عەتا قەرەداغی
نووسەر و رۆشنبیر و توێژەر بۆ گوڵان:


پرۆسەی سەربەخۆیی كوردستان و دامەزراندنی دەوڵەت رۆژ لە دوای رۆژ هەنگاوی باشتر دەچێتە پێشەوە و خەڵكی كوردستان ئومێدیان بۆ ئایندەیەكی گەش زیاتر دەبێت، بەڵام لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا كۆمەڵێك كەموكورتی زەق هەن و نێوماڵی كورد وەك پێویست یەكڕیز و یەكهەڵوێست نییە، ئەمەش خۆی لە خۆیدا بە ئاستەنگی سەرەكی لە بەردەم ئامادەباشیی كورد بۆ ئەو پرۆسە گرینگە لە قەڵەم دەدرێت. هەڵوەستەكردن لەسەر ئەو ئاستەنگانە و ورووژاندنی پرسیار سەبارەت بەوەی بۆچی گوتاری نەتەوەی كورد ئەو پەرتەوازییەی پێوە دیارە؟ بۆچی هەتا ئێستا گوتاری نەتەوەیی نەیتوانیوە لە ژێر چەتری پرۆسەی سەربەخۆییدا هەموولا پێكەوە كۆبكاتەوە؟ ئەمانە و چەندین پرسی دیكەمان لەگەڵ عەتا قەرەداغی رۆشنبیر و نووسەر و توێژەر تاوتوێ كرد و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵان-ی دایەوە.


* ئاشكرایە نەتەوە لەناو دەوڵەتدا نەبێت، هەست بەئازادی ناكات، بەڵام ئەوە زیاتر لە پێنج سەدەیە لە دوای چاڵدێران و سەدەیەك لە دوای سایكس پیكۆ، نەتەوەی كورد لە مافی دەوڵەت بێبەش كراوە. ئایا وەك رۆشنبیرێك چۆن سەیری جەدەلیەتی نێوان نەتەوە و دەوڵەت دەكەیت. ئایا تا چەند دەوڵەت بۆ نەتەوە زەروورەتە؟
- ئەگەر ئێمە لە روانگەی كۆمەڵناسییەوە بەگشتی و لە روانگەی مۆدێڕنەوە بەتایبەتی سەیری ئەم باسە بكەین، ئەوا دەبینین بەشێكی زۆری ئەو نووسەرانەی كە لە بواری نەتەوە و دەوڵەت دەنووسن، پێیانوایە ئەوەی نەتەوە دروست دەكات، دەوڵەتە، بە مانایەكی دیكە ئەوان دەیانەوێت بڵێن بە بێ بوونی دەوڵەت شتێك نییە ناوی نەتەوە بێت، بەڵام بەپێی بنەما كلاسیكییەكان دەوڵەت كۆمەڵێك بنەمای دیكەی هەیە، وەك (زمانی هاوبەش و خاكی هاوبەش و دابونەریتی هاوبەش و مێژووی هاوبەش و ئایینی هاوبەش)، ئەمانە دەكران بە بنەما بۆ دروستبوونی دەوڵەت. بێگومان ئەگەر لە روانگەی تێڕوانینە كلاسیكییەكانەوە سەیر بكەین، دەبینین كورد هەموو ئەو بنەما هاوبەشانەی هەیە، لەسەر ئەم بنەمایە ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ مێژووی كۆنی دەوڵەتی مید، ئەگەر بتوانین بیسەلمێنن ئەو دەوڵەتە دەوڵەتێكی كوردی بووە، ئەوا لە دوای دەوڵەتی میدەوە كورد شتێكی نەبووە بە ناوی دەوڵەت، دیارە هۆكاریش زۆرن بۆ ئەوەی كورد نەبۆتە خاوەنی دەوڵەتی خۆی، لەوانە هۆكارە كۆمەڵایەتییەكان شانبەشانی هۆكاری سیاسەتی نێودەوڵەتی. لەوانەیە هەندێك پێیانوابێت ئەم قسەیە بۆ سەردەمی كۆن رەنگە راست نەبێت، بەڵام بەپێی هەندێك لە بۆچوونەكان هەر لەسەردەمی دەوڵەتی ئەكەدی و بابلی كە دوو دەوڵەتی بەهێز بوون با بڵێین لە میزۆپۆتامیا و دەوڵەتی ساسانی و ئاخمینشیەكانیش كە لە ئێراندا هەبوون و لەتەنیشتیشەوە كە دەوڵەتی رۆمی كۆن هەبوون، هەر لەو سەردەمانەوە كوردستان كەوتووەتە ناو چوارچێوەیەكەوە كە دەورە دراوە بە كۆمەڵێك دەوڵەتی گەورە، كە زۆربەی كات بەپێی یەكێك لەو بۆچوونانەی كە هەیە ئەو دەوڵەتانە رۆڵیان هەبووە كە لەوەی رێبگرن لە كوردستاندا دەوڵەتێكی پتەو دروست بێت. هۆكاری سەرەكیش بۆ رێگرتنیان لە دروستبوونی دەوڵەتی كوردستان هۆكاری ئابووری بووە، دەوڵەتانی دەوروبەر ئابووریی كوردستانیان مژیوە و بەلای خۆیاندا بردیویانە و كوردستانیان تووشی ئەو دیاردەیە كردووە كە پێی دەوترێت: «لەبەر رۆیشتنی ئابووری» وەكو بنەمایەك بۆ پێكهێنانی كۆمەڵگەیەك كە بتوانێت لەسەر پێی خۆی رابوەستێت، ئەوەش هەر لە كۆنەوە یەكێك لە پایەكانی دەوڵەتی لە كوردستاندا ئیفلیج كردووە، بە دیوێكی دیكەشدا نەبوونی ئابوورییەكی سەربەخۆ لە كوردستاندا وایكردووە لە قۆناغە جیاجیاكانی مێژوودا چینە كۆمەڵایەتییەكان وەكو خۆیان نەخەمڵێن، ئەمەش بۆتە هۆكاری ئەوەی دامەزراوە سەرەكییەكانی كومەڵگە كە دامەزراوەی خێڵ و تایفەیە نەتوانن بە شێوەیەكی سروشتی پەرەبسێنن و لە قۆناغی تایبەتی خۆیدا دەوڵەتی خێڵ دروست بكەن، وەكو ئەوەی لە دەوڵەتی ئەكەدی و دەوڵەتی بابلی و ساسانی دروست بووە. دوای ئەوەش بەتایبەتی لە قۆناخەكانی دوای فەتحی ئیسلامی و لە مێژووی چاڵدێران ـەوە، كوردستان دابەشكراوە لە نێوان ئەو دوو ئیمپراتۆریەتە ئیسلامییەدا و هەر یەكەی دەسەڵاتی بە سەر بەشێك لە كوردستاندا هەبووە و بە كەیفی خۆیان بەكاریان هێناوە و كوردستانیان كردووە بە مەیدانێك بۆ ململانێیەكانی خۆیان، بەمەش شەڕەكانی خۆیان هێناوەتە ناو جوگرافیای كوردستان و بەشێكی زۆری ئەو شەڕانەش بە خوێنی كورد و ئابووریی كورد كردوویانە، بۆیە لەو قۆناغانەشدا ئێمە نەمانتوانیوە دەوڵەت دروست بكەین. هەموومان دەزانین بەپێی سەرچاوە مێژووییەكان و توێژینەوە كۆمەڵناسییەكان ئەوەی دەوڵەتی نەتەوە دروست دەكات، چینی بورژوای ناوەندە، ئەو چینەی هەڵگری پرۆژە و پەیامی دەوڵەتە، بەداخەوە كە دەكرا لە سەدەكانی حەڤدە و هەژدە و نۆزدە و تا سەدەی بیستیش ئەو چینە لە كوردستان پێبگەیشتایە و دەوڵەتی نەتەوەیی دروست بكردایە، بەڵام بەداخەوە دروست نەبووە بۆ ئەوەی ببێت بە هەڵگری پرۆژەی دروستكردنی دەوڵەت لە كوردستاندا. هەروەها لە سەروبەندی كۆتاییهاتنی جەنگی یەكەمی جیهانیدا و لە چوارچێوەی رێككەوتنی سایكس پیكۆ، دیسان نەخشەیەكی سیاسیی نوێ بۆ دابەشكردنی كوردستان هاتەئاراوە، كە بێگومان ئەوەی كوردی تووشی ئەو چارەنووسە رەشەی ئەم 100 ساڵی رابردووە كرد، نەخشەی سایكس پیكۆ و هەڵوەشانەوەی پەیمانی سیڤەر بوو لە پەیمانی لۆزان، كە لە پەیماننامەی سیڤەردا بەڵێن درابوو بە كورد كە دەوڵەتێكیان بۆ دروست بكرێت، ئەو خەونەشمان زیندەبەچاڵ كرا.
* لەماوەی ئەم 100 ساڵەی رابردوو، كورد بۆ ساتێكیش دەستبەرداری خەبات و قوربانیدان نەبووە، ئایا لە ماوەی ئەم 100ساڵەدا هیچ دەرفەتێك نەبووە كورد دەوڵەتی سەربەخۆ دابمەزرێنێت؟
- لە دوای دروستبوونی دەوڵەتی عێراق، باشووری كوردستان لكێنرا بەم دەوڵەتە عەرەبییەوە كە بە ناجۆر و ناجیزە دروستیان كردبوو، لەلایەكی دیكەوە ئەو دەوڵەتەی كە لە عێراق دروستیان كردبوو، بەتایبەتی پێش دۆزینەوەی نەوت سەرچاوەیەكی ئابووریی ئەوتۆی نەبوو، بیركردنەوەیەكیش هەبوو بەوەی كوردستان جوگرافیایەكە سەرچاوەی ئابووری باشی هەیە، ئەوەش ببێت بە پاڵنەرێك بۆ پەرەپێدانی ئەو دەوڵەتەی بە ناوی عێراقەوە دروستیان كردبوو، بۆیە دیسان لەمەشدا هەم بەریتانییەكان و هەم فەرەنسییەكان و دەوڵەتانی بڕیاربەدەست لەبەر خاتری تورك و عەرەب جارێكی دی غەدرێكی مێژوویی گەورەیان لە كورد كرد و نەیانهێشت دەوڵەتی كوردی دروست بێت. بەڵام خەباتی كورد هەر بەردەوام بووە، بەتایبەتی لە باشووری كوردستان جۆرێك لە خەباتی نەتەوەیی بەردەوام بووە تا ئەو كاتەی 14ی تەمووز لە عێراقدا روودەدات، لە ساڵی 1958 لە دەستووری كاتیی عێراقدا دەوڵەتەكە وەكو ئەوە پێناسە كرا كە بریتییە لە دەوڵەتی دوو نەتەوە كە كورد و عەرەبن، ئەمە خاڵێكی گرینگ بوو بۆ كورد. لە ساڵی 1961 بە دواوە و لە دوای ئەوەی عەبدولكەریم قاسم لە بەرنامەكەی لایدا بە كاریگەری عەرەبە شۆڤێنییەكان كە ئەو كات بەشێك لە بەعسییەكان و خەڵكی كە بوون، ئەوە بوو شۆڕشی كورد دەستی پێكردەوە، هەر بۆیە لە ساڵی 1961ـەوە كورد لە خەباتدایە بێ ئەم لاو ئەو لا، هەموو خەباتەكەی لە پێناو مافە رەواكانی خۆیدا بووە كە ئاستی ئەو خەبات و داوایانەش لە پێناو دروستكردنی دەوڵەتی سەربەخۆی نەتەوەی كوردا بووە . هەتا لە راپەڕینی ساڵی 1991دا بە كردەوە بینیمان لە باشووری كوردستان بەشێكی زۆری جوگرافیای كوردستان لە دەستی داگیركەری عێراقی رزگار بكات و دەركردنی سوپای داگیركەری عێراقی لە كوردستان بە كەركووكیشەوە بەڵگەی ئەوەیە كورد هیچ ساتێك دەستبەرداری دەوڵەتی كوردی و مافە رەواكانی خۆی نەبووە. لە ساڵی 1991 كە عێراق لە شكستدا بوو، ئەو كات زەمینەیەكی لەبار بوو بۆ ئەوەی كورد دەوڵەتی نەتەوەیی خۆی لە باشووری كوردستان رابگەیەنێت، بەداخەوە بارودۆخی ناوخۆی كوردستان و ململانێ حزبییەكان و كەمئەزموونی لە سیاسەت وایكرد كە لە بڕیاردان بترسین. بە هەرحاڵ دروستبوونی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە 1992 – 2003 دەوڵەتێكی رانەگەیندراو بوو، واتە بە جۆرێك لە جۆرەكان سەربەخۆ بووین، بەڵام بەداخەوە كاتێك دەوڵەتی عێراق رووخا، ئێمە چووینەوە بۆ بەغدا، ئەگەر نەچووینایەتەوە بۆ بەغدا و تەسلیمی ئەو دیفاكتۆیە نەبووینایە، رەنگە لە قۆناغێكی پێشكەوتووتردا دەبووین و بگرە بمانتوانیبایە دەوڵەت دروست بكەین.
* هۆكاری ئەوەی كە نەمانتوانی سوود لەو دەرفەتانە وەربگرین، زیاتر بۆ چی دەگێریتەوە؟
- هۆكارەكەی دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی ناسیۆنالیزمی كوردی لە سەر ئاستی سیاسی و حزبی و جەماوەریش بەو شێوەیە پەرەسەندوو نەبوو كە كۆمەڵگە یەكبخات و لە پێناوی سەربەخۆیی و دەوڵەتدا ئاراستەی بكات، تەنانەت نەیتوانی حزبە سیاسییەكانی كوردستان و بڕیاربەدەستانی سیاسیی كوردیش ناچار بكات كە بڵێن ئێمە دەوڵەتمان دەوێت، هەر بۆیە كاتێك ناسیۆنالیزم نەبوو بە پرۆژەیەكی نەتەوەیی و نیشتمانی گەورە، ئەوا گوتاری سەربەخۆیی نابێتە گوتارێكی جەماوەری، بەڵام ئەزموونی گەڕانەوەمان بۆ بەغدا لە ساڵی 2003 تا ئێستا، سەلماندی كە هیچ ئومێدێك لەگەڵ عێراقدا نییە. ئەو عەقڵییەتەی لە عێراقدا حوكمڕانی دەكات عەقڵییەتی ناسیۆنالیزمی عەرەبییە و هیچ گۆڕانكارییەك لە تێڕوانینیان بۆ كورد و مافەكانی دروست نەبووە و ئەگەر پێیان بكرێت بە هەمان شێوەی بەعس بەرامبەر بە كورد رەفتار دەكەن. بۆیە بە بڕوای من ئێستا بارودۆخی نێودەوڵەتی لەبارە و عێراق دەوڵەتێكی زۆر لاوازە و بەشێك لەو سنوورانەی كە سایكس پیكۆ دروستی كردبوون، ئەوەتا داعش ئەو سنوورەیان هەڵوەشاندۆتەوە، بۆیە ئێستا باشترین كاتە بۆ ئەوەی كورد هەم بەرگری لەخۆی بكات، هەم ئەوەی بتوانێت رێگری بكات لە زیاتر پەرەسەندن و بڵاوبوونەوەی تیرۆر لە ناوچەكەدا. كورد لە باشووری كوردستان بەشی هەرە زۆری ناوچەكانی خۆی لە ژێر دەستدایە و ئەگەر دەوڵەت دروست بكات، زۆر لەوەی ئێستا زیاتر خەڵكی كوردستان بە خۆنەویستانەتر بەرگری لەو دەوڵەتە دەكەن و دەیپارێزن.
* ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ مێژووی دەوڵەتی نەتەوەیی لە ئەوروپا، دەبینین دەوڵەتی نەتەوەیی دوای كۆتاییهاتن بە شەڕی 30 ساڵەی ئایینی دروست بووە، هەر دوای دروستبوونی دەوڵەتی نەتەوەییش رۆشنگەری لە ئەوروپا دەستی پێكرد. ئایا تاچەند دەوڵەتی نەتەوەیی بۆ رۆشنگەریی نەتەوە گرینگە و دەبێتە چوارچێوەیەك بۆ دەرخستنی ئیرادەی ئازادی نەتەوە؟
- با ئێمە وەكو كورد سەیری خۆمان بكەین، لە كاتێكدا تۆ ئازادیی تەواوت هەبێت، دەتوانیت گوزارشت لە بوونی خۆت بكەیت. بەبێ ئازادی زۆر ئاستەمە نەتەوە، یان كۆمەڵگە یان تاكەكەس گوزارشت لە بوونی خۆی بكات. واتە بەبێ ئەوەی ببیتە خاوەنی شوناسێك كە شوناسی نەتەوەیە، زۆر ئاستەمە كە بتوانیت پیادەی خواست و ویستەكانی خۆت بكەیت. بۆیە من پێموایە دروستكردنی دەوڵەتێكی نەتەوەیی تاكە رێگایەكە كەسێتی تاكی كورد خۆی تێیدا دروست بكاتەوە، ئەو ئازادییەش بەبێ بوونی دەوڵەت و دروستكردنی دەوڵەت و رزگاربوون لە هەژموون و دەسەڵاتی داگیركارانی كوردستان بە هیچ شێوەیەك نایەتەدی، بۆیە لە راستیدا ئێمە تەنیا لە ئازادی و دروستبوونی دەوڵەتدا دەتوانین كەسێتی و كەلتووری خۆمان بینا بكەینەوە، كاتێك ئێمە سەربەخۆییمان هەبێت، هەموو ئاسۆكان بۆ نەتەوەی ئێمە دەكرێتەوە. ئەگەر ئازادی و سەربەخۆیی بدرێتە نەتەوەی كورد، ئەوا تاكەكانی نەتەوە دەبنە مرۆڤێكی كارا و تاك دەتوانێت رووداو دروست بكات لە سەر ئاستی شارستانییەت. من پێموایە لە ئاستی یەكەمدا دروستكردنی دەوڵەت بریتییە لەو پێداویستییە سەرەكییەی كە دەتوانین بچینە ناو مێژووەوە بەو مانایەی كە لە دروستكردنی شارستانییەتێكی گرینگ بەشداری بكەین، كە شارستانییەتی مرۆڤایەتییە. زۆربەی ئەوانەی رۆژهەڵاتناس و سیاسی و رۆژنامەنووسن و بەگشتی ئەوانەی دێن بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێیانوایە كورد و كوردستان باشترین ناوچەیە بۆ پیادەكردنی دیموكراتی و ئازادی. لەبەر ئەوەی ماوەیەكی زۆر دوور و درێژە قوربانی دەستی نەبوونی (ئازادی و دیموكراسی و ماف) بووین، هەر بۆیە كاتێك ئێمە دەبین بە خاوەنی خۆمان و دەوڵەت و سەربەخۆییمان دەبێت، لە هەموو كەس زیاتر دەتوانین ئەمانە جێبەجێ بكەین.
* ئێستا رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە هەمان سەردەمی شەڕی 30 ساڵەی ئایینی ئەوروپا تێپەڕ دەبێت، كێشە و ململانێی مەزهەبی لە نێوان شیعە و سوننە بە تەواوەتی خەسڵەتی نەتەوەكانی سڕیوەتەوە. راتان لەبارەی دووبارە داڕشتنەوەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست چییە، بەتایبەتی ئەگەر سەقامگیری و ئاشتی لەو داڕشتنەوە تازەیەدا سەرچاوە بگرێت؟
- ئاشتی و سەقامگیری لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بە بێ گۆڕینی ئەو نەخشە سیاسییە جوگرافیایەی لە سایكس پیكۆ تا ئێستا بەردەوامە، دروست نابێت، ئەگەر بگەڕێینەوە سەر ئەسڵی پرسیارەكە كە ململانێی سوننە و شیعە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا زۆر خەست بووەتەوە و ئاشكرایە دوو تەوەری هەیە، یەكەمیان تەوەری شیعە كە ئێران پاڵپشتی شیعەی عێراق و سووریا و حزبوڵا-ی لوبنان دەكات، تەوەری دووەمیان سوننەیە كە لە سعودییەوە بۆ دەوڵەتانی كەنداو و توركیا درێژ دەبێتەوە، بەڵام بەرژەوەندیی ئێمەی كورد لەم ململانێیەدا ئەوەیە كە بە هیچ شێوەیەك لە شەڕی تائیفی و مەزهەبیی نێوان شیعە و سوننەوە تێوەنەگلێین، چونكە ئەو شەڕە نە هیچ بۆ ناوچەكە بەرهەم دەهێنێت، نە لە رووی مرۆڤایەتی و ئازادییەوە هیچ ئەنجامێكی دەبێت. بێگومان ئێمە ئەزموونی سوننەشمان لە عێراق بینیوە كە چۆن حوكمڕانی كردووە، هەروەها ئێستا ئەزموونی سوننە لە نیمچە دورگەی عەرەبی دەبینین كە چۆن سیاسەت دەكات، هەروەها ئەزموونی سوننە لە توركیا دەبینین كە ئەویش چۆن سیاسەت دەكات. بۆیە هەموو ئەوانەی بنەمایەكی مەزهەبییان هەیە لە سیاسەتدا كارێكی ترسناكن و ئایین كاتێك جوانە كە جیاكرابێتەوە لە دەوڵەت و پێوەندی بە دەوڵەتدارییەوە نەبێت. ئایین بریتییە لە پێوەندی نێوان تاكەكان و پەروەردگار و هەر كەسێك ئایینی خۆی هەڵدەبژێرێت و دەتوانێت وەك مافی تاكەكەسیی خۆی شوێنكەوتووی ئەو ئایینە بێت، بەڵام بە بنەماكردنی ئایین و مەزهەب بۆ دەوڵەتداری یەكێكە لەو كارەساتانەی دەبێت مرۆڤایەتی خۆی لێ رزگار بكات، هەمووشمان دەزانین ئەورپا كاتێك پێشكەوتووە و پەرەی سەندووە و بۆتە دەوڵەتی قانوون و یاسا سەروەر بووە، ئەمە كاتێك بووە كە ئایین و دەوڵەت لە یەكتری جیاكراوەتەوە و ئایین نێردراوەتەوە بۆ كەنیسە و دەوڵەتیش دراوەتە دەستی ئەو كەسانەی كە دەوڵەتمەدار بوون و زانیویانە دەوڵەت بەڕێوەبەرن، بۆیە هەتا لە روژهەڵاتی ناوەڕاستیشدا ئەم دووانە لێك جیانەكرێتەوە، ناوچەكە سەقامگیری بە خۆیەوە نابینێت.
* لە ناو ئەو گۆڕانكارییە حەتمییەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، كورد ژمارەیەكی دیارە و لە سەر ئاستی ناوچەكە و جیهانیش دەخوێندرێتەوە و حیسابی لە سەر دەكرێت، بەتایبەتی لە شەڕی دژی داعشدا، ئەمەش مانای ئەوەیە هەر گۆڕانكارییەك بەسەر ناوچەكەدا بێت، كوردیش دەگرێتەوە، ئایا مەزندەتان بۆ ئەو گۆڕانكارییەی بە سەر كوردستاندا دێت چۆنە و بەرەو كام ئاراستە دەچێت؟
- ئێمە هەموومان لەوانەیە ئاواتمان ئەوە بێت، یەك كوردستانی گەورەمان هەبێت، بەڵام لە چوارچێوەی ئەو مەزندانەی بۆ گۆڕانكاری لە نەخشەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەكرێت، لە ئاستی یەكەم باشووری كوردستان و لە ئاستی دووەم رۆژئاوای كوردستان دێت كە مەزندەی گۆڕانكارییان بۆ دەكرێت، سەبارەت بەشی رۆژهەڵات كە لە ژێر دەستی ئێراندایە، پێموایە بۆ ئەم گۆڕانكارییە و لە مێژووی نزیكدا دوورە لە گۆڕانكاری، سەبارەت بە باكووریش راستە ئێستا لەو پارچەیە بەرگرییەكی بەهێز هەیە، هەروەها بینیمان كورد بەشداری هەڵبژاردنی كرد بۆ جاری یەكەمیش لەم هەڵبژاردنە ژمارەی كورسییەكانی زیاتر بوو، بەڵام بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختەی دووەمی توركیا، باكوور سیاسەتێكی هەڵەی كرد، هەر بۆیە ئەگەر گۆڕانكاریی گەورەش بۆ باكووری كوردستان لە مێژووی نزیكدا زۆر چاوەڕوانكراو نییە، بە واتایەكی دیكە باكوور و رۆژهەڵات ناتوانن بەم زووانە لە هەر دوو دەوڵەتی توركیا و ئێران جیاببنەوە، لەبەر ئەوەی ئەو دوو دەوڵەتە گەورەن، تەنانەت زۆر جار دەوڵەتە زلهێزەكانی ئەمەریكا و ئەوروپا لە بەرامبەر ئێران و توركیادا راماون و نازانن چی بكەن، بەڵام هەر دوو دەوڵەتی عێراق و سووریا كە بۆ مێژوویەكی دوور و درێژ دوو پارچەی كوردستانیان داگیر كردووە، ئێستا لە بەردەمی هەڵوەشانەوەدان، لە راستیشدا ئێستا سیاسەتی نێودەوڵەتی ئەو دوو دەوڵەتەی راگرتووە، ئەگینا لە باری واقیعدا شتێك نەماوە ناوی دەوڵەتی عێراق، یان دەوڵەتی سووریا بێت. بۆیە بە تێڕوانینی من لەم دوو وڵاتەدا شتێك دروست نابێتەوە كە ناوی دەوڵەت بێت، هەتا ئەگەر بە ئەستەمیش وەك دوو دەوڵەت بهێڵدرێنەوە، ناتوانن ئەو پێكهاتانەی عێراق و سووریایان لێ پێكهاتووە، جارێكی دیكە پێكەوە كۆبكرێنەوە. هەر بۆیە بە ئاستی یەكەم، باشووری كوردستان هیچ پێوەندییەكی ئەوتۆی لەگەڵ دەوڵەتی عێراق نەماوە، بۆیە ئەگەر سەیری سیاسەتی نێودەوڵەتی بكەین، دەبینین ئەو بایەخدانەی بە باشووری كوردستان دەدرێت، هاوتای بایەخدانی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییە بە كوردستان وەك دەوڵەتێك، هەروەها لەسەر ئاستی باشووری كوردستان پێشمەرگەمان هەیە وەك سوپای كوردستان كە دەوڵەتی عێراق تەنیا فیشەكێكی ناداتێ، هەروەها لە رووی ئابوورییەوە عێراق هیچ پێوەندییەكی بە باشووری كوردستانەوە نەماوە و ئەوە ماوەی دووساڵ زیاترە هیچ بودجەیەكی بۆ كوردستان نەناردووە، لە رووی سایكۆلۆژیی كۆمەڵایەتیشەوە كەس نییە لە باشووری كوردستان خۆی بە عێراقی بزانێت، مەگەر بە دەگمەن ئەویش لەبەر بەرژەوەندیی تایبەتی خۆیەتی، نەك خواستی گەلەكەی. لەمەش زیاتر خۆشبەختانە لەماوەی دوو ساڵی رابردوودا هەموو ئەو ناوچانەی پێشتر پێیان دەگوترا، ناوچە جێناكۆكەكان و رژێمی پێشووی بەعس تەعریبی كردبوون، ئێستا لە سایەی هێزی پێشمەرگەی كوردستان گەڕاونەتەوە سەر كوردستان و بە دەستی پێشمەرگەوەن. لە رووی دیپلۆماتییەوە ئەگەر ئێستا سەیری هەولێر بكەین زیاتر لە 20 كونسوڵخانەی وڵاتانی دەرەوەی تێدا كراوەتەوە، هەروەها شاندی باڵای وڵاتان لە سەر ئاستی سەرۆك و سەرۆك وەزیران و وەزیرانی دەرەوە و بەرگری سەردانی هەولێر دەكەن، هەروەها شاندەكانی هەرێمی كوردستان كە سەردانی دەرەوە دەكەن، وەك شاندی دەوڵەتێكی سەربەخۆ پێشوازییان لێدەكرێت، هەموو ئەمانە بنەمای ئەوەن كە كوردستان وەك دەوڵەت سەیر دەكرێت، لەم روانگەیەوە من وای دەبینم ئێمە لە ئێستادا پێویستمان بە دوو شت هەیە، یەكەمیان ئەوەیە كە نێوماڵیی خۆمان لە ناوخۆدا زیاتر رێكبخەینەوە و كێشەكانی خۆمان چارەسەر بكەین، گرینگە ئەو راستییەش لەبەرچاو بگرین كە لە پێناوی دروستكردنی دەوڵەت و رێكخستنەوەی نێوماڵی خۆماندا هیچ شتێك تەنازول نییە، بەپێچەوانەوە هەر نەرمی نواندنێك هەڵوێستێكی نیشتمانییە كە لە پێناوی ئامانجی سەربەخۆییدا دەیكەین. بۆیە لەم رووەوە پارتی دیموكراتی كوردستان وەك حزبی یەكەم لە كوردستان و بەڕێز كاك مسعود بارزانی وەك كەسی یەكەم لە كوردستان ئەركی زیاتریان لەسەر شانە، ئەگەر من لە باتی ئەوان دەسەڵاتم هەبێت، كام لایەن زیاتر ناڕەزایی و داخوازی هەیە، زیاتر گوێی دەدەمێ بۆ ئەوەی لەم پرۆسەیەدا لەگەڵم بێت، بۆ ئەوەی هەموو دەست لەناو دەست بەرەو ئامانجە گەورەكە هەنگاو هەڵبگرین. هەروەها خاڵی دووەم ئەوەیە لەسەر ئاستی دیپلۆماتی هەڵمەتێك بكەین بۆ شیكردنەوەی ئامانجەكانمان، بەتایبەتی بۆ هەردوو دەوڵەتی ئێران و توركیا و پێیان بڵێین، ئێمە دوژمنایەتی ئێوە ناكەین، دەمانەوێت وەك دراوسێ بە ئاشتی پێكەوە بژین. سەبارەت بە سیاسەتی نێودەوڵەتیش، پێموایە كەس نایەت دەوڵەتمان پێشكەش بكات، بۆیە دەبێت كورد خۆی هەموو كارێك بكات، ئەو تێڕوانینانەشی لە سیاسەتی نێودەوڵەتی دەبیندرێت، من پێموایە سیاسەتی نێودەوڵەتی دژی سەربەخۆیی دەوڵەتی كوردستان نییە، سەبارەت بە رۆژئاوای كوردستانیش دیارە ئەوانیش لەوێ هەندێك هەنگاو چوونەتە پێش، بەڵام هەتا رژێمی بەشار ئەسەد بمێنێ، چارەنووسی ئەو بەشە نادیار دەبێت، كە پێدەچێ لە پشتەوە رێككەوتنێك لە نێوان رووسیا و ئەمەریكا هەبێت بۆ مانەوەی رژێمەكەی بەشار ئەسەد، بۆیە نازاندرێت جارێ چارەنووسی ئەو بەشە چۆن دەبێت، كە من ئومێد دەخوازم چارەنووسێكی گەش بێت. بۆیە گرینگە لەم كاتەدا دوو بەشی كوردستان رزگاری بێت. ئەگەر سەیر بكەین عەرەب نەتەوەیەكی گەورەیە و چەندین دەوڵەتی دروستكردووە، بۆیە ئەگەر لە باشووری كوردستانیش دەوڵەتێك دروست بێت، ئەوە سەروەرییەكی گەورەیە و دەبێت بە پێگەیەك بۆ كوردستان و سەربەخۆیی كوردستانی گەورە. بۆیە لەم بارودۆخەدا كە ناوچەكە لەسەر لێواری گۆڕانكارییە، ئەگەر ئێمەی كورد بمانەوێت خۆمانی بۆ ئامادەبكەین، ئێمە یەكەم لایەن دەبین كە سوودمەند دەبین لەو نەخشە تازەیەدا و نەخشەی باشووری كوردستان جیادەكەینەوە و خۆمان دەبینە خاوەنی ئەم كیانە.
* بۆ ئێستای كوردستان یەكڕیزی و یەكهەڵوێستیی نێوان لایەنە سیاسییەكان زۆر گرینگە، بەڵام ئەم یەكڕیزی و یەكهەڵوێستییە بوونی نییە، ئایا تاچەند گرینگە بۆ ئەم قۆناخە حزبە سیاسییەكان هەندێ بەرژەوەندیی لاوەكی و حزبی وەلا بنێن و لە سەر ئەم پرسە یەكدەنگ و یەك هەڵوێست بن؟
- بێگومان ئەگەر ناسی???