سایكۆلۆژیایا دیرۆكی د پرۆسێسا كارێ خۆ دا و د ڤەكۆلینا دیاردە و كەساتیێن كۆ ل رابردووی دا هاتین و كاریگەری لسەر جڤاكێ كرین، دڤێتن هندەك بنەما و پرەنسیپ و یاسایا كڤش بكەتن و بكەتە دەرگەهەك بۆ ڤەكۆلینێن نۆكە و چەوانییا سەرەدەریكرن دگەل هەلویست و بوویەرێن سیاسی و پەروەردەیی و جڤاكیێن ڤی سەردەمی.
تیرۆریزم وەك بوویەرەك جڤاكی كە مرۆڤایەتیێ ئەزموونەك تەحل یا دگەل دا هەی، و نەخاسمە ژی ژ دەمێ سەرهلدانا ڕێكخراوێن وەكی ئەلقاعدە و تالیبان و بگرە هەتاكۆ ئەلشەباب و بۆكۆحەرام و لڤێ دۆماهیكێ ژی داعشێ. هەمی ڤان ڕێكخراوێن تیرۆریستی دوو خالێن هەڤپشك دگەهینیتە ئێك: ئێكەم: رەفتارێن تووندوتیژی و كۆشتار و قڕكرن و هەڕفاندن و خرابكرن، و دووهەم ژی حەزەكا بێ وێنە بۆ خەلافەتكرنێ. خالا ئێكەم یا ئاشكرایە. بەلێ خالا خەلافەتێ د جهێ خۆ دایە بهێتەگۆتن كە زانایێن ئایینی بچاڤێ دەستهەلاتەكا سیاسی تەماشەی وێ ناكەن. باوەرا وان ئەوە كە وەك حەدیسا پیرۆز دبێژیتن كە خەلافەت تنێ سی سالێن پشتی وەفاتا پیامبەری ( س ) یە و ئەو كەسێن پشتی ڤێ قۆناغێ هاتین و دهێن دەستهەلاتا وان پاشایەتییە نەك خەلافەت[ 2 : 88 ].ئەڤە بیروباوەرێن زانایێن ئایینێ ئیسلاما پیرۆزە و چ گۆمان تێدا نینە. و دیارە كۆ ئەڤ هزرە دویر نینە ژ لۆژیك و سروشتی. ئایینێ ئیسلامێ وەك ئایینەكێ چاكسازیێ هژمارەكا بۆهایێن بلند وەك دادپەروەری، یەكسانی و دلۆڤانی و لێبۆرین دناڤ خەلكێ دا بەلاڤكرن و نموونەی هەرە دیارێن جێبەجێكرنا وان بۆهایان ژی خۆدێ پیامبەر(س) و خەلیفەیێن راشدین بوون، بەلێ پشتی وان قۆناغا جڤاكا ئیسلامی جۆرەكێ لادانێ بخۆڤە دیت و هێدی هێدی ڤان بۆهایان رەنگێ خۆ نەما و خەلافەتێ جهێ خۆ دا دەستهەلاتێن زۆردار [ 2 : 218 ]، كە گەلەك ژ وان ناڤێ خۆ كربوو خەلیفە و نموونەی وان خەلیفەیێن ئەمەوی، و پشتی وان عەباسی و هەتاكۆ خەلیفەیێن ئۆسمانی، كە ژبلی هندەك كەسێن دەگمەن، یێن دیتر تنێ ژیانا دنیایی و رابواردن و مێبازی و زۆرداری كربووە فەلسەفەیا ژیانا خۆ و ئەڤە ژی بەرهەمێ سروشتیێ ژیانێ یە.خەلافەت دیاردە و بوویەرەكا جڤاكییە و وەك هەر بوویەرەكا مرۆڤایەتی دكەڤیتە بن كارتێكرنا جڤاكێ و كاودانێن ئابووری، سیاسی، جڤاكی، و سایكۆلۆژییا وێ. ئایا هەكەر ئەمیرەكێ ڕێكخراوا تیرۆریستییا داعشێ بگەهیتە گۆپیتكا دەستهەلاتێ و بێژین بیە " خەلیفە " دێ شێتن وەكی خەلیفەیێن راشدین ( س ) چاڤێ خۆ لڤێ جیهانا تێر زەرق و بەرق و هەمی بوویەرێن جڤاكیێن وێ بنقینیتن؟ ئایا دێ شێتن ژ تەلەفزیۆنێ، ئەنترنێتی و پێشكەفتنێ و شارستانیەتا نۆكە خۆ ڤەشێریتن؟ ئایا دێ شێتن وێ دادپەروەری و لێبۆردەیی و دلۆڤانییا پیامبەری (س) و خەلیفەیێن راشدین ( س) جێبەجێبكەتن؟ چ گۆمان تێدا نینە كاودانێن جڤاكی یێن نۆكە دێ كارتێكەریێ ل هەر تاكەكی كەتن چ خەلیفە بیتن یان مرۆڤەكێ ئاسایی و هەكەر نە وەسا بیتن ئەڤە ئانكۆ ئەڤ كەسە مرۆڤەك نەئاساییە و وەكی كوردی دبێژن " شێتە "! و رەفتارێن نۆكەیێن ڤێ ڕێكخراوێ مەزنترین و رۆهنترین بەلگەنە كە نیشان ددەن خەلافەتا وان خۆ لبەر گۆهۆڕینێن هەڤچەرخ ناگریتن. رۆژانە مە ل دەزگەهێن راگەهاندنێ گۆه لێ دبیتن و دبینین كە هەلگرێن ئالایێ خەلافەتا نۆكە و ڤایرۆسێ دڕندایەتیێ چ تاوانێن دژی مرۆڤایانە و بێی جیاوازییا ئایینی، رەگەرزی، نەتەوایەتی و مەزهەبی ئەنجام ددەن. ئایا هەلگرێن ڤێ ڤایرۆسێ دێ چەوا شێن جهێن پیامبەرەكێ مەزن ( س )، كە نموونەی مرۆڤایەتی و دادپەروەری و دلۆڤانیێ و یەكسانیێ بوویە ل دیرۆكا شارستانیەتێ بگرن. حاشا. ئایا تیرۆریستێن تاوانبار دێ شێن ببن جێگرەوەی ڤی مرۆڤێ نموونە و ژێگرتی؟ چ گۆمان تێدا نینە وەك باب و باپیرێن مە گۆتین " خیارە ژ تویتكی دیارە " و ئەڤ یاسایە دگەل رەوشت و كەساتییا تیرۆریستان دگۆنجیتن، چونكی ئەوان ب ئێكەمین قۆناغێن دەستهەلاتا خۆ سەلماند كە دێ دۆماهیكا وان چەوا بیتن. وەك ئەكادیمیەكێ ئەرەب دبێژیتن ئاریشەیا هەرە مەزنا دەستەهلاتدارێن ئەرەب ئەوە كە ئەڤ دەستهەلاتدارە خۆ د دەمێ نۆكەیێ سایكۆلۆژیدا نابینن، بەلكۆ هێشتان د رابردووی دا دژین و خۆ ب بەردەوامییا خەلیفەیێن ئەمەوی و عەباسی [ 1 : 137 ]، و ژ بەر ڤێ ئێكێ یە كۆ نەشێن بشێوەیەكێ سایكۆلۆژیكی دگەل كاودانێن نوی دا بگۆنجن. ژێدەر : [ 1 ] صالح،قاسمحسین.(2011) الشخصیەالعراقیەالمڤهروالجوهر- تحلیلاتسیكوسوسیولوجیە، گ.2.چفافللنشر،بغداد، ص . 241[ 2 ] الوردی، علی (1994). منگق ابن خلدون فی چوء حچارته و شخصیته، گ 2، دار كوفان، بیروت، 287ص.
• ئەڤ بابەتە یا ل رۆژناما ( وار ) هاتیە بەلاڤكرن ل ژمارە (8134 ) ڕێكەفتی ( 11/6 /2015) ل( 6).