ڤیگۆتسکی ئەو پێی وابوو کە ستایش و پاداشت دەتوانێت لەو کارلێکە مانادارانە کەم بکاتەوە.
ستایش و پاداشت بە شێوەیەکی باو لە پەروەردەدا بۆ پاڵنانی خوێندکاران بەکاردەهێنرێت، بەڵام ئەم ستراتیژیانە دەتوانن دەرئەنجامە نەرێنییەکانی نەخوازراویان هەبێت. کتێبی کاریگەری سزای پاداشت (1993)ی ئۆڵد ئەلف، تەحەدای ئەو باوەڕە ئاساییە دەکات کە پاداشتی دەرەکی پاڵنەر پەروەردە دەکات. کارەکانی کە لەلایەن تیۆری دیاریکردنی چارەنووس (SDT) لەلایەن دەروونناسەکان ئێدوارد دیزی و ڕیچارد ڕایان پشتگیری دەکرێت، دەڵێت پاداشت دەتوانێت پاڵنەرە ناوەکییەکان کەم بکاتەوە و پرۆسەی فێربوون بشێوێنێت.

تاکەکان بە شێوەیەکی سروشتی بەهۆی پێویستییەکانی سەربەخۆیی، لێهاتوویی و پەیوەندییەوە پاڵنەریان بۆ دروست دەبێت. بەڵام زیادەڕەوی لە ستایشکردن یان پاداشتکردن دەتوانێت ئەم پێداویستیانە تێکبدات. کاتێک خوێندکاران ستایشی ئەدای خۆیان دەکەن، زۆرجار لە پاڵنەرێکی ناوەکییەوە دەگۆڕدرێن- فێربوون بۆ خۆشی تێگەیشتن- بۆ پاڵنەرێکی دەرەکی، بەدوای پاداشتی وەک نمرەکان یان ستایشکردندا دەگەڕێن. ئەمەش توانای بەشداریکردنیان لەگەڵ مادەکەدا لە پێناو خۆیدا تێکدەدات، ئەمەش دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی پاڵنەرەکانی درێژخایەن و خراپتربوونی دەرئەنجامەکانی فێربوون.
هەرچەندە ستایش و پاداشتەکان ڕەنگە قازانجی کورتخایەن بەدەستبهێنن، وەک زیادکردنی تەواوکردنی ئەرکەکان، بەڵام زۆرجار بە تێچووی بەشداریکردن و شارەزایی قووڵتر دێن. لەوانەیە خوێندکاران سەرنجیان لەسەر بەدەستهێنانی پاداشت بێت نەک شارەزابوون لە مادەکە. ئەمەش دیدێکی مامەڵەیی بۆ فێربوون دروست دەکات، کەمکردنەوەی ئەو خۆشی و کنجکاوییەی کە دەبێتە هۆی گەشەکردنی درێژخایەنی ئەکادیمی.
بە جێگیری بیربکەرەوە و دوور بکەوەرەوە لە هەوڵدان:زۆر پشتبەستن بە ستایش، بە تایبەت بۆ سیفەتە زگماکیەکانی وەک زیرەکی، دەتوانێت بیرکردنەوەیەکی جێگیر پەروەردە بکات، وەک کارۆل دویک لێکۆڵینەوەی لەسەر کردووە. کاتێک بە خوێندکاران دەوترێت کە "زیرەکن"، لەوانەیە خۆیان لە ئەرکە چالاکەکان بەدوور بگرن لە ترسی شکست. ئەم ترسە ڕێگری دەکات لە توانای هەوڵدانیان و سەیرکردنی فێربوون وەک ڕێگایەک بۆ باشتربوون. بەڵام بیرکردنەوەی گەشەکردن هەوڵ و کۆڵنەدان پەروەردە دەکات، ئەمەش دەبێتە هۆی گەشەکردنی فیکری زیاتر.

 
ستراتیژەکان بۆ پەروەردەکردنی پاڵنەرە ناوەکییەکان
بۆ کەمکردنەوەی زیانەکانی ستایش و پاداشت، پەروەردەکاران دەتوانن سەرنجیان لەسەر ئەو ستراتیژیانە بێت کە پاڵنەرە ناوەکییەکان بەرەوپێش دەبەن:
1. پێشکەشکردنی فیدباکێکی مانادار: لەبری ستایشی گشتی، فیدباکێکی بنیاتنەر پێشکەش بکە کە جەخت لەسەر هەوڵ و ستراتیژییەکان بکاتەوە.
2. هاندانی خۆهەڵسەنگاندن و بیرکردنەوە: ڕێگە بە خوێندکاران بدە کارەکانیان هەڵسەنگێنن و ئامانجەکان دابنێن و بیر لە فێربوونیان بکەنەوە.
3. ستایشی پرۆسێس-ئاڕاستەکراو بەکاربهێنە: ستایشی هەوڵ و پرۆسەی فێربوون بکە نەک دەرئەنجامەکان.
4- بەرەوپێشبردنی ژینگەیەکی سەنتەری فێربوون: دروستکردنی کلتورێک کە فێربوون و شارەزابوون ئامانجی سەرەکی بن نەک ئەنجامدان.
5. وردە وردە پاداشتەکان کەم بکەرەوە: پشتبەستن بە پاداشتی دەرەکی کەم بکەرەوە لە هەمان کاتدا دەرفەتەکان بۆ سەربەخۆیی و پاڵنەرە ناوەکییەکان زیاد دەکەیت.
6. پەروەردەی فێربوونی هاوبەش: هاندانی هاوکاری هاوتاکان، گواستنەوەی سەرنج لە ستایشکردنی تاکەکەسی و بەرەو دەستکەوتی بەکۆمەڵ.
7. تەرکیز لەسەر گونجاندن: وانەکان دابڕێژە کە پەنجە بخەنە سەر گونجاندی سروشتی خوێندکاران و خۆشەویستی فێربوون پەروەردە دەکەن.
8. پشتیوانی گەشەسەندنی سۆزداری: پەیوەندییەکی بەهێز و پشتیوانی دروست بکە کە خوێندکاران هەست بە بەهایەکی زۆر بکەن بۆ هەوڵەکانیان، نەک تەنها دەستکەوتەکانیان.

گواستنەوە لە پاڵنەرێکی دەرەکییەوە بۆ پاڵنەرێکی ناوەکی پێویستی بە ڕێبازێکی بیرکراوە هەیە. بە جەختکردنەوە لەسەر فیدباک و سەربەخۆیی و بیرکردنەوە، پەروەردەکاران دەتوانن ژینگەیەک بچێنن کە خوێندکاران بەهۆی کنجکاوی و گەشەکردنی خۆیانەوە پاڵنەریان بۆ دروست بکرێت، خۆیان لە تەڵەکانی ستایش و پاداشت بەدوور بگرن. ئەمەش یارمەتی پەروەردەکردنی خۆشەویستی تەواوی ژیان دەدات بۆ فێربوون و پاڵنەرێکی سەربەخۆ.

 

 

مامۆستایی ڕاهێنه‌ر
ب.په‌روه‌رده‌ی ناوه‌ندی هه‌ولێر