ زانـــینگـــەھا زاخۆ