ھەست بکێماسیبوون ھەستەکی جھگرە د گەوھەر و خوەدیێ مرۆڤیدا، ئەم مرۆڤ نەشیێن گەوھەرێ خوە د کویراتیا خوەدیێ خوەدا بڤەشێرین، دەروونناسێ مەزن (ئەلفرێد ئادلەر)د تیورا (دەروونناسیا تاکەکەسی) دا بەحس ل ئەڤی تەوەرێ گرنگ دکەت، مە ھوشیار و ئاشنا دکەت لدۆر ئەڤێ چەندێ کو مە ھەمی مرۆڤان ھەست بکێماسیبوونێ ھەیە، ئەڤ چەندە ژی ب شێوەیەک رێژەییە، ھەروەسا دبێژیت: ھەست بکێماسیبوون سەنتەرێ کەسایەتیا مرۆڤییە. ئادلەر بۆ مە سەدەمێن ئەڤێ ھەست بکێماسیبوونا مرۆڤی دیار دکەت ژئەوان:
١. سەدەمێن بایلوجی: ژبەرکو مە مرۆڤان زارۆکینیەک درێژ ھەیە و دەمەک زۆر درێژ دچیت وەک (١٨) ساڵ دچن و ئەم دمینین زارۆک، د ئەڤی ژییێ زارۆکینیێ دا ئەم بێھێزین و ئەم پێدڤی ب سەخبێری، چاڤدێری و خودانکرنێینە، ئەڤ پرۆسێسا درێژ یا زارۆکینیا مرۆڤان ھەستێ بکێماسیبوونێ لدەڤ ھەر تاکەکەسەکی دروست و ئاڤا دکەت. ھەروەسا ژبەرکو مە مرۆڤان ھێزەک وەھا مەزن نینە وەک ھندەک گیاندارێن دیتر مینا شێری و پڵنگی، ئان ژی مە شیانێن بازدانێ وەک مامز و غەزالان نینە، ئەڤ بێھێزیا مرۆڤان ھەستێ بکێماسیێ لدەڤ تاکەکەسان زێدە و گەشە دکەت. دیسان کێم ئەندامی و پەکەفتیێن ئەندامێن لەشێ مرۆڤی وەک ژ دەستدانا پێیەک ئان دەستەک ئان چاڤەک ئان گۆھەک کەسەکی ھەستێ بکێماسیبوونێ لدەڤ ئەوی تاکەکەسی زێدە دکەت...ھتد.
٢. سەدەمێن جڤاکی: ژینگەھا ژدایک بوون و پەروەردا جڤاکێ مرۆڤان رێخوشکەرە ژبۆ ئازراندن و چاندنا ئەڤی ھەستێ بکێماسیبوونا ھەر تاکەکی وەک ل پرانیا شەھرەواریێن کەڤندا ژن مینا بونەوەرەکێ لاواز، بێھێز و شەرمینکەر دھات ھژمارتن، دنوکەیا مەژیدا ئەڤ نەریتە بەرچاڤ و دیارە، ئەڤجا ژن دناڤا ئەڤان جڤاکاندا ھەست بکێماسیێ دکەت و ئەو بخوە ژی خوە کێم دبینیت. ئان د جڤاکێن زەلام سالاری (رجولی) دا، پێدڤی و مێرانیە زەلام سەرکەفتی و خودان پلە و پایە بیت و ھەمی پێدڤیێن خێزانێ ژ ئەوی دئێن خواستن، دەمێ وەھا زەلام سەرکەفتی نەبیت ئان دشیانێن ویدا نەبن خواستەکێن خێزان و زارۆکێن خوە جێبەجێ بکەت ژبەر ئەڤێ چەندێ ھەستێ بکێماسیبوونێ ئێکسەر لدەڤ دئازریت و دیار دببت. ھەروەسا د جڤاکێن دکتاتۆر، مافخۆر و نەخۆشدا رەوشەنبیریا کێمکرنا کێمەنەتەوا (الاقلیات) دئێت چاندن و ئەو دئێن چەوساندن ژبەر ھندێ ئەڤ کێمەنەوە ھەست بکێماسیبوونێ دکەن دناڤا کۆمەلگەھێن نەخۆش دا. دیسان رەوشا ھەژاریا مرۆڤان وەھا ل مرۆڤان دکەت ئەو ھەست بکێماسیبوونێ بکەن. ھەروەسا مرن سەدەمەک ھەری دیارە کو مرۆڤ ژبەر مرنێ ھەست بکێماسیبوونێ بکەن چونکی مرۆڤ دزانیت دێ مریت، ئەڤ ئاشنابوونا مە ب مرنێ مرۆڤی تەنگەزار و حێبەتی دکەت، ڤێجا مرۆڤ ھەست بکێماسیێ دکەت و خوە کێم دبینیت ھەمبەر قەدەرا مرنێ. ژ ھەژییە بێژین پەروەردا خەلەت د جڤاکیدا کەسایەتیێن ھەلوەشای و دژە جڤاک د کومەلگەھێدا ئاڤا دکەت وەک نازدارکرنا زێدە یا زارۆکی، ئان پیتەنەدانا زێدە ب زارۆکی و نە تێرکرنا پێدڤیێن ئەوی یێن سرۆشتی.
ژبەر ئەڤێ ھەست بکێماسیبوونا مە ئەم ھەولددین خوە رزگار و قەرەبوو بکەین، ئەڤێ ھەست بکێماسیبوونا خوە بڤەشێرین ب ھندەک رەفتار و ھندەک ھەستێن دیتر، ئان ژی ب ھندەک میکانزماتێن بەرەڤانیکرن، ئەڤ خوە قەرەبووکرنە جاران ب شێوازێن پیرۆزە وەک ب ڤیانێ، ھەڤالینیا ساخلەم، پەیوەندیێن جڤاکی یێن خۆرت، زێدەبونا ھەستێ بجڤاکیبوونێ...ھتد، و جاران کەس ب شێوازێن نە پیرۆز خوە قەرەبوو دکەت وەک خوارنا مافێ خەلکی، گەندەلی، شەر و جەنگ، ئێوریبوون، ھێجەتگرتن، گەھشتن ب کورسیێ و بکارئینانا کورسبێ بۆ مەرەمێن تایبەت. لدوماھیێ گرنگە بدەین خویاکرن ھندی ھەست بجڤاکیبوون لدەڤ ھەر کەسی زێدە ببیت دێ ھەست بکێماسیبوون لدەڤ ئەوی کێم بیت و بەرۆڤاژی.
* زانینگەھا زاخۆ / فاکۆلتیا پەروەردە /پشکا دەروونناسییا گشتی
* ئەڤ بابەتە ل رۆژناما ڕەوشەن ژمارە (١٠٤) ل ڕێکەفتی (١٦/٢/٢٠١٦) ل بەرپەرێ (٣) ھاتیە بەلاڤکرن.
سەرچاوە: لندزی،ج و ھول،ک(١٩٥٧) نڤریات الشخێیە، ترجمە:فرج،فرج احمد والاخرون، مراجعە: ملیکە، لویس کامل، الھیئە المێریە للتالیف و لنشر، القاھرە، ێ ١٦٥.