لەوانەیە هێنانەوەی یۆنان وەك نموونە لە تەنگژەی یۆرۆدا كە هەموو دەوڵەتانی یەكێتی ئەوروپای گرتەوە، نموونەیەكی تازە و باش بێت بۆ ئەوەی بڵێین كە دایكی هەموو تەنگژە سیاسی و ئابووری و داراییەكانی هەر حكومەتێك نەبوونی سەقامگیری سیاسی و غیابی ئیرادەیەكی سیاسیی بەهێزە.
ئاشكرایە تەنگژەی (یۆرۆ) تەنگژەیەكی ئابووری و دارایی نەبوو كە بە تەنیا رووبەڕووی یۆنان بووبێتەوە، بەڵكو ئەم تەنگژەیە لە ساڵی 2008 لە ئەمریكا دەستی پێ كرد و خۆپیشاندەران بۆرسەی وۆڵ ستریت-یان سووتاند و پاشانیش ئەم تەنگژە داراییە یەكێتی ئەوروپاشی گرتەوە، بەڵام لەناو ئەو هەموو دەوڵەتانەدا تەنیا یۆنان ئیفلاسبوونی خۆی راگەیاند، هەروەها راشیگەیاند ئەگەر یەكێتی ئەوروپا بە هانایەوە نەچن، ئەوا ناچار دەبێت لە یەكێتی ئەوروپاش بكشێتەوە.
ئەگەر لێرەوە ئەو پرسیارە بورووژێنین و بپرسین: ئایا بۆچی تەنیا دەوڵەتی یۆنان تووشی ئەم كارەساتە گەورەیە بوو، بەڵام دەوڵەتانی دیكەی یەكێتی ئەوروپا بەو ئاستە تووشی تەنگژە و كارەساتی گەورە نەبوون؟ بێگومان وەڵامەكەی ئەوەیە كە لە ناو پرۆسەی سیاسیی یۆناندا هەر دوو هاوپەیمانی (چەپ و راست) كە دوو هاوپەیمانی حزبی گەورەن و دەسەڵات لەگەڵ یەكدا ئاڵوێر دەكەن، ناسەقامگیرییەكی سیاسی و حكوومیی ئەوتۆیان لە دەوڵەتی یۆناندا دروست كردووە كە بچووكترین كێشە دەبێتە كارەساتێكی گەورە بۆ دەوڵەتەكە.
هێنانەوەی دەوڵەتی یۆنان وەك نموونە لەبەر ئەوە بوو كە یۆنان لە دوای ساڵی 1975 و هاوكات لەگەڵ ئیسپانیا و پورتوگال وەك نموونەیەكی سەركەوتووی شەپۆلی سێهەمی دیموكراتی پێناسە دەكرێن، دەوڵەتێكە كە ئەو مەرجانەی تێدا بووە كە ببێت بە ئەندامی یەكێتیی ئەوروپا، ئەمەش مانای ئەوەیە دەوڵەتەكە خاوەنی هەیكەلێكی دامەزراوەیی گەورە و پێشكەوتووە، بەڵام لەبەر ئەوەی لە پشت ئەم هەیكەلە دامەزراوەییەوە ئیرادەیەكی سیاسیی بەهێز نییە، ئەوا دەوڵەت تووشی گرفتی گەورە بووە، بۆیە وەك پێویست چاكسازییان پێ ناكرێت.
ئەمە ئەوەمان بۆ ئاشكرا دەكات، جامبوون، یان چەقبەستنی پرۆسەی سیاسی پەیوەندی بە دەوڵەتی پێشكەتوو و دواكەوتووەوە نییە، یان پەیوەندی بەوەوە نییە ئەو دەوڵەتە هەیكەلەیەكی دامەزراوەیی پێشكەوتوو، یان دواكەوتووی هەیە، بەڵكو پەیوەندی بەو ئیرادە سیاسییەوە هەیە كە ئەو دامەزراوانە هەڵدەسووڕێنێت، هەر كاتێكیش ئەوە دروست بوو، ئەوا ئیرادەی هاوشێوەی پاول كاگامی دەردەكەوێت كە دەوڵەتی رواندای لە ناو جەرگەی ئەفریقیادا لە دەوڵەتی (قەبرستان)ـەوە گۆڕی بۆ خۆشترین دەوڵەتی (گەشتیاری) لە ئەفریقیادا.
لە پرۆسەی حوكمڕانیی هەرێمی كوردستاندا، ماوەی زیاتر لە 15ساڵە سەری زمان و بنی زمانی حزبە سیاسییەكان ئەنجامدانی چاكسازی و رووبەڕووبونەوەی گەندەڵییە، بەڵام هەتا هەفتەی رابردووش كە ئەنجومەنی وەزیران پڕۆژە یاسای چاكسازی رەوانەی پەرلەمان كرد، كێشمەكێشێكی زۆر بۆ دواخستن و پەكخستنی ئەو پڕۆژە یاسایە هەبوو، ئەگەر ئیرادەی سیاسیی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران نەبوایە، ئەمجارەش ئەو پڕۆژە یاسایە پەك دەخرا، هەروەك چۆن لە خولی پێشووی پەرلەماندا، ململانێی حزبە سیاسییەكان بووە هۆكاری ئەوەی یاساكە لە پەرلەمان پەسەند نەكرێت.
سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستان لەو رۆژەوەی كە سوێندی یاسایی لە پەرلەمان خواردووە و بەرنامەی حكومەتەكەی راگەیاندووە، بە ئیرادەیەكی سیاسیی بەهێزەوە كاروبارەكانی حكومەت هەڵدەسووڕێنێت و، ئەم ئیرادە سیاسییە بەهێزەش هەمان ئەو ئیرادە سیاسییەیە كە سەرۆك بارزانی دەەیەوێت كوردستانێكی بەهێز و حوكمڕانیەكی بەهێزی پێ بێنێتە ئاراوە.
خاڵی گەشبین و جێگەی ئومێد لە چاودێریكردنی ئەدای حكومەت لە كابینەی نۆیەمدا، ئەوەیە كە نەخشە رێگای پرۆسەی چاكسازی و رێگریكردنی لە گەندەڵی لە لوتكەوە دەستی پێ كردووە، راشكاوانەتر لەو خەڵكانەوە دەستی پێ كردووە كە پێشتر پێیان وابوو لە سەرووی یاسای و حكومەتەوەن، بەڵام لەگەڵ دەستپێكی كاری ئەم كابینەیە ئەوانە هەموویان رووبەڕووی یاسا كراونەتەوە و رێوشوێنی یاسایی توند لە بەرامبەریان گێراوەتەبەر و توانراوە سنووریان بۆ دابنرێت. سەبارەت بە پڕۆژە یاسای چاكسازیی مووچە و خانەنشینیش، گەشبینییەكی زۆر هەیە كە لە ماوەیەكی كورتدا لە پەرلەمانی كوردستان پەسەند بكرێت و ببێتە یاسا، ئەم یاسای چاكسازییە جیا لەوەی كێشەی فەرمانبەرانی كەم مووچە و مووچەی هێزی پێشمەرگەی كوردستان بەرز دەكاتەوە، لە هەمانكاتدا بە كەمكردنەوەی مووچەی پلە تایبەتەكان، جۆرێك لە دادپەروەری لە نێوان داهاتی تاكەسی هاووڵاتیاندا دروست دەكات، ئەم دادپەروەرییە كە لە مووچەدا دێتە ئاراوە، هەستی هاووڵاتیبوون لای هەر تاكێكی كوردستان قووڵتر دەكاتەوە، لە هەمانكاتدا ئەو بۆشایەشی لە نێوان هاووڵاتی و حكومەتدا هەبووە، پڕی دەكاتەوە.
لایەنێكی دیكەی ئەرێنی لە پڕۆژە یاسای چاكسازی ئەوەیە كە رێگە لە بەهەدەردانی دارایی گشتی دەگرێت و لانیكەم مانگانە نزیكەی 80-100 ملیار دینار بۆ خەزینەی حكومەت دەگەڕێتەوە، ئەمە بێجگە لەوەی هەر لە دەستپێكی كاركردنی كابینەی نۆیەمەوە رێگرتن لە بەهەدەردانی دارایی گشتی گیراوەتەبەر و بەپێی ئەو زانیارییانەی لە لێدوانی وەزیرەكانەوە گوێبیستی دەبین، لە سەر ئاستی هەموو وەزارەتەكان پرۆسەی زیادكردنی داهات لە ئاستێكی زۆر باشدایە و هەوڵەكانیش بەردەوام دەبن و ئومێدی ئەوەی لێ دەكرێت لە چەند مانگی داهاتوو داهاتی حكومەت دوو بەرانبەر داهاتی ئێستای لێ بێت، ئەمەش دەروازەیەكی گەورە بۆ فراوانكردنی خزمەتگوزاریی گشتی دەكاتەوە و حكومەت دەتوانێت لە هەموو بوارەكاندا خزمەتگوزاریی باشتر پێشكەشی هاووڵاتیان بكات.
لایەنێكی دیكەی گرنگ كە لەم ئیرادە سیاسییە بەهێزەدا لە ناو پرۆسەی حوكمڕانیی ئێستای كوردستاندا بەرجەستە بووە، ئەوەیە كە تەواوی دامەزراوەكانی پرۆسەی حوكمڕانی (سەرۆكایەتی هەرێم، پەرلەمان، حكومەت، دەسەڵاتی دادوەری) هەر یەكەیان بەپێی تایبەتمەندیی خۆی بەشێكی قورسایی پرۆسەكەی خستۆتە سەرشانی خۆی و هاوكاری و هەمانگیی تەواویشیان پێكەوە هەیە.