پرۆسەی سیاسیی عێراق جارێكی دیكە رووبەڕووی قەیرانێكی گەورە دەبێتەوە و رۆژی 13/7/2010 پەرلەمانی عێراق نەیتوانی سێ پۆستە سەروەرییەكە (سەرۆكایەتی كۆمار، سەرۆكایەتی وەزیران، سەرۆكایەتی پەرلەمان) یەكلایی بكاتەوە، بۆیە دانیشتنەكەی پەرلەمان وەك فێڵێكی شەرعی بۆ ماوەی دووهەفتە بەكراوەیی هێڵرایەوە، ئێستا لە چاوەڕێی ئەوەداین كە هەفتەی دادێ 27/7/2010، جارێكی دیكە پەرلەمانی عێراق كۆبێتەوە بۆئەوەی قەیرانی ئەم سێ پۆستە یەكلایی بكاتەوە، بەڵام وەك رەوتی رووداوەكان ئاماژەی پێدەكەن، بارودۆخەكە بەداخەوە بەرەو خراپتر دەچن، لایەنە سەرەكییەكانی عێراق بە تایبەتی لە نێوان هاوپەیمانی نێوان دەوڵەتی یاسا و ئیئتیلافی نیشتمانیدا لەسەر دەسنیشانكردنی پۆستی سەرۆك وەزیران ناكۆكییەكی زۆر هەیە و لیستی ئیئتیلاف بە كاندیدكردنەوەی د.مالیكی بۆ ئەو پۆستە رازی نییە و لیستی دەوڵەتی یاساش بێجگە لە د.مالیكی كاندیدی دیكەی نییە، بۆیە ئێستا سیناریۆی پێكهاتنی حكومەتی داهاتووی عێراق تا ئەوپەڕی ئاڵۆز بووەو پێناچێت بەئاسانی بكرێتەوە، هەندێك لە چاودێران وای دەبینن ئەگەر بارودۆخەكە بەمجۆرە بەردەوام بێت، ئەوا عێراق دەكەوێتە ناو بۆشاییەكی دەستووری و یاسایی و حكومەتی د.مالیكی شەرعیەتی دەستووری لەدەسدەدات، بەڵام دیسان لایەنی د.مالیكی جەخت لەوە دەكەنەوە حكومەتی ئێستا هەمان شەرعیەتی پێشانی ماوەو دەتوانێت نەك تەنیا حكومەتی بەڕێكردنی كاری رۆژانە بێت (حكومە تصریف الاعمال)، بەڵكو هەمان شەرعیەتی جارانی هەیە و ئەگەر پێكهێنانی حكومەتیش دوابكەوێت، ئەوە ئەم حكومەتە هیچ جیاوازییەكی لەگەڵ حكومەتەكەی پێش هەڵبژاردنەكانی مارتی رابردوو نییە، ئەوەشی دەبێتە پاڵپشت بۆ ئەم پێداگرتنەی مالیكی ئەوەیە كە لەدەستووری عێراقدا بەندێك نییە ماوەی حكومەتی بەڕێوەبردنی كاری رۆژانە دیاری بكات، یان شەرعیەت لە حكومەت وەربگرێتەوە و وەك حكومەتی بەڕێوەبردنی كاری رۆژانە پێناسەی بكاتەوە، بێگومان ئەمە ئیشكالیەتێكە و وەك پێشتر پسپۆرانی ئامۆژگای واشنتۆن بۆ سیاسەتی رۆژهەڵاتی نزیك ئاماژەیان پێكردبوو، دەستووری عێراق ئەم كێشەی هەیە و مەسەلەی ماوەی حكومەتی بەڕێوەبردنی كاری رۆژانەی دەستنیشان نەكردووە، ئەمەش دەبێتە بیانوویەك بۆ ئەوەی حكومەت بەهەمان هێزی پێشوو بەبێ چاودێری پەرلەمان كاری خۆی بكات و ئەمەش مەترسی لەسەر داهاتووی حكومڕانی كوردستان دروست دەكات، بەهەرحاڵ ئەمە ئەو حاڵەیە كە مەترسی گەورەی لێ چاوەڕوان دەكرێت و هیچ دوورنییە ئەگەر كێشەكە بەمجۆرە بەردەوام بێت و لایەنە عێراقییەكان بیر لەپەنابردن بۆ چارەسەری دیكە بكەنەوە، سەبارەت بەم پرسە و تێڕوانینی پسپۆران بۆ واقیعی ئێستای عێراق بۆ ئەم راپۆرتە پێوەندیمان بە پرۆفیسۆر بێنجامین فریدمان تۆژەری باڵا لە پرسەكانی ئاسایشی نیشتمانی ئەمریكا كرد و بەڕێزی بەمجۆرە رای خۆی بۆ ئەم راپۆرتە دەربڕی: ((وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا پێویستی بە هاوكاری عێراقییەكان هەیە بۆ گەیشتن بە چارەسەرێكی سیاسی سەركەوتوو. لەم روانگەیەوە، نەئەمریكییەكان و نەكۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ناتوانن چارەسەرێك بەسەر عێراقییەكاندا بسەپێنن. لە راستیدا دەسەڵات و دەستڕۆیشتوویی ئێمە بەهۆی كشانەوەی بەرنامە بۆ داڕیژراو و بەرەوپێشچوونی حكومەتی عێراقی و پارتە سیاسییەكانی ئەو وڵاتە بەرەو داكشان دەچێت. ئەمریكییەكان مەیلی ئەوەیان هەیە موبالەغە لە توانای خۆیاندا بكەن بۆ كۆنتڕۆڵكردنی سیاسەتی ئەو وڵاتەی كە داگیری دەكات، پێموایە نابێت عێراقییەكان هەمان هەڵە دووبارە بكەنەوە. چارەسەری كێشەكانی عێراق لەخودی عێراقییەكان خۆیانەوە سەرچاوە دەگرێت. ئەگەر مالیكی ئاشتیانە پۆستەكەی جێنەهێڵێت، كە ئەمەش پێچەوانەی یاسایە، ئەوا بە دڵنیاییەوە ئەمە دەبێتە گورزێكی گەورە لە دیموكراسیەت و شەرعیەت لە عێراقدا. سەبارەت بە داهاتووی عێراقیش بە داخەوە هەرگیز زۆر گەشبین نەبوومە بەسەركەوتنی ئەو جۆرە حكومەتە لە عێراقدا. لەرووی مێژووییەوە، دەوڵەتەكان بە ئاسانی نابنە دیموكراسیەتی لیبراڵی، عێراق لەم رووەوە بەدەست نەبوونی زۆرێك لەوپێشمەرجانەوە دەناڵێنێت كە پێویستن بۆ ئەوەی ئەمجۆرە حكومەتە جێگیربكرێت.

كەواتە بۆ من جێی سەرسوڕمان نییە ئەگەر دووبارە دەسەڵات بەشێوەیەكی نادیموكراتی پێگەی خۆی جێگیربكاتەوە)). ئەوەی پرۆفیسۆر فریدمان ئاماژەی پێدەكات ئەوەیە كە ئەمریكا لەم پرۆسەیەدا ناتوانێت رۆڵێكی ئەوتۆ بگێڕێت و ئەگەر عێراقییەكان خۆیان لەنێو خۆیاندا رێكنەكەون، ئەوا نە ئەمریكا نە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هیچی پێناكرێت.

هەر لەم چوارچێوەیەدا بۆ زانینی رای عێراقییەكان هەر بۆ ئەم راپۆرتە پێوەندیمان بە پەرلەمانتاری عێراقی وائل عەبدولەتیف كردوو سەبارەت بە ئاستی ئاڵۆزی كێشەكانی عێراق و مەسەلەی پێكنەهاتنی لایەنەكان، بەمجۆرە رای خۆی بۆ ئەم راپۆرتە خستەروو: ((پێموایە نوخبە سیاسییەكەی ئیئتیلافی عێراق نەیانتوانیوە بگەنە رێككەوتن لەنێو خۆیاندا، واتە لەم رووەوە شكستەكە بۆ سەركردایەتیە سیاسییەكە دەگەڕێتەوە كە ژمارەیان لە 15 بۆ 16 كەسایەتی تێپەڕناكات، نەك بۆ گەلی عێراق، گەلی عێراق شكستی نەهێناوە و لەم روانگەیەشەوە ئۆباڵی بەرپرسیارێتیەكە ئەخەمە ئەستۆی سەركردە سیاسییەكانی ئیئتیلافی نیشتمانی عێراق كە نەیانتوانیوە بگەنە رێكەوتنێك بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی وڵاتەكە)). سەبارەت بە سەردانەكەی جۆزیف بایدنیش بۆ عێراق و بۆ لێكنزیكردنەوەی لایەنە عێراقییەكان بۆ یەكلاییكردنەوەی ئەم كێشەیە، وائیل عەبدولەتیف بۆ ئەم راپۆرتەی روونیكردەوە و وتی: ((پێموایە پەیامەكەی بایدن سێ مەسەلەی سەرەكی لەخۆگرتبوو، یەكەمیان بریتی بوو لە كۆمەڵێك پێشنیار و راسپاردە، دووەمیان كۆمەڵێ فەرمانی نیمچە مولزیم لە بارەی چۆنییەتی پێكهێنانی حكومەتی نوێیەوە، سێیەم ئەگەر نەتوانرا كار بە هیچ یەكێك لە دوو خاڵی یەكەم بكرێت، ئەوا پێویستە سەركردە سیاسییەكانی عێراق رووبەڕووی بەرپرسیارێتی بكرێنەوە و لەبەردەم گەلی عێراق و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیشدا شكستی خۆیان بخەنەڕوو. پێموایە ئەمە هەڵوێستی ئەمریكا دەبێت ئەگەر هاتوو سەركردە سیاسییەكان نەیانتوانی بگەنە رێككەوتن، لەبەر ئەوەی ئەمریكا باش لە سرووشتی گەمەكە و لە چۆنیەتی بەڕێوەچوونی كاروبارەكان تێگەیشتوون و توانای جووڵاندنی مەسەلەكەیان هەیە لە كۆمەڵگەی عێراقیدا، هەروەها ئێمە دەزانین كە رێككەوتنی ستراتیژیی نێوان عێراق و وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بناغەی هاوكاری كردن و یارمەتیدانی عێراقی دامەزراندووە لەلایەن ئەمریكاوە، واتە بەپێی ئەم رێككەوتنە ئەمریكا پابەندە یاخود بەپرسیارێتی پاڵپشتیكردنی پرۆسەی دیموكراتی لە عێراقدا لە ئەستۆیە. لەم روانگەیەوە بەرپرسیارێتی وڵاتانی دیكەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەرپرسیارێتیەكەی لاوەكیەوە و بەرپرسیارێتی ئەمریكا بەرپرسیارێتیەكەی ئەساسییە. دەكرێت ئەنجومەنی ئاسایش لەرێی راسپاردە و خستنەڕووی پێشنیارەوە هاوكاری عێراقییەكان بكات، بەڵام لەو باوەڕدانیم كارێكی زیاتری لەم رووەوە لەدەست بێت، لەبەرئەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ئەگەر كۆبێتەوە دەتوانێت بڕیاری ستراتیژی دەربكات و بڕیار لەو سیاسەت و بەرنامانە بدات كە خواست و ویستی خەڵكی عێراقی لەسەرە. بێئەوەی پەنا بۆ ژوورە تاریكەكان ببردرێت بۆ بڕیاردان و یەكلاكردنەوەی هەندێ پرس و مەسەلەی دیاریكراو كە لەگەڵ بەرژەوەندییەكانی خەڵكی عێراقدا نەدەگونجان)). ئەم حاڵەتەی پەرلەمانتاری عێراقی وائیل عەبدولەتیف باسی دەكات و ئاماژەكردنی بایدن بۆ ئەوەی لەكاتی شكستێهێناندا، سەركردەی لایەنە سیاسییە عێراقییەكان شكستی خۆیان بۆ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بخەنەڕوو، ئەو مانایەی لێدەخوێنرێتەوە كە ئەمریكا لەم پرۆسەی دیموكراتی عێراق نائومێد بووە و مەبەستی ئەوەیە شكستی پرۆسەكە بخاتە ئەستۆی عێراقییەكان و ئەوانی لێ بەرپرسیار بكات، سەبارەت بە نائومێدبوونی ئەمریكا لەم پرۆسەیە پرسیارمان لە پرۆفیسۆر جامیس روسل كرد تۆژەر لە ئامۆژگای دەریایی سەربازی ئەمریكا و سەرۆكی بەشی ئاسایشی نیشتمانی و تایبەتمەند لە ئاسایشی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و كەنداودا، سەبارەت بە تێڕوانینی ئەمریكا بۆ پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا بەم راپۆرتەی راگەیاند: ((ئێمە دەبێت ئەو راستیەمان لەبەرچاوبێت كە ئەمریكا لە ساڵی 2003دا بۆ هێنانەدی دیموكراسی دەستێوەردانی لە عێراقدا كردو ئێستاش كە ساڵی 2010یە ئەمریكا وا هەست دەكات كە هەرچی كار و كۆششێك لە توانایدا بووە ئەنجامیداوە بۆ ئەوەی دیموكراسی لە عێراقدا پیادەبكرێت، لەبەر ئەوە تێڕوانینی ئێستای ئەمریكا ئەوەیە پێویستە ئەم پرۆسەیە تەسلیم بە عێراقییەكان بكرێتەوە، لەبەر ئەوەی ئەركی هێزەكانی ئەمریكا تەنیا رەخساندنی هەلومەرجە ئەمنییەكەیە لە پێناو سەركەوتنی پرۆسە سیاسییەكەدا، واتە كاتی ئەوە هاتووە پرۆسەی حكومڕانیكردن بدرێتەوە دەست عێراقییەكان و عێراقییەكان خۆیان هەڵبستن بە بەڕێوەبردنی وڵاتەكەیان و بەرپرسیارێتی رووبەڕووبوونەوەی تەحەددیە ئەمنی و ئابوورییەكان بگرنەئەستۆ، ئەمە بۆ ئەفغانستانیش راست و دروستە، مەبەستم ئەوەیە ئەركی هێزەكانی ئەمریكا لە ئەفغانستاندا تەنیا یارمەتیدان و هاوكاری كردنی ئەو وڵاتەیە بۆ ئەوەی بتوانێت بەرپرسیارێتی بەرەوپێشچوونی پرۆسە سیاسییەكە لە ئەستۆ بگرن، لێرەدا سنوورداری توانای ئەمریكا لە چارەسەركردنی كێشەكانی ئەم وڵاتانەدا دەردەكەوێت، لەبەر ئەوە پێموایە لە عێراقدا بەرپرسیارێتی شكست یاخود سەركەوتنی پرۆسە سیاسییەكە لە وڵاتدا لە ئەستۆی عێراقییەكان خۆیاندا و دەبێت خۆیان ئەم بەرپرسیارێتیە بگرنەئەستۆ)). ئەوەی وائیل عەبدولەتیف لە زاری جۆزیف بایدنەوە ئاماژەی پێكردوو، ئەوەشی كە جامیس روسل لەم لێدوانە تایبەتە بەم راپۆرتەی گوڵانی راگەیاندووە لە خاڵیكدا جەخت لەسەر یەك مەسەلە دەكەنەوە، ئەویش ئەوەیە ئەمریكا دەیەوێت شكستی پرۆسە سیاسییەكە بخاتە ئەستۆی خودی عێراقییەكان، هەندێك پێیانوایە ئەم هەڵوێستەی ئەمریكا بۆ ئەوەیە بتوانێت لەكاتی خۆیدا و بەپێی ئەو خشتە زەمەنییەی بۆ كشانەوەی هێزەكانی لە عێراقدا دایناوە، لەكاتی خۆی بكشێتەوە، بەرپرسی دۆسێی ئاسایشی كەنداو لە ئامۆژگای دەریایی سەربازی ئەمریكا جامیس روسل سەبارەت بەم پرسە بەمجۆرە بۆ ئەم راپۆرتە هاتە ئاخاوتن: ((ئەوە راستە كە بەرپرسە باڵاكانی ئیدارەی ئەمریكا پابەندبن بە كشاندنەوەی هێزەكانیان لە عێراقدا، لەوەش زیاتر ئەوان لەسەر بنەمای بەڵێندان بە كشاندنەوەی ئەو هێزانە لە عێراقدا متمانەی دەنگدەرانیان بەدەستهێنا. لەلایەكی دیكەوە ئەمریكا نیگەرانە لە بەدی نەهاتنی بەرەوپێشچوونی پێویست لە پرۆسە سیاسییەكەی عێراقدا، هەروەها نیگەرانی هەیە لەبارەی ئەو هەلومەرجەی كە لەدوای كشانەوەكە دێتەئاراوە، مەبەستم ئەوەیە داهاتوویەكی پڕ لە كێشە چاوەڕوانی عێراق دەكات، ئەگەر هاتوو لەكاتی نائارامی سیاسیدا ئەمریكا هێزەكانی لەو وڵاتەدا كشاندەوە. كەواتە ئەمریكا لەم رووەوە عێراق بە وڵاتێكی گرنگ دەزانێت، لەبەر ئەوەی خوێن و داهاتێكی زۆری بۆ ئەم وڵاتە تەرخانكرد، هەروەها عێراقییەكانیش لەم رووەوە نەهامەتییەكی زۆریان چەشت، لە هەمان كاتدا سەركەوتنی عێراق لە چەسپاندنی دیموكراسیدا-كە ئەمە خواستی ئەمریكا و خەڵكی عێراقیشە- دەبێتەهۆی ئەوەی عێراق ببێتە نموونەیەك بۆ باقی وڵاتانی دیكەی ناوچەكە، لەبەر ئەوە ئێمە لە نزیكەوە چاودێری بارودۆخەكە دەكەین و لە بەدی نەهاتنی هیچ بەرەوپێشچوونێك نیگەرانین. بۆیە ئێستاش كاتی ئەوە هاتووە لایەنە سیاسییەكانی عێراق رێز لە ئەنجامەكانی هەڵبژاردن بگرن، چونكە ئەگەر بە پێچەوانەوە رەفتار بكەن و رێز لەو ئەنجامانە نەگرن، ئەوا خەڵكی متمانەیان بە پرۆسەكە نامێنێت، ئێمەش دەزانین یەكێك لە لایەنەكانی دیموكراسی متمانەی هاووڵاتیانە بە پرۆسەكە. لەبەر ئەوە پێویستە عێراقییەكان سازشی پێویست بكەن بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئەو تەحەددیاتانەی روویان لە وڵاتەكە كردووە، هەروەها دەبێت سازش بكەن لەپێناو پێكهێنانی حكومەتدا، چونكە خەڵكی پێكهێنانی حكومەتی دەوێت، خەڵكی پێویستی بە حكومەتە و لە پێناوی پێكهێنانی حكومەتیشدا دەنگیداوە)). بۆ زیاتر بەدواداچوون لەسەر مەترسی شكستهێنانی ئەم پرۆسەیە قسەمان لەگەڵ پرۆفیسۆر جاسۆن ریفلەر ئوستادی زانستی سیاسەت لە زانكۆی جۆرجیا و پسپۆر و تایبەتمەند لەسەر باجی مرۆیی و دارایی ئەو شەڕانەی ئەمریكا لەدەرەوەی سنوور دەیكات، سەبارەت بەم پرسە بەمجۆرە رای خۆی بۆ ئەم راپۆرتە خستەڕوو وتی: ((ئەگەر پرۆسە سیاسییەكە سەركەوتوو نەبێت، ئەوا ئەو رێككەوتنە سیاسییەش هەرەس دەهێنێت كە لە ئارادایە. هەر لەم روانگەیەوە گرنگە عێراقییەكان بگەنە رێككەوتنێك لەسەر پێكەوەژیان، بە تایبەتی كە ئێمە دەزانین پرۆسەی پاشەكشەی هێزەكانی ئەمریكا بەردەوامە..بۆیە ئومێدەوارم عێراقییەكان بتوانن بگەنە سازشێكی سیاسی، لەبەر ئەوەی شكستهێنانیان لەم ئەركەدا سەردەكێشێت بۆ سەرهەڵدانی توندوتیژییەكی سیاسی بەربڵاو)). سەبارەت بە كەمكردنەوەی بایەخی ئەمریكا بە عێراق و زیاتر بەیاخدانیشی بە ئەفغانستان، پرۆفیسۆر ریفلەر وتی: ((رەنگە نەتوانین بڵێین وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بە تەواوەتی تەركیزی خۆی گۆڕیوە و هیچ بایەخێك بە عێراق نادات، هەرچەندە لە هەمان كاتتدا دەتوانین رایبگەیەنین كە تا راددەیەك رای گشتی ئەمریكا پتر تەركیز لەسەر ئەفغانستان دەكات، ئەمەش بەرەوپێشچوونێكی ئیجابیە، لەبەر ئەوەی خەڵكی بە سرووشتی خۆیان تەركیز لەسەر ئەو هەلومەرجانە دەكەن كە بەرەو ئاڵۆزبوون و خراپبوون رێگەیان گرتووە. بۆ نموونە ئەوكاتەی شەڕێكی ناوخۆیی بەربڵاو لە عێراقدا لە ئارادابوو خەڵكی ئەمریكا زیاتر بایەخیان بە چۆنییەتی بەرەوپێشچوونی رەوتی رووداوەكان دەدا لە عێراقدا، بەڵام ئێستا شتێكی سرووشتیە كە گرنگیەكی زیاتر بە ئەفغانستان بدرێت نەك بە عێراق، لەبەر ئەوەی بارودۆخی عێراق بەرەوپێشچووە لە كاتێكدا هەلومەرجی ئەفغانستان زیاتر ئاڵۆزبووە)).

ئەگەر د.مالیكی دەستەبەرداری پۆستەكەی نەبێت هەموو ئەگەرەكان دێنە ئاراوە
هەموو ئەم كێشانەی ئێستا عێراق بەدەستیەوە دەناڵێنێت، ئەوەیە كە د.مالیكی نەوەك دەنگ هێنان ئەو دەنگەی هێناوە كە لیستی یەكەم بێت و پەرلەمان بتوانێت رایپسپێرێت بۆ ئەوەی كابینەیەكی نوێ پێكبهێنێت، نە بوار بە د.عەللاویش دەدرێت كە وەك لیستی یەكەم بۆ پێكهێنانی حكومەت رابسپێرێت، هەروەها لیستی دەوڵەتی یاسا نە لەگەڵ لیستی ئیئتیلافی شیعەش لەسەر كاندیدكردنی كەسێكی دیكە بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران رێكدەكەوێت، بە واتایەكی دیكە كلیلی یەكلاییكردنەوەی ئەم كێشەیە و كردنەوەی دەروازەیەك بۆ دەرچوون لەم قەیرانە، پەیوەستە بە یەكلایكردنەوەی پۆستی سەرۆك وەزیران. بۆیە سەبارەت بەم كێشەیە پەرلەمانتاری عێراقی وائیل عەبدولەتیف بەمجۆرە رای خۆی بۆ ئەم راپۆرتە خستەڕوو وتی: ((ئەگەر ئەم دوو لیستە «دەوڵەتی قانوون و ئیئتیلافی نیشتمانی» وەك هاوپەیمانێتیەكی یەكگرتوو بێنە ناو پەرلەمانەوە، ئەوا بە دڵنیاییەوە دەتوانن ئەركی پێكهێنانی حكومەت بگرنە ئەستۆ، بەڵام ئەگەر هەر چوار كوتلە گەورەكە، (دەوڵەتی قانوون، ئیئتیلافی نیشتمانی و لیستی ئەلعراقییە و هاوپەیمانی كوردستانی) بێ پێكهێنانی هیچ هاوپەیمانێتیەك لەگەڵ یەكدا بێنە ناو پەرلەمانەوە، ئەوا بێگومان بەرپرسیارێتی پێكهێنانی حكومەت رووبەڕووی د.عەللاوی دەكرێتەوە بە حوكمی ئەوەی لیستەكەی زۆرترین كورسی بەدەستهێناوە. بۆیە ئەگەر ئەم كێشەیە چارەسەر نەكرێت، واتە ئەو سەركردە سیاسییانەی هەر لە ساڵی 2003ەوە جڵەوی كاروبارەكانیان بەدەستەوەیە، دەیانەوێت دیموكراسیەت لە ناوەڕۆكی خۆی بەتاڵ بكەنەوە و پرۆسە سیاسییەكە بە ئاراستەیەكی هەڵەدا ببەن و ئەمەش سەردەكێشێت بۆ ئەوەی خەڵكی عێراق چیتر باوەڕیان بە دیموكراسی و بە پرۆسە سیاسییەكە و بە سیاسییەكانیش نەمێنێت. با ئێمە لە پەیامەكانی خەڵكی عێراق و لە پەیامەكانی جیهانی دەرەوە تێبگەین و با بە شێوەیەك مامەڵە لەگەڵ واقیعەكەدا بكەین كە رێز لە ئیرادەی خەڵك بگرین كە نەهامەتیەكی زۆری چەشتووە. تاكە دەستكەوتی ئێمە بارودۆخە دیموكراتیەكەیە، ئەگەر ئەم بارودۆخەش لەدەست بدەین، ئەوا ئەمە بە مانای روودانی كارەسات دێت كە یەكەمجار ئەم كارەساتە روودەكاتە سیاسییەكان و دواتر خەڵكی عێراق)). سەبارەت بەوەشی ئایا ئێستا حكومەتەكەی د.مالیكی حكومەتی شەرعیە یان حكومەتی بەڕێوەبردنی كاری رۆژانەیە، وائیل عەبدولەتیف ئاماژە بە نامەیەكی ئەمریكا دەكات بۆ حكومەتەكەی مالیكی بەوەی بە حكومەتی بەڕێوەبردنی كاری رۆژانە وەسفكراوەو لەمبارەوە بەم راپۆرتەی راگەیاند: ((ئێمە دەزانین كە هەموو ماددەكانی دەستوور یەكتر تەواو دەكەن، هەروەها بەپێی دەستوور و بە ئەنجامدانی یەكەم دانیشتنی پەرلەمانی نوێ لە 14ی مانگی شەشدا، ئێستا كاری سەرۆكایەتی كۆمار كۆتایی هاتووە، هەروەها كاری حكومەتی عێراقیش كۆتایی هاتووە و لەم رووەوە كۆنگرێسی ئەمریكا بێئاگا نییە كاتێك لە نامەیەكدا وەك حكومەتێك كە ویلایەتەكەی كۆتایی هاتبێت موخاتەبەی حكومەتی ئێستای عێراق دەكات، ئەمەش بەو مانایە دێت كە ئەم حكومەتە حكومەتی كار راییكردنە (تصریف الاعمال) و تەنیا بۆی هەیە كاروبارەكانی رۆژانەی وڵاتەكە بەڕێوەببات، تاوەكو حكومەتی نوێ پێكدەهێنرێت، لەم روانگەیەوە پێموایە بانگەشەكردنی ئەوەی حكومەتی ئێستا تەواوی سەڵاحیەتەكانی لەدەستدایە، تەفسیكردنێكی نادروستی دەستوورە، یاخود بڵێین تەفسیری حكومەتی ئێستایە بۆ دەستوور. بێگومان مالیكیش یەكێكە لە داڕێژەرانی دەستوور، یەكێكە لە داڕێژەرانی بنەمای ئاڵوگۆڕی ئاشتیانەی دەسەڵات، لەبەر ئەوە مەعقول نییە ئەوانەی پێشتر ئەم بنامەیەیان داڕشتبێت ئێستا هەڵبستن بە پێشێلكردنی. ئەگەر مالیكی ئەم رێچكەیە بگرێتەبەر، ئەوا كارێكی نادروست و ناڕاستی كردووە كە نە لەگەڵ بارودۆخی نوێی عێراق و نە لەگەڵ ئەحكامەكانی دەستووردا دەگونجێت)). هەر سەبارەت بەم پرسە پرۆفیسۆر جامیس روسل بۆ ئەم راپۆرتەی روونكردەوە و وتی: ((ماوەی ئاڵوگۆڕی دەسەڵات لە نێوان حكومەتی پێشوو و حكومەتی نوێدا لە وڵاتێكەوە بۆ وڵاتێكی دیكە جیاوازە، بۆ نموونە ئەم ئاڵوگۆڕە لە وڵاتێكی وەك ئەمریكا نزیكەی 3 بۆ 4 مانگ دەخایەنێت لە كاتێكدا لە وڵاتی بەریتانیا تەنیا چەند رۆژێك دوای هەڵبژاردنەكان حكومەتی نوێ دەست بەكار دەبێت. لێرەدا گرنگ ئەوەیە رێز لە ئیرادەی دەنگدەران بگیرێت، ئەمە سەرەڕای رووبەڕووبوونەوەی هەندێ تەحەددی بەپەلە، بۆ نموونە لە بەریتانیادا كار بۆ كەمكردنەوەی بودجە كرا، كە لەم روانگەیەوە دەبێت لە عێراقدا كار بۆ پێكهێنانی حكومەتێكی نیشتمانی بكرێت. كەواتە هەوڵدان بۆ پێكهێنانی هاوپەیمانێتی و ئەنجامدانی مانۆڕی سیاسی یەكێكە لە رواڵەتەكانی دیموكراسی، ئێمە ئەم حاڵەتەمان لە بەریتانیاشدا بەدی كرد، هەرچەندە ئاشكرایە كە سرووشتی پرۆسەكە لە عێراقدا ئاڵۆزترە، بەڵام گرنگ ئەوەیە لایەنە سیاسییە سەرەكییەكان بگەنە سازشێك لەسەر پرس و مەسەلە بنەڕەتییەكان. هەروەها لەم رووەوە پێموایە ئەگەر شیعەكان نەتوانن درێژە بە هاوپەیمانێتیەكەیان بدەن و ناكۆكییەكانیان یەكلاكەنەوە، ئەوا عەللاوی شایستەی ئەوەیە یاخود مافی خۆیەتی دەرفەتی پێكهێنانی حكومەتی پێبدرێت، هەرچەندە ئێستاش بە ئیستیحقاقی هەڵبژاردن مافی ئەوەی هەیە شانسی خۆی تاقیبكاتەوە و دەرفەتی ئەوەی پێبدرێت هەوڵی پێكهێنانی حكومەت بدات. لەبەر ئەوە دەبێت مالیكیش رێز لە ئەنجامەكان و رێز لە ئیرادەی خەڵك بگرێت، رەفتاركردن بە پێچەوانەوە دەبێتەهۆی دروستكردنی مەترسی لەسەر پرۆسە دیموكراتیەكە كە هێشتا لەسەرەتای بەرەوپێشچوونیدایە، هەروەها هێشتا چەندین كێشەی و توندوتیژی لە وڵاتەكەدا بوونیان هەیە. كەواتە رێزگرتن لە ئەنجامەكان دەبێتە هۆی چارەسەركردنی كێشە بەپەلەكان و بە رەوتێكی خێراتر)).

رۆڵی كورد لەم پرۆسە ئاڵۆزەدا
ئەوەی جێگەی خۆشحاڵییە كورد لەم پرۆسە ئاڵۆزەدا بەشێك نییە لە كێشەكە و بەشێكە لە چارەسەر، هەروەها لەبەر ئەوەی رێژەی كورسییەكانی 57 كورسیە و بە لیستی چوارەم دێت و لەگەڵ هیچ كام لە لیستەكاندا ناتوانێت رێژەی یاسایی بۆ پێكهێنانی حكومەت مسۆگەر بكات، بۆیە كەم تازۆر لە كێشەی یەكلاییكردنەوەی پۆستی سەرۆك وەزیراندا نەبۆتە لایەنێك و رایگەیاندووە كە توێژە جدییەكانی لەدوای دەسنیشانكردنی پۆستی سەرۆك وەزیرانەوە دەست پێدەكات و مەرجی خۆشی بۆ بەشدار بوون لە حكومەتی داهاتووی عێراقدا راشكاوانە بەهەموو لایەك راگەیاندووە، كە برییتین لە پابەندبوون بە دەستوور و دانەوەی پۆستی سەرۆك كۆمار بە كورد، وێڕای ئەم واقیعەش، بەڵام هیچ كام لە لایەنەكان ناتوانن بەبێ بەشداری كورد حكومەت پێكبهێنن، لەبەر ئەوەی كورد پێكهاتەیەكی سەرەكی عێراقە و یەكێكە لە دوو نەتەوە سەرەكییەكەی عێراق و ئەگەر كورد لە حكومەتی داهاتووی عێراقدا بەشدار نەبێت، ئەوا ناسنامەی نیشتمانی عێراق ئاراستەیەكی دیكە وەردەگرێت، سەبارەت بە بایەخ و رۆڵی كورد لەم پرۆسەیەدا وائیل عەبدولەتیف بەمجۆرە تێڕوانینی خۆی سەبارەت بەم مەسەلەیە بۆ ئەم راپۆرتە خستەڕوو: ((هەندێ جار برا كوردەكان سەقفی داواكارییەكانیان ئەوەندە بەرز دەكەنەوە كە گومان دروست دەكات، بۆ نموونە بە مەرجگرتنی بەدەستهێنانی پۆستی سەرۆك كۆمار و لەسەدا 25ی پۆستە حكومییەكان لەلایەن كوردەكانەوە پرۆسەكە دووچاری شڵەژان دەكات و متمانەی نێوان لایەنەكان كەم دەكاتەوە. لەبەر ئەوە هیوادارین كوردەكان بێ هیچ پێشمەرجێك بێنە ناو پرۆسەكە و ئەو كاتە دەتوانن رۆڵی «بیضە القبان» ببینن، هەروەها دەتوانن رۆڵیان هەبێت لە لێكنزیككردنەوەی لایەنەكان و یەكلاكردنەوەی پرۆسەكە بە ئاراستەیەكی دیاریكراودا ئەگەر هاتوو بڕیاری پاڵپشتیكردنی لایەنێكی دیاریكراویاندا لەپێناو باشتركردنی پێگەی سیاسی و هەلومەرجی دیموكراتی خۆیان)).

ئەم بۆچوونە بۆچوونێكی راشكاوانەی هەندێك لایەنی عەرەبی عێراقییە كە هەمیشە بە گومانەوە سەیری داواكارییەكانی كورد دەكەن، لەكاتێكدا كورد بێجگە لە مافە دەستوورییەكانی خۆی، داوای شتێكی دیكەی نەكردووە، هەر بۆ بەبیرهێنانەوەی خوێنەرانی ئەم راپۆرتە، رێژەی ئەو دەنگانەی لیستی ئەلعراقیە بۆ بەدەستهێنانی 91 كورسی هێناویەتی، شتێكی ئەوتۆی لەو دەنگانە زایاتر نییە كە كورد بۆ 57 كورسی هێناویەتی، ئەمەش مانای ئەوەیە هەموو كورسییەكی فراكسیۆنی كوردستانی بەرامبەر زیاتر لە 43 هەزار دەنگە و كورسییەكی لیستی ئەلعراقیە بەرامبەر 26 هەزار دەنگە، بۆیە كاتێك داوای لە %25ی پۆستە وەزارییەكان دەكات، رێژەی دەنگەكانی كە دەكاتە رێژەی دانیشتووانی كورد لە عێراقدا %25 زیاترە و بەرز دەبێتەوە بۆ %27_28، بەڵام لەبەر ئەوەی رێژەی كورسییەكانی فراكسیۆنی كوردستان كەمترە عێراقییەكان لەبەر ئەوەی لەبەرژەوەندیان نییە، رێژەی دەنگەكان پشتگوێ دەخەن و كار بە ژمارەی كورسییەكان دەكەن، خۆ ئەگەر ئەم هاوكێشەیە پێچەوانە بوایە و فراكسیۆنی كوردستانی لە جێگەی لیستی ئەلعراقیە بوایە، ئەوا ئەو كاتە ژمارەی كورسییەكان پشتگوێ دەخراو كار بەرێژەی دەنگدان دەكرا، هەربۆیە لەمبارەوە لە جامیس روسلیشمان سەبارەت بە پێگەی كورد پرسی و لەوەڵامدا پێی راگەیاندین: ((كوردەكان رۆڵێكی گرنگیان بینی لە پرۆسەی بە دیموكراتیكردن لە عێراقدا و بەردەوامیشن لە بینینی ئەو رۆڵە، هەروەها هەر لەساڵی 2003ـەوە جۆرێك لە رێككەوتنی سیاسی هەبووە لەنێوان كورد و شیعەكاندا لەسەر حكومەتی نیشتمانی لە بەغدا و لەسەر بەردەوامبوونی ئەو ئۆتۆنۆمیەی كە كوردەكان لە هەرێمی كوردستاندا بەڕێوەی دەبەن، ئێستاش كە سوننەكان بەشدارییەكی زیاتر و راستەوخۆی پرۆسەكە دەكەن، كوردەكان رۆڵێكی گەورەیان دەبێت لە لێكنزیككردنەوەی شیعە و سوننەكان و دروستكردنی پردی پێوەندی لە نێوانیاندا و گەیشتن بە سازشێك بۆ كۆتایی هێنان بە ناكۆكییەكانی نێوانیان)) .