ئەم هونەرمەندە كوردە دوای سێ قۆناغی كۆچ، بۆ دوایین جار لە ویلایەتەكانی یەكگرتووی ئەمریكادا گیرسایەوە. فەلاح شوان لە شاری كەركووك لە باشووری كوردستان لەدایك بووە. لە ساڵانی هەشتای سەدەی رابردوو لە پاڵ چەند قوتابییەكی دیكەی شارەكەی، پەیمانگای هونەرە جوانەكانی سلێمانیی تەواو كرد. ئەم هونەرمەندە دوای تەواوكردنی خوێندن، خولیای هونەری ریالیزم بوو، هەوڵی دا لە داستان و ئەدەبی زارەكیی نەتەوەكەی بە گشتی، بابەت بچنێتەوە و تێكەڵ بە هونەری نیگاری بكات.
ئا/ تاریق كارێزی
دوای تەواوكردنی خوێندن، ئەگەرچی فەلاح شوان لە یەكەمین هەنگاوی كاركردنیدا بوو، بەڵام بە پشتبەستن بە پاشخانێكی دەوڵەمەند لە ئەدەبیاتی گێڕانەوە، توانیی كاری باش بكات كە لە باری دیدەییەوە فیگەری بەرجەستەی ئەو داستان و چیرۆكانەی لەبەر دەستدا بوون، بەتایبەت جلوبەرگی كوردی و كەرەستەی هەمەجۆری نێوماڵی كوردەواری، ئەم شتانەش بۆ ئەو كانگایەكی لە بن نەهاتووی بابەت و جوانی بوون. رەنگە لە هەمووشی گرنگتر ئەوە بێت كە ئەو وەك پرۆژەیەكی كار لە كەلەپووری نەتەوەكەی خۆی دەڕاونی. جا گۆڕینی گوتاری بیستراو بە گوتاری بینراو، پاشان گەڵاڵەكردنی ئەو گوتارە لە فۆرمێكی بەرزی ستاتیكی، ئەمە هەنگاوێك بوو لە لای ئەم هونەرمەندە لاوە و جێی خۆی گرت. هەرچەندە كۆكردنەوەی تابلۆكانی ئەو كاتی ئەم هونەرمەندە كەبەرهەمی سی ساڵ بەر لەئێستای ئەون، رەنگە كارێكی زەحمەت بێت، بەڵام ئەو زەحمەتییە لە بایەخ و گرنگیی ئەو تابلۆیانەی كەم ناكاتەوە، نەمازە كە ئەو بەرهەمانە دەستپێكی كاری ئەون.
ئەو وەرچەرخانە دراماتیكییانەی بە سەر باشووری كوردستاندا هاتن، رۆژگارێكیان هێنایەپێش كە ئەو شارەی فەلاح چاوی تێدا هەڵێنابوو بۆ ژیان، لە ساڵی 1991دا یەك تاكە كەسی تێدا نەما. ئەوە یەكەمین كۆچی فەلاح و ماڵباتەكەشی بوو بەرەو ناوچەی ئازادی ژێر دەسەڵاتی پێشمەرگە. ئەمەیان لە چوارچێوەی كۆچێكی ناچاری و دەستەجەمعیی نەتەوەیەكدا بوو. فەلاح لە پای بڵاوكردنەوەی كاریكارتێرێك لە رۆژنامەیەكی رۆژانەی باشووری كوردستاندا، لە سەرەتای نەوەدەكانی سەدەی رابردوودا، ناچار بوو بۆ دووەمین جار بەرەو سووریا كۆچ بكات. لەوێشەوە لە پاش كردنەوەی پیشانگا و بەشداریكردنی لە چەند نمایشێكی هاوبەشدا، وەك پەنابەر لە ویلایەتەكانی یەكگرتووی ئەمریكادا وەرگیرا. ئەو وەك مامۆستای هونەر كاری كردووە. دوای ئەوەی دەچێتە ئەمریكاش، لە زانكۆ پەیمانگای هونەرە جوانەكانی نیویۆرك (New York University Institute of Fine Arts)دا خوێندوویەتی، ئێستاش لە شاری كۆلۆمبوس لە ویلایەتی (ئۆهایۆ)دا نیشتەجێیە.
لە دوایین تابلۆكانی ئەم هونەرمەندەدا، گۆڕانێكی ریشەیی لە ستایل و بەكار هێنانی رەنگ، تەنانەت لە فۆرم و داڕشتنیشدا بەدی دەكرێت. لەم رووەوە لە هونەرمەند دەپرسین ئەم گۆڕانەی ئەتمۆسفیری تابلۆ لەبەر چی؟
فەلاح شوان دەڵێ: گۆڕان لە بواری هونەردا كارێكی ئاساییە، ئەزموون و تەمەن، واتە زۆر بینین كاری خۆی لە جوانبینی و تێفكرین و چێژ وەرگرتن و هەڵبژاردن دەكات. واتە كاتێك كە كۆمەڵێكی دیاریكراو لە بژاردەت هەبێت، بێگومان لەبازنەی بژاردەكانت ستاتیكات گەشە دەكات، تا بازنەكەت فراوانتر بێت، لق و پۆپی گەشەی فراوانترو سەوزتر دەبێت. هەروەها منیش پاش خوێندن و گەڕانێكی زۆر لە جیهانی شێوەكاری، گەیشتمە ئەوەی كارێك بكەم كە لەلای خۆم جوانە، هەرچەندە دەوروبەر زۆر رازی نین و كارە كۆنەكانیان پێ باشە، بەڵام لە كۆتاییدا دەبێت گوزارشت لە جوانبینیی خۆت بكەیت. ئاسان نییە لەو نێوانەدا بمێنیتەوە، خەڵك و خۆت رازی بكەیت. هەرچەندە ئەمە بووەتە مۆتەكەیەك و یەخەی من بەرنادات، زۆر هەوڵ دەدەم ئەو باڵانسە رابگرم، بە هیوام بتوانم.
فەلاح مرۆڤێكی رۆژهەڵاتییەو لە یەكێ لە وڵاتانی هەرە پێشكەوتووی جیهاندا دەژی كە بە بەشێك لە رۆژاوا دادەندرێت. پرسیاری لێ دەكەین، ئاخۆ جیاوازیی رۆژهەڵات و رۆژاوا لە رووی هونەری شێوەكارییەوە دەبێ چی بێت؟
ئەو هونەرمەندە كوردە تاراوگەنشینە بەرسڤ دەداتەوە و دەڵێ: هونەر لە هێڵە گشتییەكەیدا بابەتێكی مرۆڤ دۆستی و جوانبینی و جوانیی پەخشكردنی جیهانییە، لە سەرتاسەری جیهاندا هونەرێك نابینیت بانگەشە بۆ كوشتن و دزی و بەد رەوشتی بكات و ئەم شتە دزێوانە بە جوانی پیشان بدات. لەم چەمكەوە جیاوازی لە نێوان رۆژهەڵات و رۆژاوادا نابینین، بەڵام لە فۆرم و لە كەڵچەر و جوانبینی، جیاوازیی زۆر هەیە. بۆ نموونە، لە تابلۆی هونەرمەندێكی رۆژهەڵاتدا هێڵ پانتاییەكی گەورەی هەیە، پاشان رەنگی زەق و نەخش و مەوداكان واتە قووڵیی رەهەندەكان، سیماكانی رۆژهەڵاتییانە بە ئاسانی لەو خاڵ و توخمانەی پێشوودا دەردەكەون. لە تابلۆی هونەرمەندێكی رۆژاواییدا پانتایی رەنگ زاڵە و كەمتر هێڵ دەردەكەوێت. رەنگەكانیش تەماوین و جیهانی خۆڵەمێشی و كۆمەڵە رەنگێكی سارد و ساكار باون و رەهەندەكانی قووڵایی كەمتر دیارن.
هونەرمەند فەلاح شوان دەشڵێ: ئەو رەگەزانەی باسم كردن هەندێكن لە خەسڵەت و سیمای گشتیی هونەر لە رۆژهەڵات و رۆژاوادا، كەم و زۆر بەدی دەكرێن، هەر وەك چۆن هونەری ئەفریقی بە رەنگی زەق و نەخشی گەورەی رووەك و زیندەوەرانی دەناسرێتەوە، روخسارەكانیش تەشیلەیین. هەڵبەت ئەم فیگەرانە نەگۆڕ و چەسپاو نین، بەتایبەتی لەم سەردەمەدا كە تەنانەت قوتابخانەكانی هونەریش كەس گوێ بە یاسا و رێساكانیان نادات و هونەرمەندانی هەواداری ئەوانیش هێندە پێگیر و پەیوەستیان نابن. ئەمڕۆ، رۆژی ستایلە، رۆژی تایبەتمەندیی هونەرمەندە، كەس بە هیچ چوارچێوەیەكەوە پابەند نییە. لە كەڵچەری هەموو دنیا سوود ببینە، دەست بۆ هەر شتێك ببەو سوودی لێ ببینە، تەنانەت لە خۆڵ و خاشاكیش دەتوانی سوود ببینی، سنوورەكان بەرانبەر بە جوانی تێك شكاون، بە بێ پاشخان و رۆشنبیرییەكی هونەری تۆ ناتوانی درك بە جوانی بكەیت. كەواتە بۆ ئەوەی جوانییەكی تازە پیشان بدەیت، دەبێت رێز لە بینین و هزری خۆت بگریت، دەبێت لە شتی باو دەربچیت، گەر وا نەبێت لە بازنەی دووبارەبوونەوە دەرباز نابیت.