بیرۆكەی دەوڵەت و خودی دەوڵەت لە دیدی هزرمەندانەوە بەپێی قۆناغەكانی مێژووی مرۆڤایەتی گۆڕانگاری بەسەردا هاتووە و سەردەمانێك چەمكی جڵەوی دەسەڵات و سەپاندنی حوكمی تاكەكەسی دەگەیاند و عەیامێكیش دەوڵەتی ئایدیایی بوو، ماوەیەكی دیكەش دەوڵەت لەسەر بنەمای چینایەتی وەستایەوە، تاوەكو دەگاتە دەوڵەتی مۆدێرنە و پۆست مۆدێرنەوە. لە هەموو ئەو سیستەمانەشدا دەوڵەت بریتی بووە لە رژێمێكی سیاسی، كە دەسەڵاتی فەرمانڕەوایی خۆی لە رێگەی باڵادەستی هێز و هزر و ئابووری دەچەسپاند بۆ ئەوەی لەو رێگایانەوە بەرگری لە مانەوەی خۆیان بكەن و بەرگێكی یاساییش بۆ خۆیان لەبەر بكەن .كوردیش وەك نەتەوەیەكی بێ دەوڵەت بەردەوام لە ژێر هەژموونی گەمەی سیاسیدا بووە و بە درێژایی مێژوو لە ناسنامەی دەوڵەتبوون مەحرووم كراوە، بێگومان ئەوەش لە هۆكاری خودی و بابەتی دەرناچی، كە زۆرێك لە ئەكادیمیست و مێژوونووسان لێكۆڵینەوەی شیكارییان لەبارەوە كردووە و وەكو تێزی زانستی توێژینەوەی لەبارەوە كراوە. بۆیە قسەی ئێمە لێرەدا رووماڵێكی گشتی دەبێ لە بارەی دەوڵەتبوونەوە.
بێگومان رۆژگارێك چەمكی دەوڵەتی كوردی وەك خەونێكی خۆش لە ئەندێشەی هەر تاكێكی كورد خۆی حەشاردابوو، بەڵام هەنووكە دەوڵەتی كوردی یەكێكە لەو ئەگەرانەی دەستبەرداربوون لێی دەچێتە خانەی مەحاڵەوە، چونكە هەم خەڵكەكە هۆشیار بۆتەوە، هەمیش ناوچەكە دوای 100 سال تێپەڕبوون بەسەر رێككەوتنی سایكس پیكۆ گۆڕانكاریی نەوعی بەسەردا هاتووە. بەو مانایەی دەوڵەتی كوردی لە خەونی بەدیهاتنیەوە بۆتە واقعێكی نزیك، لەپاش رووداوەكانی ئەم دواییەش بەتایبەتی لە پاش هاتنی تیرۆریستانی داعش بۆ ناوچەكە و سەركەوتنەكانی هێزی پێشمەرگەی كوردستان، ئێستاكە تا ئاستێكی باش گەلی كوردی نزیك كردۆتەوە لە بەدەستهێنانی دەوڵەتی كوردی، لە حاڵێكدا ئەگەر سەركردایەتیی سیاسی بە لۆژیك و حیكمەتەوە بەرخورد لەگەڵ دۆخ و هەلومەرجەكەدا بكەن و لە فەرمایشتە نەتەوایەتییەكانی سەرۆك بارزانی دەرنەچن، كە بە ستراتیژی پەیڕەوكراوی خۆی و لە رێگەی پێوەندیی بەرفراوانی دیپلۆماسییەوە پێنگاوێكی ئەرێنی ناوە، بۆیە ئەمە سەركەوتنی سەرۆك بارزانی نیشان دەدات، كە توانیویەتی لەم ماوەیەدا لە كەمپێنی راگەیاندنی سەربەخۆیی كوردستان، لە رۆژەڤی راگەیاندنەوە، بیكاتە بابەتی سیاسیی گەرم و گوڕی دانوستاندنەكان لە سەر ئاستی ناوخۆی عێراق، روژهەڵات و جیهان. هەر لەم روویەشەوە ئەو وەرچەرخانە گەورەی لە دید و بۆچوونی زوربەی رەخنەگەرانی كورد لە هەرێمی كوردستان بەدی دەكرێت لە پێناو گوتاری یەكدەنگی كورد سەبارەت بە بڕیاری سازدانی ریفراندۆم وەكو دەرئەنجامێك بۆ زامنكردنی بڕیاری مافی چارەی خۆنووسین و خواستی راگەیاندنی دەوڵەتی كوردی، دیارە زەمینەخۆشكەری ئەمەش سەرەچاوەكەی ستراتیژی داڕێژراوی سەرۆك بارزانی-یە، كە بووەتە هۆی هاندانی لایەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان لە یەكلاییكردنی پشتگیری پرۆژەی دەوڵەتی كوردی. هەر خودی سەرۆك بارزانی لە هەموو ئەو دیدار و چاوپێكەوتنانەی ئەنجامی داون، بەردەوام ئاماژەی بەوە كردووە، كە پیلانی سایكس پیكۆ، تەنیا بەوە لەناودەچێت، كاتێك كورد دەوڵەتی سەربەخۆ رابگەیەنێت. تەنانەت لەسەر ئاستی ناوخۆش سەرۆك بارزانی بەردەوام هەڕەشەی ئەوەی كردووە، ئەگەر گفتوگۆكانی نێوان هەرێمی كوردستان و بەغدا سەركەوتوو نەبن، سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان رادەگەیەندرێت، كە دیارە سەركەوتووش نەبووە و سەركەوتووش نابێ. بۆیە جێگەی خۆیەتی بگوترێ سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە ئاستی ناوخۆیی و لە ئاستی دەرەوەشدا بە دەیان دەستكەوتی باڵای بۆ هەرێمی كوردستان مسۆگەر كردووە، كە تەعبیئەی راگەیاندنی دەوڵەتی كوردی رەنگە گرنگترینیان بێت، لەولاشەوە میدیا بینراو و نووسراو و ئەلیكترۆنییە بەناوبانگەكانی جیهانی بە راشكاوی باس لەوە دەكەن كە ئەزموونی كورد لە باشووری كوردستان «موعجیزە» ئاسایە، كە توانیویەتی كۆنتڕۆڵی كاروباری ناوچە كوردییەكانی عێراق بكات. هەروەك پێشكەوتنەكانی دوای ساڵی 2003ی هەرێم وەك چیرۆكێكی سەركەوتن هەژمار دەكەن، بە بەراورد بە ناوچە وێرانبووەكانی دیكەی عێراق. هەروەها جەخت لە سەر ئەوە دەكەنەوە، لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە بە هۆی رق و كینەی ئایینییەوە وێران بووە، كورد خاڵێكی دەگمەنی رووناك پیشان داوە و چیرۆكی سەركەوتنەكەیان پشتیوانی و هاوسۆزیی رۆژئاوای بەدەستهێناوە. بە پێچەوانەی ناوچەكانی دیكەوە، بەهاری عەرەبی، سەرەتای رابوونی كورد بوو، رابوونێك كە تێكچوونی نوێ دروست دەكات لە سنووربەندییەكانی جاراندا.
رایان كرۆكەر، باڵیۆزی پێشووی ئەمریكا لە هەریەكە لە عێراق و سووریا دەڵێت: «رووداوەكانی عێراق و سووریا و توركیا بە شێوەیەكی بەرچاو كاریان لە پێگەی كورد لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست كرد، بەجۆرێك بوونەتە پاڵنەرێكی نوێ بۆ سەربەخۆیی كوردان بە جۆرێك لە جۆرەكان». كرۆكەر هەروەها دەڵێت: «سەربەخۆیی كورد رەنگە پارچەبوونێكی هەمیشەیی لە عێراق و سووریا بهێنێتە گۆڕێ و ببێتە رەهەندێكی دیكەی نائارامی لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست». بەڵام هەر لە سەروەختی ئەم دۆخە نوێیەدا كە زۆرینەی خەڵكی ئەم نیشتمانەی بە وادەی گشتپرسی و راگەیاندنی دەوڵەتی كوردی شاگەشكە كردووە، سەرباری قەیرانەكانی نێوان هەولێر و بەغدا، هەروەها قەیرانگەلێكی تریش لە دەرگای ژیان و خۆشنوودیی ئەم خەڵكە دەدەن. بە رادەیەك ئەگەر تا دوێنێ قەیرانەكان سنووردار بووبن، ئەوا ئەمڕۆ چاوەڕوان دەكرێ، بە هۆی قەیرانە بەئەنقەست دروستكراوەكانی ئەمڕۆی ناوماڵی كوردی، سنوورەكان تێپەڕێنن، ئەوانەی بنەماكانی زانستە سیاسییەكانیان خوێندووە، مێژووی هزری سیاسییان خوێندۆتەوە،. باشتر لە مەترسیی ئەم دۆخەی ناوماڵی كوردی تێدەگەن، چونكە بمانەوێ، یان نا، دابەشبوونە سیاسییەكانی ناوخۆمان لەمپەر دەخەنە بەردەم گەلی كورد لە هەریەكە لە شەڕی داعش لەلایەك و سەربەخۆیی كوردستان لەلایەكی دیكەوە. ئەمە لە بری ئەوەی ئێستا لە هەموو كات زیاتر دەبوایە تەبا و یەكگرتوو بین، بەڵام بەداخەوە بە هۆی سەركێشییەكانی بزووتنەوەی گۆڕان، زۆر بەپێچەوانە كەوتۆتەوە و لە جیاتی دەست خستنە ناو دەستی یەكترییەوە، ئەوان بە ئیعازی دەرەكی سەردانی پیاوە شكستخواردووەكەی بەغدا دەكەن، كە گەلەكەی بە لینگە پێڵاو بە دوای كەوتبوون، هەر ئەویش قوتی هاووڵاتییانی كوردستانی بڕی و كێشەی درێژخایەنی بۆ خولقاندن، دیارە ئەو گەڕانەوە و خۆخزاندنە ناو ماڵی مالیكی، بێجگە لە خزمەتكردن بە دوژمنانی كورد و كوردستان هیچ خزمەتێك بە دۆزی رەوای نەتەوەكەمان ناگەیەنێت، تەنانەت لە دوای ئەو سەردانە بازاڕی بە هەرێم كردنی كەركووك و سلێمانی و دابڕاندنیان لە هەرێمی كوردستان كە خەونێكی نەزۆكە بەلای كوردەوە، گەرم و گوڕ بووە، ئیدی ئەوە مەعلوومە بەلای هەر چاودێرێكی سیاسییەوە كە بزووتنەوەی گۆڕان، دوای ئەوەی دەركەوت كە دروشمەكانی هەڵبژاردنی وەكو بڵقی سەر ئاوی لێهات و راستگۆ نەبوو لەگەڵ دەنگدەرانی بە جۆریك لە جۆرەكان لە پرۆسەی سیاسیدا كەنارگیر كرا، بەڵام لە گەمەیەكی دیكەی سیاسی و بە هۆی تەندروستیی ناجێگیر و دووركەوتنەوەی مام جەلال لە گۆڕەپانی سیاسیدا، كە وەكو داینەمۆی كەنارگیركردنی نەوشیروان مستەفا و بزووتنەوەی گۆڕان هەژمار دەكرێ، هەروەها بە سوودوەرگرتن لەو فرەباڵییەی ناو یەكێتی، دیسانەوە بە رێنمایی هەندێك لە وڵاتانی ئیقلیمی بۆ خزمەتكردنی ئەجیندایەكی سیاسیی دیاریكراو، نەوشیروان مستەفا خۆی خزاندەوە ناو ئەو یەكێتییەی كە هەر خۆی بە حزبی خیانەتكاری دەدایە قەلەم! كەچی ئێستاكە خەریكە بە تەواوەتی دەبێتە دەمڕاستی ناو یەكێتی نیشتمانی، وەك دیاریشە هەر لە سەرەتاوە بە دژایەتیكردنی پرۆژەی دەوڵەتی كوردی هاتنەوە ناوە گۆڕەپانەكەوە. نەوشیروان مستەفا لەو ماوە كەمەدا بۆی دەركەوت ئەو ئامانجانەی خەونی پێوە دەبینێ، تەنیا بەم هێزە مەیسەر نابێت. واتە بزووتنەوەی گۆڕان لە پاش كاڵبوونەوەی میسداقییەتی جەماوەری خۆی ئیدی ئەو شوێنگەیەی نییە، كە كۆی خەونە نەگریسە سیاسییەكانی نەوشیروان دەستەبەر بكات، بۆیە نەخشەڕێگەی تاكتیكی و ئیحتیواكردنەوەی یەكێتی گرتەبەر و كەوتەوە هەڵكۆڵینی هەناوی ئەو یەكێتییەی كە تا دوێنێ نەفرەتی لێدەكرد.
كەواتە زۆر واردە لە ئایندەیەكی نزیكدا بە هۆی حەزی هەیمەنەت و دەسەڵاتی پاوانخوازی نەوشیروان مستەفاوە شەرخێكی گەورە بكەوێتە ناو سەركردەكانی یەكێتییەوە كە هەندێكیان هەر لە ئێستاوە دركیان بە پەراوێزخستنیان كردووە، بەتایبەتی كاتێك دەبینن كە نەوشیروان مستەفا هەتا ئێستاكەشی لەگەڵدا بێ، قینی شاخی لە بیر نەكردووە و شارچییەتیش بەشێكی دانەبڕاوە لە ستراتیژی كاری سیاسیی ئەم زاتە. پێشبینی ئەوەش دەكرێ كە لە ماوەی داهاتوودا سیاسەتمەدار و عاقڵمەندانی ناو یەكێتی و تەنانەت بزووتنەوەی گۆڕانیش گەر ئەم جووڵە سیاسییەی نەوشیروان بە رێچكە و ئاقاری خۆیدا نەڕوات و عەقڵییەتی ناتەبا و دژ بە یەك بەردەوام بێت، ئەوان روڵی كاریگەریی خۆیان بگێڕن بۆ پاراستنی یەكڕیزیی نێوماڵی كوردی لە ئاست سیاسەتكردنی تەشەنوج ئامێزی نەوشیروان مستەفا، قسەی یەكلاییكەرەوەی خۆیان بكەن، وەك چۆن لە ماوەی رابردوودا بینیمان كادیرانی پێشكەوتووی مەكۆكانی گۆڕان بە لێشاو دەستیان بە گواستنەوەی خەباتی كوردایەتی خۆیان بۆ ریزی حزبە سیاسییەكانی دیكەی كوردستانی كرد.