تاریق كارێزی
مرۆڤ كە گیاندارێكی ئەفرێنەرە، كەڵەكەبوونی ئەفراندن و داهێنانی ئەو، شارستانیەتی لێ كەوتەوە. ئەگەرچی شارستانیەت بە پێی شوێن و كات، هەمەڕەنگییەكی زۆری تێدایە، بەڵام خاڵێكی بە تینی هاوبەش، تێكڕای ئەو هەمەڕەنگییەی شارستانیەت كۆدەكاتەوە. جوانی (ستاتیكا) لە نێو هەموو شارستانیەتەكاندا رەگەز و توخمێكی ئامادەیە. ئەمەیە خاڵە هاوبەشە بەتینەكە. شارستانیەتێك نییە كوێر و نابینا، بەڵكوو هونەر، بینایی و چاوی هەموو شارستانیەتێك بووە.
لە نێو دنیای جوانی و هونەریشدا، هونەری شێوەكاری و تەرزەكانی، ئامادە بوونێكی باڵای لە هەموو رواڵەتێكی شارستانیدا هەیە. تەنانەت هونەر بووە بە كاراترین توخمێك بۆ پیشان دانی شكۆی دێرینی شارستانیەتەكانی جیهان. لە رێی هونەری تەلارسازی و نیگار و پەیكەرەوە، مرۆڤ تێ دەگات فیرعەونی چ شارستانیەتێكی باڵایان هەبووە. هەمان پێوەر دەرهەق بە هەموو شارستانیەتێكی دی دروستە. ئامادە بوونی هونەر تەنیا لە ئاست شارستانیەتی رابردوودا قەتیس نییە، بەڵكوو سیمای هەر شارێكی مۆدێرن، ناشی و ناحەز و نەگونجاوە، ئەگەر هونەر خۆی تێدا نەنوێنێ. خۆ ئەگەر وردتر بچینە نێو دنیای جوانییەوە، ئەو راستییەمان دێتە پێش، كە بەڵێ هەرچەندی هونەری تەلارسازی جوانی و ستاتیكای هونەری تێدا بەرجەستە بێت، بەڵام ئەم هونەرە هەردەم وابەستە بە جۆرێك لە ریتمی ئەندازە و خواستی كردەییانەی ژیان و رەمەكە، نەك ئەوەی بەدەم عەشقی جوانی و كەماڵەوە بچێت. ئەوەی زیاتر بە دەم خواستی جواندۆستی و جوانخوازی و هەستی ستاتیكاییانەی مرۆڤەوە بێت، هونەری شێوەكارییە، لە نێویشیدا بەتایبەتی هونەری پەیكەر و نیگار و سیرامیك، لە پاش ئەوان هونەرەیلی لاوەكیی شێوەكاری دێن.
ئەو وڵاتانەی كەوتوونەتە سەر رێچكەی پێشكەوتن و لە ریزی پێشەوەی كاروانی شارستانیەتی سەردەمدان، بایەخێكی تایبەت و شایستە بە هونەری شێوەكاری دەدەن. بایەخ دان بە هونەری شێوەكاری، بە دیوێكدا خواستێكی كەماڵانەیە، كە هەر دوای تێر كردنی خواستەكانی رەمەك، مرۆڤ دەكەوێتە سەر باری پەیدۆز كردنی جوانی و كەماڵ. هەر شتێكیش بچێتە بازنەی جوانی و كەماڵەوە، بە جۆرێك لە جۆرەكان هونەرئاراییە. دەكرێ بڵێین، ئەو جوانییەی مرۆڤ تەنانەت لە هەڵبژاردنی رەنگ و دیزانی جل و بەرگی خۆشی، هەوڵی بۆ دەدات، ئەویش لە دنیای هونەر دوور نییە. ئیدی دەكرێ بەرەو هەموو كونج و كەلەبەرێكی ژیان، بە ورد و درشتیدا شۆڕ ببینەوە، لەم شۆڕ بوونەوەیەشدا، وردەكاریی هونەر لە هەموو شوێن و كاتێكدا بەدی دەكەین. هەڵبەت، هونەرێك هەیە باڵایە، بەدەم خواستی ئەفرێنەرانە و خەیاڵ و ئەندێشەی مرۆڤەوە دێت، ئەو تەرزە هونەرە بە هونەری جوان(*) ناسراوە. ئەو هەڵگری جوانی و واتایە، وەك گوتاری دیدەیی و دەقی جوان و ستاتیكی دێتەپێش. واتە بەرهەمی ستاتیكییە.
قسەی هەستەوەر لێرە بە دواوە، لە ئاستانەی ئەم هونەرانەوە، هونەرەیلی جوانەوە دەست پێ دەكات. قسە كردنمان بە باری رەخنەدا نییە، هێندەی كە پێمان وایە دۆخێك لە وڵاتی ئێمە، لە كوردستاندا لە ئارادایە، كە هەژارییەكی كوشندە لە باری هونەری شێوەكاری بەدی دەكرێت. پێی ناوێ بە دوای پاساودا بگەڕێین. ئەم هەژارییە زادەی هەلومەرجی وڵاتێكە، كە گەلەكەی لە تێكۆشانێكی سەرسەختانەدایە بۆ بەدەست هێنانی ئازادی و سەربەخۆیی. خۆ رەنگە ئەو تێكۆشانەش تەنیا هۆكاری ئەم هەژارییەی دنیای ستاتیكامان نەبێت، بەڵكوو كەلتووری هونەردۆستی لە ئاستی جڤاكیشدا كزە، تا ئێستا لە نێو جڤاكی كوردەواریدا، هونەری شێوەكاری هێندە بە ئاست و چاوێكی بڵند تەماشا ناكرێت، یان وردتر بڵێین، بە دیوێكی دیكەدا، رەنگە ئەم هونەرە وەك بەرهەم و كاڵایەكی ستاتیكا و كەماڵ، لە ئاستی خواست و پێویستدا نەبێت. بۆ بە گوڕهێنان و بەگەڕخستنی بوارەكە، پێموایە دانانی پلان و بەرنامەڕێژی لە بواری پەروەردە و كەلتوور و میدیا، رەنگدانەوەی ئەرێنیی دەبێت، بۆ بەدی هێنانی وەرچەرخانێك لە بواری ئامادە بوونی هونەر لە ژیانی خەڵكی كوردستان، هەروەها لە رواڵەتەكانی ئاوەدانی و شارستانیانەی جوگرافیای نیشتەجێ بوونی وڵاتمان.
ئەم هەژارییەی ئێستا هەیە، رەنگدانەوەی هزر و بیری مرۆڤی كورد نییە. بڕوانە ئامادە بوونی فراوان و باڵای هونەری ستران و مووزیك، شایی و هەڵپەڕكێ لە ژیانی مرۆڤی كوردستانیدا. ئەوە دەیسەلمێنێ، كە هەستی جوانخوازانە و ویستی حەز بە ستاتیكا لە لای مرۆڤی كوردستانی لە ئاستێكی باڵادایە. لەگەڵ ئەوەشدا رەوشەكە پەیوەست بە هونەری شێوەكاری نەك وا ناڵێ، بەڵكوو وێنەیەكی نیمچە پێچەوانە پیشان دەدات. بێ لەو دوو فاكتەرەی پێشتر وەك هۆكاری ئەو هەژارییە ئاماژەمان پێ دان، ئێمە ناكرێ فاكتەری باوەڕیش فەرامۆش بكەین. ئەمیش سێبەری خۆی بە سەر كەشەكەدا كشاندووە. ئەمڕۆ لە كوردستانی باشووردا، دوو كۆلێژ و دە پەیمانگای هونەرەیلی جوان هەن، لە هەر هەموویاندا بەشی شێوەكاری هەیە. ئەو بەشەش لە هەموو بەشەكانی دیكەی ئەو كۆلیژ و پەیمانگایانە، ژمارەیەكی زیاتر لە خوێندكاران وەردەگرن. ئەمە سەرەتایەكی باشە بۆ بڵاو كردنەوەی هونەری شێوەكاری و برەودان بە هونەری شێوەكاری و پێگەیاندنی شەیدا و بەهرەدار و مریدانی ئەم بوارە. هەڵبەت ئەمەیان هەنگاوێكی بەرایی و لە هەمان كاتدا بنچینەییشە. لە پاڵ ئەوەشدا، دەبێ كار بۆ نزیك كردنەوەی هونەری شێوەكاری لە هەموو كایەكانی ژیانی خەڵكی كوردستان بكرێت. ئەو بیابانەی ستاتیكا كە ئێستا ئێمە تێیدا دەژین، بەستەڵەكێكی سامناكە، دەبێ تێكی بشكێنین. زۆر پێویستە لە هەر شەقام و گۆڕەپان و چوارڕیان و گەڕەكێك، لە هەر شار و شارۆچكەیەكی ئەم وڵاتەدا، پەیكەر و دیواربەند هەبێت. ئامادە بوونی هونەر لە ژیانی رۆژانەمان خواستێكی ژیان و ژیارە، ناكرێ چی دێ لێی بێ بەهرە بین.

*دەستەواژەی(هونەرە جوانەكان) هەڵەیە، راستەكەی هونەری جوان، یان هونەرانی جوانە. ئەگەر بمانەوێ بە دروستی بنووسین، نابێ بڵێین پەیمانگای هونەرە جوانەكان، ئەم ناوە لاساییكردنەوەی زمانی عەرەبییە، كە لەگەڵ دەستووری زمانی كوردیدا وێك نایەتەوە. دروست ئەوەیە بڵێین پەیمانگا (كۆلیژ)ی هونەری جوان، یان هونەرانی جوان، یان هونەرەیلی جوان.