نەوت..گەورەترین كارتە بەدەست كوردەوە بۆ پێشخـــــــــستنی كیانەكەی
پرۆسەی نەوت و گازی سروشتی لەكوردستاندا پێوەندی هەیە بەسەروەری هەرێمەكەوەو بۆتە پرۆژەیەكی نیشتمانی گرنگ، ئەمەش مافێكی سروشتی و ئاساییەو لەچوارچێوەیەی دەوڵەتێكی نوێی فیدراڵیدا ئەو مافە دەستوورییە بەهەرێمی فیدرالی كوردستان دراوە، گرنگی ئەم پرۆسەیە لەوەدا دەردەكەوێت كەچی تر ئابووری كوردستان وابەستەو بگرە پاشكەوتەی ئابووری حكومەتی ناوەندیی نابێت، ئابوورییەكی ناوەند كە گیرۆدەی كۆمەڵێك كێشەو گرفتی نائارامی و گەندەڵی و ناشەفافییەت بووەتەوە،بیروئایدیۆلۆژیای بلۆكبەندو كۆن بەسەریدا زاڵن، بۆیە ئابووری كوردستان پێویستی بە هەنگاوی خێراو بووێرانە هەبوو، ئەوەبوو نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی كابینەی پێشووی حكومەتی هەرێمی كوردستان دركی بەو گرفتە كرد و بەسیاسەتێكی سەركەوتووانەو راست و دروستەوە توانی هەنگاو بەرەو سەربەخۆیی وزە بنێت، بۆ یەكەمین جار لەمێژووی هەرێمەكەدا بووینە خاوەنی پێترۆڵ و گازی سروشتی، تەنانەت هەنگاو بەرەو دامەزرانی پاڵاوتگەی پێترۆلی بچووك و گەورە نرا، ئەمەجگە لەوەی بەسامانی گازی سروشتی كوردستان دوو گەورە وێستگەی گازیی چەمچەماڵ و هەولێر بۆ بەرهەمهێنانی كارەبا خرایەگەڕو ماوەكانی پێدانی كارەبا بەهاووڵاتییان لە دوو كاتژمێرەوە بۆ 16-18 كاتژمێر زیادیكرد، چیتر بۆ بەرهەمهێنانی كارەبا و بەدەستهێنانی گازوائیل پشت بە بەغدا نابەسترێت، تەنانەت كوردستان كەوتە بەردەم پرۆژەیەكی ستراتیژی جیهانی گرنگەوە ئەویش (پرۆژەی هێڵی لوولەكێشی ناباكۆ) یە كە بەیەكێك لەهەرە پرۆژە گرنگەكانی ئەوروپاو جیهان دادەنرێت و هەرێمی كوردستان بەوڵاتانی ئەوروپای پێشكەوتوو دەبەستێتەوە دوای ئەوەی زیادەی بەرهەمهێنانی پێترۆل لەڕێگای لوولەكێشەوە بۆتوركیاو لەوێشەوە بۆئەوروپا رەوانە دەكرێت، بەمەش دەستكەوتێكی گەورە بۆ كوردستان و عێراق بەدەست دەهێنرێت، لەلایەكی ترەوە لەئاكامی ناردنە دەرەوەی نەوتی خاو لەلوولەكێشەكانی عێراقەوە ئاستی بەرهەمهێنان و ناردنە دەرەوەی پێترۆلی عێراقی زیادیكرد، بە دەرهێنان و ناردنە دەرەوەی پێترۆلی كوردستان كەوتە سەر نەخشەی دابینكردنی وزە لە جیهاندا، سەرەڕای بەردەوامبوونی دژایەتییە نێوخۆییەكانی عێراق لەدەرهێنان و ناردنە دەرەوەی پێترۆل، بەڵام ئەم هەنگاوە بوێرانەیە بووە بناغەیەك بۆ سەركەوتنی حكومەت و بەهێزبوونی پێگەی ئابووری هەرێمەكە، لەدوا دیداری نێچیرڤان بارزانی جێگری سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان بۆ رۆژنامەی ئاوێنە لەتەوەرێكی قسەكانیدا باسی لە رۆڵی نەوت كرد لەپەرەپێدانی هەرێمەكەو وتی: ((ئەمڕۆ گەورەترین كارت بەدەست كوردەوە بۆ پێشخستنی كیانەكەی نەوتە، گەرچی جێگای داخە حكومەتی هەرێمی كوردستان لەئاست ئەم كێشەیەدا یەكگرتوو نەبوو، یەك سیاسەت و یەك قسەیان نەبوو..)).
جێگری پارتی دیموكراتی كوردستان لەم قسەیەیدا ویستی تەئكید لەگرنگی ئەو دەستكەوتە بكات كە دەست كورد كەوتووە ئەویش سامانی ستراتیژی نەوتە، بۆیە پێویستە لەسەر ئەو سیاسەتەی دەرهێنان و پەرەپێدانی پیشەسازی نەوت بەردەوام بین، ئەم سیاسەتە بوو وای لە حكومەتی ناوەندی بەغداو وەزارەتی پێترۆلی عێراق كرد بەناچاری مامەڵە لەگەڵ ئەم واقیعە نوێیە بكەن دوای ئەوەی هەڕەشەكانی بەغدا بەرامبەر كۆمپانیا بیانییەكانی پێترۆل هیچ كاریگەرییەكی ئەوتۆی نەبوو، چونكە بەپێی بڕگە یاساییەكانی دەستوور مافی هەرێمەكانە بەدوای كێڵگە پێترۆلییەكان بگەڕێن و پیشەسازی پێترۆلی بۆ پێشەوە ببەن و هاوكار بن لەبەرزكردنەوەی ئاستی بەرهەمهێنانی پێترۆل، مادام داهاتی ناردنە دەرەوەی پێترۆل دەچێتەوە سندووقی داهاتی پێترۆلی عێراقی و لەخزمەتی هاووڵاتییاندا خەرج دەكرێت و بۆ دابینكردنی كارەبایە.دەرهێنان و ناردنە دەرەوەی پێترۆلی كوردستان ئەزموونێكی نوێی عێراقێكە كە لەسەرەتای هەنگاونانە بەرەو فیدرالییەت و جیاكردنەوەی ئەرك و مافەكانی هەرێمەكان و ناوەند، تەنانەت پرسی پێترۆل تێكەڵ بەبەرژەوەندی و یاساو رێنماییە جیهانییەكان بووەو ناكرێت بەدەر لەیاسا نێودەوڵەتییەكانەوە مامەڵە لەگەڵ ئەو پرسە بكرێت هەر ئەمەش بوو وای لە سەرۆكی پێشووی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەكابینەی پێنجەمدا كرد كە پێش ئەوەی یاسای نەوت و گازی سروشتی ببردرێتە بەردەم پەرلەمان یاساكە خرایە بەردەم ژمارەیەكی بەرچاو لە پسپۆران و شارەزایانی جیهانی بواری نەوتی خاو، تاوەكو بتوانرێت ئەو یاسایەی ئێمە لەگەڵ یاسا جیهانییەكان یەكبگرێتەوە، چونكە یاسایەك بەدەر لەو یاساو پرەنسیپانە كەس مامەڵەی لەگەڵ ناكات، تۆ بزانە گەورە كۆمپانیا جیهانییەكان بەستراونەتەوە بەبۆرسەو یاساو رێنمایی باج و چاودێری دارایی وڵاتانی خۆیان و بگرە رێنمایی و راسپاردەكانی گەورە بۆرسە جیهانییەكانەوە، ئەو كۆمپانیانە ناتوانن سەرمایەی خۆیان بشارنەوە چونكە دەبنە ئامانجێك بۆ راوەدوونان و چاودێری دارایی توندی وڵاتەكانیانەوە تاوەكو لەباج خۆیان نەدزنەوە ئەو باجەی كە بواری مامەڵەكردن و قسەكردنی لەسەر نییەو هەموو هاووڵاتییەك و كۆمپانیاو پرۆژەیەك دەبێت پابەندی پێدانی باج بن، واتە یاساكانی وڵاتانی گەورە كۆمپانیاكانی بواری پێترۆل كە ئێستا لەكوردستان كار دەكات وڵاتەكانیان ڕێگا نادەن لەگەندەڵیدا تێوەبگلێن. مەسەلەی نەوت لە عێراق و كوردستانیش بە دوو ئاراستە دەڕوات :( لە لایەك سیاسەتی نێودەوڵەتی كە كۆمەڵێك بەرژەوەندی لەخۆ دەگرێت لە لایەكی ترەوە بەرژەوەندی ناوخۆیی دەسەڵاتە سیاسی و پارتە فەرمانڕەواكانی ناو گۆڕەپانی سیاسی عێراق، لە ئابووری نەوت دا كڕیار تەحەكوم بە فرۆشیاردەكات ئەمەش پێچەوانەی زۆر بوارە، سیاسەتەكانی دەرهێنان و بەرهەمهێنان و فرۆشتن لە لایەن گەورە كۆمپانیا جیهانییەكانەوە دادەڕێژرێت.
وەزیری سامانە سروشتییەكانی هەرێم لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەنووسیدا ئاماژەی بەو مافە دەستوورییەی كوردستان كرد لەناردنە دەرەوەی نەوتی خاو بەڵام ئەوەشی پشتڕاست كردەوە كە لەكاتی ئێستادا بەهیچ شێوەیەك پێترۆل رەوانەی دەرەوە ناكرێت، وەزیری سامانە سروشتییەكانی هەرێمی كوردستان ئەوەشی راگەیاند ئەوەی ئێستا دەبرێتە دەرەوە نەوتی رەشە كە لەكوردستان بازاڕی نییەو بەتووندی ئەو هەواڵانەشی رەتكردەوە كەباس لەناشەفافییەت و ناروونی لە پێترۆل و داهاتەكەی دەكرێت ..
سەبارەت بەگازی سروشتی كە دۆزینەوەو دەرهێنان و سوود وەرگرتن لەو سامانە گرنگە بۆ رووناككردنەوەی ماڵەكان بەیەكێك لەهەرە دەستكەوتە گەورەكانی كابینەی پێشووی حكومەتی هەرێمی كوردستان دادەنرێت وەزیری سامانە سروشتییەكان وتی : پێشتر لەباوەڕی كەسدا نەبوو گازی سروشتی بەو شێوەیە لەهەرێمی كوردستاندا هەبێت و لەبەگەڕخستنی دوو گەورە وێستگەی گازی بۆ بەرهەمهێنانی كارەبا بەكاری بهێنین. بەمشێوەیە بەپێی وتەكانی وەزیری سامانە سروشتییەكان ناردنە دەرەوەی نەوتی خاو تەنیا 4 مانگی خایاندوو ئەویش لەڕێگای بۆری نەوتی عێراقەوە بوو بۆ بەندەری جیهانی توركی كە سۆمۆ پارەكەی وەرگرتووە لەبەر ئەوەی پارەی بەڵێندەرەكانیان نەدا ناردنە دەرەوەی ئەو نەوتە راگیراوە.دۆسێی پێترۆل و ناردنە دەرەوەی نەوتی رەش و نەفتا قسەو باسێكی زۆری لەسەر كراو هیچ لەو بۆچوونانە نەیانتوانی لە گرنگی و ستراتیژییەتی ئەم مەسەلەیە بۆ داهاتووی كوردستان كەم بكەنەوە، گەرچی ئەزموونی كوردستان لەمبوارەدا ئەزموونێكی كورت و سەرەتایە بەڵام هەنگاوەكان جێی دڵخۆشین بەتایبەتی گەر بێتوو بە مامەڵەیەكی شەفافانە هەڵسوكەت لەگەڵ ئەو مەسەلەیە بكرێت..
پێترۆل لەهەرێمی كوردستان بۆتە پرسێكی ستراتیژی گرنگ پێویستە مامەڵەیەكی راست و دروستی وای لەگەڵدا بكرێت و وەكو پرۆژەیەكی نیشتمانی سەیر بكرێت، نەكرێتە قوربانی ململانێی سیاسی و حزبایەتییەوە بەتایبەت كە دوژمنانی گەلی كوردستان لەنێوخۆی عێراق و دەرەوە بەبەردەوام هێرش دەكەنە سەر ئەم پرسە. پێترۆل و پیشەسازی نەوتیی بەبنەمای بەهێزبوونی ژێرخانی ئابووری كوردستان دادەنرێت و سەرەتای ڕێگاشە بۆ بەدەستهێنانی تەواوی سەربەخۆیی وزەو سووتەمەنی لەهەرێمەكەدا، واتە دەربازبوون لەگەورەترین گرفت و ئاستەنگی بەردەم پێشكەوتنی ئابووری هەرێمەكە كەئەویش «پاشكەوتەیی ئابوورییە»، ئەم ئاستەنگە بەیەكێك لەو گرفتە بنەڕەتییانە دادەنرێت كە یەخەی ئابووری هەرێمەكەی گرتووەو كەرتەكانی بۆ دواوە پاشەكشە پێ كردووە، ئەوەتا لەسایەی هێنانە دەرەوەی گازی سروشتی و نەوتی رەش توانرا پشت بەكارەبای نیشتمانی ببەسترێت، كە پێشتر نزیكەی 200 مێگاوات كارەبا لەحكومەتی ناوەندییەوە بۆ هەرێمەكە دەهات و دواتر بۆ 30 مێگاوات كەمبووەوەو ئێستاكە سفر مێگاوات كارەبا لەتۆڕی كارەبای بەغداوە بۆ كوردستان دێت، لەگەڵ ئەوەش دا لەهەرێمی كوردستان 16-18 كاتژمێر كارەبا هەیەو زیاتر لە 1200 مێگاوات كارەبا بەرهەم دەهێنرێت كەچی لەشارەكانی تری عێراق بەبەغداوە تەنیا رۆژانە 2 كاتژمێر كارەبا هەیە، واتە پێترۆل و گازی كوردستان هاوكێشەكانی پێچەوانە كردووەتەوە، هەر ئەمەشە وای لە سەلام قورەیش راوێژكار لەحكومەتی عێراقی فیدرال كردووە ستایشی هەوڵەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بكات و بگرە هەنگاوەكانی حكومەتی هەرێمی كەلەبواری پەرەپێدانی نەوت ناوێتی بەسەركەوتوو ناوبرد، ناوبراو ئومێدیشی خواست ئەم هەنگاوانەی كوردستان پێوەندییەكانی نێوان بەغداو هەولێر پتەو بكات.
لەم مەسەلەیەدا پێمان وایە تاوەكو حكومەتی هەرێمی كوردستان لەڕێگای وەزارەتی سامانە سروشتیەكانیەوە مامەڵەیەكی شەفافانەی زیاتر لەگەڵ ئەو تەوەرەیە بكات ئەوەندە زیاتر خزمەت بە بواری ئابووری كوردستان و ئەزموونی دیموكراسی هەرێمەكە دەگەیەنێت، هاوكات ڕێگا لەهەموو لێدوانێكی چەواشەكاری و دژایەتیكردنێكی تر دەگیرێت كە بەمەبەستی تایبەتی و سیاسی دژ بەپرۆسەكەو هەرێمەكە لێرەو لەوێ دەدرێت.
ئەركی وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێمی كوردستانە وەڵامی هەموو پرسیارێك بداتەوە كە بەرامبەر بەم پرسە دەكرێت، هەروەكو چۆن ئەركی سەرشانی ئەو وەزارەتەیە بەردەوام بەدوای پرەنسیپ و میكانیزمی گونجاوو نوێدا بگەڕێت بۆ رێكخستنی گرێبەستەكان و مۆركردنی بۆندەكان و دوور كەوتنەوە لەهەموو قۆرخكاری، ئەمەش سەرەتای ڕێگا دەبێت بەرەو پێشكەوتنی كەرتی پیشەسازی پێترۆلی و وەڵامدانەوەی هەموو تۆمەت و دژایەتیكردنێك، كاتی ئەوەهاتووە پێش ئەوەی دوژمنان و هەندێك لەراگەیاندنەكانی ناوخۆ كەبەمەبەستی رێكخستن و وەڵامدانەوەی پرسیارە بێ وەڵامەكان كەوتوونەتە سەنگەری تۆمەتباركردنی ئەم هەنگاوە ستراتیژییەوە، وەزارەتی سامانە سروشتییەكان بەردەوام كۆنگرەی رۆژنامەوانی و لێدوانی هەبێت و لەبەردەم سەرجەم دانیشتووانی كوردستاندا پرۆسەكەو داهاتەكەی رابگەیەنێت و لەچۆنیەتی خەرجكردنی ئەو داهاتەش دەزگاكانی راگەیاندن ئاگادار بكرێنەوە.
راستە ئەزموون و شارەزایی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە كەرتی پێترۆلی و پیشەسازی نەوتی كەمە، تەنانەت هیچ ئەزموونێكی نوێ و هەنگاوێكی سەرەتا بێ كەموكورتی نابێت، گرنگ ئەوەیە پێش ئەوەی بچێتە مەبەستێكی دیكەوەو ببێتە دیاردەیەكی خراپ ڕێگای لێبگیرێت. ئەركی وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێمی كوردستانە زیاتر بۆ هاووڵاتییانی كوردستان لەبۆندو ناوەڕۆكی گرێبەستەكان روون بكاتەوە چونكە بەردەوام هێزێكی نەیار بۆ دژایەتی كردن لە پێناوی تەنیاو تەنیا دژبووندا هەروەها دوژمنانێكی دەرەوەی ئەم هەرێمە هەن لەكاری ئەوەدان دەستكەوتەكان بكەنە شكست، بۆیە نابێت ئەو دەرفەتە لەدەست بدەین كە كلیلی بەهێزبوونی ئابووری كوردستان و پێگە جیهانییەكەی لەدەستماندایەو پێویستە مامەڵەیەكی راست و دروستی بەپێی پێوەرە جیهانییەكان لەگەڵدا بكەین تاوەكو لەڕێگای نەوتەوە جارێكی تر گوندەكان و خاكی كوردستان نەسووتێنرێت، پێترۆل و گازی كوردستان بكرێتە سەرەتای ڕێگا بەرەو پەرەپێدانی ئابووری و پێشكەوتنی كۆمەڵگاو بەهێزبوونی پێگەی هەرێمەكە لەسەر نەخشەی جیهانی. نەوت و ستراتیژییەتی وەبەرهێنانی لە عێراق تێكەڵ بە بەرژەوەندی نێودەوڵەتیی و كارتی سیاسی بووە و كاركردنیش لەم گەمەیەدا دیبلۆماسییەت و ماندووبوونێكی زۆری دەوێت، ئەمە تەنیا ڕێگایەكە بەرەو گەشەكردن و بەرزبوونەوەی داهات و پەرەپێدانی ئابووری.