بەدامەزراوەیكردنی كشتوكاڵ ئاسایشی خۆراكیمان بنیات دەنێینەوە
گەر كشتوكاڵ بەبیزنس بكرێت و عەقڵییەتێكی پرۆفیشناڵ ئەم كەرتە بەڕێوەبەرێت، ئەوا دەكرێت بەپشتبەستن بەو تایبەتمەندییە باشەی كوردستان و تەرخانكردنی بودجەی پێویست بۆ پڕۆژەكانی كشتوكاڵ، هەرێمەكە پەرەپێدانێكی كشتوكاڵی وا بەخۆوە ببینێت، لەداهاتوویەكی نزیكدا كوردستان ببێتە خاوەنی گەورەترین ناردەنی لەسەر ئاستی ناوچەكەو سەبەتەی خۆراك بۆ عێراق دابین بكات..
تەنانەت ئەم كەرتە ببێتە بناغەیەك بۆ ستراتیژی پەرەپێدان لەهەرێمەكەدا. چەندین ساڵە كە گوندەكانمان ئاوەدانكردەوەو لەم پێناوەشدا پارەو بودجەیەكی باش خەرج كرا، لەساڵانی گەمارۆی ئابووری چەند كارگەیەكی پیشەسازی خۆراك و كشتوكاڵی لەم هەرێمەدا دامەزران، بەتایبەت دامەزرانی كارگەی دۆشاوی تەماتەو زەیتی گوڵە بەڕۆژە، كەچی نەتوانرا بەردەوامی بەم هەڵمەتانە بدرێت، وەبەرهێنەر بۆچی لەم كەرتە دووركەوتەوە؟ ئایا پاڵپشتییەكانی حكومەت بەپێی خواست و ئومێدەكانی وەبەرهێنەران بوو؟ بەرنامەو پلانە ستراتیژییەكانی كشتوكاڵ تاچەند لە ئەرزی واقیعدا جێبەجێ دەكران؟ رێژەی بەرهەمی ناوخۆی كشتوكاڵی لەدابینكردنی پێداویستییەكانی ناوخۆدا چەندە؟ بۆچی خاكی بەعقووبەو سەماوەو سامەراو حەویجە ببێتە خاكێكی كشتوكاڵی و خاوەنی بەرهەمێكی باشی كشتوكاڵی بن، كەچی لە دەشتی هەولێرو ناوچەی سۆران ئەو كشتوكاڵە پێشكەوتووەی لێ نەكرێت؟ تەنانەت بۆ دابینكردنی پێداویستییەكانی میوەجات و خۆراك پشت بە وڵاتانی دەوروبەرو ببەستین و پێداویستی خۆراكی دانیشتوانی كوردستان دابین نەكرێت؟ تاكەی بۆبەدەستهێنانی داهات پشت بەحكومەتی بەغدا ببەسترێت، لەكاتێكدا كشتوكاڵ لەهەرێمەكەدا توانای دروستكردنی داهاتی هەیە.
ناكرێت هەرێمێك خاوەنی ئەو تایبەتمەندییە باشەی خاك و ئاووهەواو سروشتە رەنگینە بێت كەچی لەكەرتی كشتوكاڵ دا پێش نەكەوێت؟ بۆیە پێشبینیەكانی لەسەر بنەمای زانستی داڕشتووەو پێی وایە گەر سیاسەتی عەقڵانی و راست و دروست بگیرێتە بەر ئەوا هیچ كێشەیەك رووبەرووی بوژانەوەی كەرتی كشتوكاڵی كوردستان نابێتەوە.
سەبارەت بەگرنگی خاكی كوردستان بوونی ژینگەیەكی باش بۆ وەبەرهێنانی كشتوكاڵی دكتۆر(ئەنوەر ئەحمەد عەبدوڵڵا راوێژكاری ئابووری لە پەرەپێدانی بەردەوام لەبواری بەرهەمهێنانی كشتوكاڵی و خۆراكی و شارەزایی لەبواری ژینگەو ئاودا هەیە پێی وابوو: پلاندانانی ستراتیژی بۆ پەرەپێدانی كەرتی كشتوكاڵی گرنگە، بەڵام دەبێت لەو پلانەدا دیاریكرابێت كە ئامانج و بەرنامەكان چۆن جێبەجێ دەكرێت؟ ئێستاكە پلانمان هەیە بەڵام وەڵامی پرسیارێكی گرنگ نەدراوەتەوە، ئەویش ئەوەیە چۆن پلانەكە جێبەجێ دەكرێت؟ ئایا پێداویستییەكانی جێبەجێكردنی پلانەكە پێش ساڵێك ئامادەكراوە، كاتێك خاڵی سفر هات پێویستە راستەوخۆ دەست پێ بكرێت. كاتێك باسی كشتوكاڵ دەكەین باسی بەرهەم و بازرگانیكردن بەو بەرهەمەوە دەكەین، ناكرێت بەرهەم بكەین و بەبازاڕكردن و ساخكردنەوەی زامن نەكرێت، تەرخانكردنی كات و خەرجكردنی پارە وا بەئاسانی ناكرێت، گەر زەمانەت و ئومێد نەبێت بۆ ساخكردنەوەی ئەو بەرهەمەی رەنجی تێدا سەرفكراوەو خەرجییەكی زۆری تێدا دەكرێت، رەنجەكەمان بە خەسار دەچێت، ئالێرەدا بوونی هەماهەنگی لەنێوان وەزارەتی بازرگانی و وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاو گرنگە، چونكە بەبوونی هەماهەنگی لەنێوان ئەم دوولایەنە پاڵپشتییەك دەدرێتە جوتیارو بەرهەمهێن تاوەكو زۆرترین و باشترین بەرهەم بەدەست بهێنێت. لەدیموكراتییەت شتێك هەیە پێی دەوترێت دیموكراتییەتی پەرەپێدان واتە ناكرێت بەرنامەو بڕیارەكان هەر لەسەرەوە بێتە خوارەوە پێویستە گوێبیستی گەمەكارە سەرەكییەكەو فەرمانگەو جوتیارو بەرهەمهێنانیش بگیرێت تاوەكو بزانرێت گرفت و بۆچوونی ئەوانیش چۆنە، بۆیە زۆر پێویستە بڕیاردەران و ئەوانەی رۆڵیان لەداڕشتنەوەی بەرنامەكان هەیە گوێبیستی بیروبۆچوون و زۆرجار پێشنیارەكانی گەمەكارە سەرەكییەكەش بن، تاوەكو كەرتی كشتوكاڵ بەبڕیاری گونجاوو زانستی پێش بخرێت، تۆسەیری وڵاتە پێشكەوتووەكانی پیشەسازی بكە سەرەتا كەرتی پیشەسازی خۆراكی و كشتوكاڵییان پێشخست واتە بوژانەوەی كەرتی كشتوكاڵ كلیلی ستراتیژییەتی بوژانەوەی ئابوورییە، بە ئابووری كشتوكاڵ گەیشتنە كۆمەڵگای رەفاهییەت، لەدەرەوەی وڵات كاتێك بەرهەم دەستكەوت پرۆسەكە دەبێتە پرۆسەیەكی بەرهەمهێنانی دامەزراوەیی و كۆمپانیاكان رۆڵی سەرەكییان لە دەزگای بەبازاڕكردن دەبێت، پێویستە دەرامەتە پێویستەكان لەهەرێمی كوردستان كۆنترۆڵ بكرێت بۆنموونە بەنداوی گەورەمان هەیەو پرۆژەی ئاودێریمان لاوازە دەستی كارمان هەیەو شارەزایی و شێوازی بەڕێوەبردنمان لاوازە، بەرهەممان هەیەو كۆگای ئەمباركراوی ساردكەرەوەمان نییە، فەلسەفەی بەرهەمهێنان و بەبازاڕكردنمان نییە، لەكوردستان توانای ئەوەمان هەیە چوار وەرزە بەرهەممان هەبێت، بەڵام ئەمباركردن و بەپیشەسازیكردنمان نییە، پێویستە كۆنترۆڵ و ئەمباركردنی بەرهەمی كشتوكاڵ و ژێرخانی ئابووری بنیات بنرێتەوە ئەم سێ خاڵە گرنگە رەچاو بكرێت، كاتی ئەوەهاتووە رۆشنبیری بەكارهێنان و عەقڵییەتی بەكاربردن بگۆڕین بۆ فەرهەنگ و رۆشنبیری بەرهەمهێن. ئەمڕۆ داهاتی نەوتمان هەیە دەكرێت بۆ چارەسەركردنی ئەو گرفت و كێشانە بەكاری بهێنین، بەشێوەیەكی گشتی بەشداری كەرتی كشتوكاڵ لەبەرهەمهێنانی نێوخۆیی عێراق بەگشتی تەنیا لە6% ئەوی تر هەمووی بەرهەمهێنانی پێترۆلە، لەكاتێكدا تەنیا توانای بەرهەمهێنانی كشتوكاڵی لە هەرێمی كوردستان گەر بێتوو ئەم كەرتە بەباشی و پێشكەوتوویی سوودی لێوەربگیرێت ئەو كات توانای هەرێمەكە لە65%ە، لەم ژمارەیە كەرتی بەرهەمهێنانی ئاژەڵداری لە35%و لە30%یەكەی تری بەرهەمهێنانی كشتوكاڵییە، بەمشێوەیە گەربێتوو هەرێمی كوردستان ئەو توانا بەرهەمهێنانەی كشتوكاڵی پێشبخات ئەو كات پشتبەستن بە94%ی كەم دەكەیتەوە بۆ لە 25%. لەڕێگای ئەم كەرتەشەوە دەكرێت باشترین هەلی كار دابین بكرێت، بۆنموونە لەمیسر بەبەردەوام شاری تازە بنیات دەنرێت و خانووی نیشتەجێ بۆ ئەوانەی ژیانی هاوسەری پێك دەهێنن دروست دەكرێت و سەرجەم خزمەتگوزارییەكانی بۆ دابین دەكرێت و پارچەیەك زەوی و قەرزیشی دەدرێتێ تاوەكو كاری كشتوكاڵی بكات، مەرج نییە هەرچی لەبواری كشتوكاڵ بڕوانامە بەدەست بهێنێت دامەزرێنرێت، بەڵكو مەرجە لەبواری بەرهەمهێنانی كشتوكاڵی كاریان بۆ بدۆزرێتەوە
بەمشێوەیە گرنگیدان بەپرۆژەی بچووك كاریگەری باشی لەسەر زیادبوونی بەرهەمهێنان و دۆزینەوەی هەلی كاریش بۆ گەنجە دەرچووەكانی زانكۆو پەیمانگاكان دەبێت، ئەمەش بە بێ تەرخانكردنی پارەیەكی باش بۆ گەشەپێدانی كشتوكاڵ ئەنجام نادرێت، تەرخانكردنی ئەو پارەیە بۆ كەرتی كشتوكاڵ و وەبەرهێنانی ئابوورییە بۆ داهاتووی هەرێمی كوردستان. ناكرێت بەشێكی زۆری بەشە داهاتی هەرێم لەڕێگای دابینكردنی پێداویستی خۆراكی و كشتوكاڵی لە وڵاتانی دەوروبەر بەفیڕۆ بدرێت.
پێویستە بۆ رووبەرووبوونەوەی كێشەو گرفتە كشتوكاڵییەكان وەڵامی ئەو پرسیارە بدرێتەوە ؛ ئایا ئێمە ئیلتیزاماتمان هەیە چارەسەركردنی كێشەكە بەجیددی وەربگرین، یەكێك لە پرەنسیپەكانی پەرەپێدانی بەردەوام ئەوەیە:( ئەگەر بمانەوێت پەرەپێدانی بەردەوام ئەنجام بدرێت پێویستە چارەسەری سەرتاسەری و ئیلتیزامێكی حكومەتی هەبێت..)، كشتوكاڵ هەر ئەوەنییە دابینكردنی پێداویستییەكانی یەك وەرز بكات، بگرە ئەم كارە كەرتی تایبەت پێی هەڵدەستێت، لە ڕێگای بانكی كشتوكاڵی قەرز دابین دەكرێت بۆ جوتیار یا بەرهەمهێنەری كشتوكاڵی تەنانەت پێش ئەوەی كشتوكاڵەكە بكات بەرهەمەكەی فرۆشتوە، چونكە گرێبەستی مۆركردووەو لەگەڵ كۆمپانیاكان رێككەوتوە، لەهەرێمدا كشتوكاڵ راست پێچەوانەیە كاتێك كشتوكاڵ دەكەیت دڵنیا نیت لەداهاتوو ئایا وشكەساڵییە گرفتی دەردو نەخۆشی كشتوكاڵی دووچارت دەبێت تەنانەت كۆگای پێویست و ساردكەرەوەت نییەو نازانرێت چەند داهات و قازانج دەكەیت و نرخەكانی بازاڕ تا بەرهەمەكەت دەست دەكەوێت چەندە؟ لەهەرێمی كوردستان ئەگەری كەوتنەوەی مەترسییەكانی داهاتوو لەكەرتی كشتوكاڵ دیار نییە. ئەمە لەكاتێكدا یارمەتی و پاڵپشتیكردنی كەرتی كشتوكاڵ كەم و لاوازە ئەوەتا تەنیا لەئەوروپا ساڵانە نزیكەی نیو ترلیۆن یۆرۆ بۆ یارمەتی كشتوكاڵ تەرخان دەكرێت، لەئێستاوە پێویستە خۆمان بۆ رووبەرووبوونەوەی دوو كێشەی گەورە ئامادە بكەین : كەمبوونەوەی ئاوو كەوتنەوەی كێشەی خۆراك، پێنچ ساڵی تر هیچ وڵاتێك خواردن بە وڵاتێكی تر نافرۆشێت مەگەر بەنرخێكی زۆر بەرز چونكە كێشەی ژینگەو كەم ئاوی تا دێت فراوانترو ئاڵۆزتر دەبێت، لەكاتێكدا تا دێت ژمارەی دانیشتوان زیاد دەبێت و خۆراك كەم دەبێتەوە، پێویستە لەگەڵ سێ بنەما مامەڵە بكەیت ئاسایشی :(خۆراك و ئاوو وزە)، ئەوەتا هەر لەئێستاوە لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاست گرفتی كەم ئاوی سەریهەڵداوە لەكاتێكدا گەورەترین وڵات كە پارە خەرج دەكات بۆ خۆپڕچەك كردن ئەم وڵاتانەیە، باشە وڵاتێك ئەو هەموو چەك و تەقەمەنییەی هەبێت و ئاوی نەبێت چی روودەدات؟ پێویستە بەپارەی نەوت سەرەتا ئابووری تەقلیدی بگەڕێنینەوەو دوایی گەشەپێدانی تێدا بكەین و پیشەسازی خۆراكی و كشتوكاڵی تێدا ببوژێنینەوەو پێداویستییە خۆراكییەكانی ناوخۆیی و عێراق و كەنداویش باشترین هەلە بۆ دابینكردنی بازاڕ بۆ كەرتی كشتوكاڵ. ئێمە هەندێك پێوەندی و بەرژەوەندی هاوبەشمان لەگەڵ عێراق هەیە كە زەحمەتە لێك جیابكرێنەوە وەكو ئاوو ژینگەو ئاسایشی خۆراك، عێراق ساڵانە بایی 5ملیار دۆلار خواردن دەكڕێت ئەگەر یەك ملیار دۆلار بدرێتە كوردستان قۆناغ بەقۆناغ پێداویستی كوردستان و عێراق دابین دەكرێت و بۆ ئاسایشی خۆراكی و تەندروستی هاوڵاتییانیش سوودی تایبەتی خۆی هەیە . هەرێمی كوردستان هەلی باشتری اەعێراق لەبەردەمدایە بۆ پێشخستنی كشتوكاڵ، چونكە خەریكە كشتوكاڵ لەعێراق رووبەرووی كێشەی گەورەی كەمئاوی و بەخوێیایبوونی خاكەكەی دەبێتەوەو بەرهەمهێنانی كشتوكاڵی گران رادەوەستێت بەپێچەوانەی هەرێمی كوردستانەوە، ئەم واقیعە گەر بێتوو بەبەرنامەو پلان كاری بۆ بكرێت واقیعێكی وا دەخوڵقێنێت لەبری ئەوەی هەرێمی كوردستان پاشكەوتەی ئابووری عێراق بێت لەمەودوا لەڕێگای بەرژەوەندی هاوبەشەوە پێوەندییەكان دادەڕێژرێتەوە..
بۆ دەبێت لەكوردستان نزیكەی تەنیا 3 ملیۆن سەر ئاژەڵ هەبێت لەكاتێكدا توانای هەرێمەكە 12 ملیۆن سەر ئاژەڵ بێت؟ پێویستە وەڵامی ئەو پرسیارە بدرێتەوە لەهەرێمی كوردستان چی كراوە تاوەكو ئەو سامانە بپارێزرێت و پێشخرێت؟ توانای بەخێوكردنی ئاژەڵداری و شارەزایی لەمبوارەدا لەهەرێمی كوردستان زۆرە ئەمە جگە لەوەی لەمێژوودا میللەتی كورد بە میللەتێكی جوتیاری و شوانكاری ناوبانگی دەركردووە، ئێمە شارستانییەتی شارمان نەبووە زیاتر بەرهەمهێن بووین هەربۆیە كورد داگیركاری لەسەر كەس نەكردووە ..
گەر بمانەوێت كەرتی كشتوكاڵ پێشبخرێت پێویستە كۆمپانیاكان و كەرتی بیزنس تێكەڵ بەم بوارە بكرێت و توانا بدرێتە جوتیار، كاتێك كەرتی كشتوكاڵ چووە قاڵبی بەدامەزراوەیكردن ئەو كات كەرتی كشتوكاڵ پێش دەكەوێت. ئێمە حكومەتێكی ئیشتراكیمان نییە بازرگان و بازاڕی نێودەوڵەتی وتووێژ لەگەڵ كۆمپانیا و بەرهەمهێن ئەنجام دەدات، كە لەم رووەوە كەموكورتی هەیە و ژمارەو توانای كۆمپانیا كشتوكاڵییەكان سنووردارە.
با قوربانییەك بدەین بە خەرجكردنی پارەو داهات بەڵام لە داهاتوودا دەرئەنجامەكەی دەردەكەوێت، ئەمە ئەزموونی هەموو ئەو گەل و وڵاتە پێشكەوتوانەیە كە هەنگاویان بەرەو بەپیشەسازیكردنی كەرتی كشتوكاڵ ناوەو تێیدا سەركەوتوو بوون، كە خەڵك بینی دەوڵەت هەموو توانای خۆی بۆ پاڵپشتیكردنی ئەم كەرتە خستەروو بیرو بۆچوونی خەڵكەكەش دەگۆڕدرێت، چونكە بەرژەوەندی هاوبەشیش دەكەوێتەوە بۆنموونە لە وڵاتانی كەنداو هەنگوینی كوردستانمان برد كیلۆی 100 دۆلار نرخی بوو لە كاتێكدا لە هەرێمی كوردستان نرخەكەی تەنیا 20 دۆلار بووە.
ئێمە وڵاتی هەنارین لەجیهاندا گرانترین شەربەت شەربەتی هەنارە كەچی یەك كارگەمان نییە بۆ ئامادەكردنی ئەم شەربەتە، دەبێت ریزبەندی بۆ ئەو كشتوكاڵە دانرێت كە دەكرێت لەداهاتوودا لەناوچەكەدا بتوانین كێبركێی بێ بكەین و داهاتێكی باشمان لێ دەست دەكەوێت، میوەجات و زۆر دانەوێڵە دەكرێت لەكوردستان بەنرخێكی كەمتر لەوڵاتانی دەوروبەر بەرهەم بهێنرێت، لەلایەكی ترەوە نابێت كارگەیەك دابخەین لەبەرئەوەی داهاتەكەی باش و بەرز نەبوو؟ لەكاتێكدا ژمارەیەكی زۆری جوتیارو خێزان و بازاڕ سوودیان لەو كارگەیە وەرگرتووە.
ئیبراهیم قەساب راوێژكاری ئابووری لە وەزارەتی كستوكاڵ و سەرچاوەی ئاوو سەبارەت بەچۆنیەتی پێشخستنی كەرتی كشتوكاڵی چەند پێشنیارێكی خستەڕوو:
وێرانكردنی كەرتی كشتوكاڵ و ژێرخانی ئابووری هەرێمەكە لەلایەن حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی عێراقەوە بەتایبەتی رژێمی بەعس لای كەس شاراوە نییە، بۆیە كاركردن لەپێناو پێشخستن و بوژانەوەی ئەم كەرتەی كە بڕبڕەی پشتی ئابووری كوردستانە وابەئاسانی چارەسەر ناكرێت، پاش راپەڕین حكومەت هاتە سەر كەرتێكی كشتوكاڵی وێرانكراو وەزارەتی كشتوكاڵ لەژێرخانێكی وێرانكراو دەستی بە ئاوەدانكردنەوە كردەوە، نەبوونی بودجەو پارەی پێویست لە زەمەنی گەمارۆی ئابووری وایكرد ئەم هەڵمەتی ئاوەدانكردنەوەو بوژانەوەیە بە خاوێتی بەڕێوەبچێت، پێویستە بەپلانێكی واقیعانەی پێنچ ساڵە چارەسەری ئەو گرفتە زۆرەی كەرتی كشتوكاڵ بكرێت، پلانی پێنچ ساڵەش تارادەیەكی باش لایەنی ئیجابی تێدایە گەرچی بەداخەوە هەندێك جار موبالەغە بەلایەنی رێنمایی كشتوكاڵی و ئاژەڵداری دەكرێت، لەگەڵ بوونی ئەم كەموكورتییەدا بەڵام كەرتی كشتوكاڵ هەنگاوی باش بۆ پێشەوە دەنێت، ئێمە ئێستا پێویستمان بەدیراسەكردنی زیاتر هەیە، من وەكو ئابووریناسێك پێم باشە پەرەپێدان بەو پلانە بكەین بۆنموونە پلان لەخوارەوە دەست پێبكات و جوتیارو بەرهەمهێن بەشداری جیددی لەداڕشتنەوەی پلان بكات. بۆ پێشخستنی كەرتی كشتوكاڵ سێ فاكتەر رۆڵی ئیجابی دەبینێت، بۆنموونە یەكەم : پێشخستنی تەكنەلۆژیای كشتوكاڵی پێشكەوتووە
دووەم : هێنانە پێشەوەی بیزنسكارو سەرمایەداری كورد تاوەكو بەشێوەی بەرهەمهێن و كۆمپانیا پرۆژە كشتوكاڵییەكان و پرۆژەكانی پیشەسازی كشتوكاڵی فراوان و زیاد بكات
خاڵی سێیەمیش: بوونی ئیمكاناتی بەشەری و دەستی كاری شارەزاو بەتوانایە، ناكرێت بێ جوتیارو ئیمكاناتی مرۆیی شارەزا سوود لەبەكارهێنانی تەكنەلۆژیاو شێوازی نوێی بەرهەمهێنان وەربگرین.
سەبارەت بەبوودجەی پێویست بۆ پێشخستنی كەرتی كشتوكاڵ ئیبراهیم قەساب پێی وایە : ئەو بودجەیەی بۆ پەرەپێدانی كەرتی كشتوكاڵی دانراوە زۆر كەمە، بۆنموونە هێنانی ئامێرو تەكنەلۆژیای پێشكەوتوو داهات و پارەیەكی زۆری دەوێت، ئەمە جگە لەئەنجامدانی پرۆژەكانی ئاودێری و دابینكردنی دەیان پێداویستی تری دەرمان توێژینەوەو..، پێم وایە بێ راكێشانی كۆمپانیا پێشكەوتووەكانی دنیا كە لەبواری كەرتی كشتوكاڵی توانایەكی دارایی و مرۆیی وتەكنەلۆژیای باشیان هەیە ناكرێت هەنگاوی خێرا بنرێت، وەزارەتی كشتوكاڵ هەموو ئیمكانات و ئاسانكارییەك پێشكەش بەوەبەرهێنانی ناوخۆیی و بیانی دەكات، بەڵام كێشەكە لەكەرتی تایبەت و عەقڵییەتی بیزنسكارانی كورددایە كە روویان لە قازانجی خێراو بەدەستهێنانی پارەیەكی زۆر كردووە كە لەكەرتی بەڵێندەرایەتی و بازرگانی دەستیان دەكەوێت، تا ئێستا عەقڵییەتی بیزنسكارانی كورد فێرنەبوون وەبەرهێنان لە كشتوكاڵدا بكەن ئالێرەدا ئەركی دەزگای وەبەرهێنانە زیاتر ئاسانكارییەكان پێشكەش بەو وەبەرهێنانە بكات كە دەیانەوێت لەبواری كشتوكاڵ و پیشەسازی كشتوكاڵی كار دەكەن.
لەلایەكی ترەوە وەزارەتی كشتوكاڵ زیاد لەبیست بەنداو ئەنجام دەدات كە هەندێكیان چوونەتە قۆناغی جێبەجێكردنەوە، ساڵانەش پرۆژەی ئاودێری بچووك ئەنجام دەدرێت، ئێستاكە هەماهەنگی لەنێوان وەزارەتی كشتوكاڵ و بازرگانی هەیە، گەر بێتوو بودجەی پێویست بۆ جێبەجێكردنی پلانە ستراتیژییە پێنچ ساڵیی بۆ پەرەپێدانی كەرتی كشتوكاڵی تەرخان بكرێت ئیمكانات دەبێت بۆ بەرەوپێشچوونی هەنگاوی گەورە.
لەوەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەی ئاو بەبەردەوام گرنگی بەخولەكانی مەشق و راهێنان دەدرێ، هاوكات مەسرەفی كشتوكاڵی تاكو 80 ملیۆن دینار قەرزی داوەو هەزارەها جوتیار سوودی لێوەرگرتووە، ئەمەش وایكردووە بەرهەمهێنانی كشتوكاڵی روو لەزیادبوون بكات داتاو ئامارەكانیش ئەو راستییە دەسەلمێنن، لەئاكامی ئاسانكاری و یارمەتییەكانی حكومەتیش سەرمایەدارانی نێوخۆ روویان لەكەرتەكە كردووە، گەر بێتوو كێشەی وشكەساڵی یاخوود گرفتی سیاسی و ئەگەری كەوتنەوەی پەتا روونەدات ئەوا كەرتی كشتوكاڵ پێش دەكەوێت راستە بەرهەمی پەلەوەرو ئاژەڵی و خۆراكی و میوەجات بەپێی پێداویستییەكانی كوردستان نییە بەڵام ئەمساڵ لەگەڵ ساڵی رابردوو جیاوازی هەیە، لەبەرنامەی وەزارەتماندایە ئاستی هاوكاری و یارمەتییەكان زیاتر بكات بۆنموونە ئێستاكە زیاتر لە 500 پرۆژەی پەلەوەرمان هەیە بەڵام یەك لەسەر سێیان بەرهەمیان نییە و پێویستیان بەیارمەتی و پاڵپشتیكردن هەیە حكومەت نزیكەی 12 ملیۆن دۆلاری بۆ تەرخانكردوون بەڵام كێشەكانیان تا ئێستا چارەسەر نەكراوەو قازانجەكان بۆ خاوەن پرۆژەكان نییە بۆ ئەو بازرگانانەیە كە بازرگانی پێوە دەكات، بۆیە لە 70% پێداویستی پەلەوەر لەدەرەوەی هەرێم دێت ..
لەوەڵامی پرسیارێكی گوڵاندا كە تاچ رادەیەك توانراوە سوود لە بۆچوون و پێشنیاری مامۆستایانی ئەكادیمی وەرگیراوە؛ راوێژگاری ئابووری لەوەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاو گووتی: دەرگای وەزارەت لەبەردەم هەموو پێشنیارو بۆچوونێكدا كراوەیە ، بەڵام تاكو ئێستا مامۆستاكانی كۆلێژی كشتوكاڵ نازانم چی پرۆژەو بۆچوونێكی زانستی و پراكتیكییان پێشكەش كردووە؟ .
چارەسەركردنی كێشەكە
مێژووی وێرانكردنی گوندەكانی كوردستان و راگواستنی دانیشتوانەكانی لەلایەن رژێمی بەعسەوە زیانی گەورەی گەیاندە كەرتەكە، دواتر بەهەڵە بەڕێوەبردنی نەتەوە یەكگرتووەكان و هێنانی بەلێشاوی خۆراك و كەرەستەی پێویست لەدەرەوەی وڵات ئەوەندەی تر زیانی گەیاندە كشتوكاڵ، ئەمڕۆ ژمارەی دانیشتووان زیادبووەو پێداویستییەكانیشیان روو لەزیادبوونە، بەڵام كشتوكاڵ لەبازنەیەكی داخراوی لاوازی و دواكەوتوویی دەربازی نەبووە، لەم ڕوانگەیەوە چارەسەركردنی كێشەكە پێویستی بەهەنگاوی نوێی وا هەیە، نوێخوازی لە عەقڵییەت و شێوازی كاری لێبكەوێتەوە، پێویستە خۆمان لە هۆكاری كەوتنەوەی كێشەكەو هەڵەكان نەدزینەوە، كاتی ئەوەهاتووە هەموو سەرچاوەكان بخەینەكار لەپێناو بەرزكردنەوەی توانای بەرهەمهێنانی كشتوكاڵی و گەیشتن بەئاستی كێبركێكردنی بەرهەمی بیانی..
پۆلێنی كێشەی كەرتی كشتوكاڵ:
• بەرووبوومی رووەكی.
• بەرووبوومی ئاژەڵی .
• ئاودێری و بەنداوەكان .
• ریزبەندی پێشەوەی ئەو وەزارەت و دامودەزگاو رێكخراوانەی پێوەندیدارن بەكەرتی كشتوكاڵ:
یەكەم وەزارەت وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاوەو لێپرسراوێتی یەكەمیشی لە ئەستۆیە . دواتر وەزارەتەكانی( دارایی- بازرگانی و پیشەسازی- شارەوانی و گەشتوگوزار - پلاندانان - ..)، دەستەی وەبەرهێنان، پارێزگارەكان، سەندیكاكانی ئەندیازاران و هونەریە كشتوكاڵی و بەیتەرییەو كۆمەڵەكانی پەلەوەرو بەخێوكردنی ماسی و هەنگەوانانی كوردستان و ئابووریناسی و یەكێتی جوتیارانی كوردستان و دەیان رێكخراوی تری كۆمەڵگای مەدەنی و ژوورە پیشەسازی و بازرگانییەكان ..).
دكتۆر ئەنوەر ئەحمەد عەبدوڵڵا پسپۆرو شارەزا لەبواری پەرەپێدانی بەردەوام:
پلانی ستراتیژی كشتوكاڵ وەڵامی پرسیارێكی گرنگی نەداوەتەوە، كە چۆن پلانەكە جێبەجێ دەكرێت؟
ئیبراهیم قەساب راوێژكاری ئابووری لە وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاو:
تا ئێستا عەقڵییەتی بیزنسكارانی كورد فێرنەبوون وەبەرهێنان لە كشتوكاڵدا بكەن
پلانی ستراتیژی كەرتی كشتوكاڵ لەهەرێمی كوردستان
كابینەی پێشووی حكومەت داڕێژەری پلانی ستراتیژییەتی كەرتی كشتوكاڵی هەرێمەكەی بەڵام بواری بۆ نەڕەخسا بچێتە بواری جێبەجێكردنەوە، چونكە لەكۆتاییەكانی تەمەنی كابینەی پێشوو پلانە ستراتیژییەكە داڕێژرا، ئەم پلانە چەندین ئامانجانەی هەیە كە پێویستە لەماوەی 5 ساڵدا جێبەجێ بكرێت لەوانە:
(بەرهەمهێنانی 500 هەزار تەن گەنم و 660 هەزار تەن سەوزەو 98هەزارتەن گۆشتی مریشك و 75 هەزار تەن رۆنی شلی رووەكی و 200 هەزار تەن گۆشتی سوورو 400ملیۆن لیتر شیرو250 هەزارتەن میوەو 50 هەزار تەن نۆك و 10هەزار تەن نیسك و 1ملیۆن و 200 هەزار تەن هەنگوین 6 ملیۆن و 700 هەزار تەن گۆشتی ماسی و تا تەملیككردنی زەویی جووتیاران و كۆنترۆڵكردنی پەتا كشتوكاڵییەكان و نوێكردنەوەی لە 50%ی ئامێرە كشتوكاڵییەكان و دروستكردنی 650 پرۆژەی ئاودێری بچووك و 15 پرۆژەی ئاودێری گەورەو 500 بۆندو دامەزراندنی 30 كارگەی پیشەسازی تایبەت بە بەرووبوومە كشتوكاڵییەكان ..تاد) جێی ئاماژەپێدانە نزیكەی دوو ساڵ تێپەڕیوە بەسەر داڕشتنەوەی پلانە ستراتیژیەكە.