شەڕی مووچە: ئامرازێکی بەغدا دژی هەرێمی کوردستان:

شەڕی مووچە: ئامرازێکی بەغدا دژی هەرێمی کوردستان:

پەیوەندی دارایی نێوان حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان پڕ بووە لە گرژی، بەتایبەتی لەدوای بڕینی بودجەی هەرێمی کوردستان لە ٢٠١٤ لەلایەن بەغداوە. بڕیاری ڕاگرتنی پارە و مووچە، وەک تاکتیکێکی حکومەتی ناوەندی بوو لە ستراتیژی حکومەتە یەک لەدوی یەکەکانی بەغدا، بە سوود وەرگرتن لە فشارە داراییەکان بۆ ئەوەی کۆنتڕۆڵکردنی سیاسەتی مەرکەزییەت بەسەر هەرێمی کوردستاندا بسەپێنێت. ئەم شەڕی بوودجە و مووچە تایبەتمەندییەکی بەردەوامی سیاسەتی عێراق بەرامبەر حکومەتی هەرێم بووە، لە قۆناغەکانی ناسەقامگیری و ململانێی سیاسیدا پەرەی سەندووە، هاتنی داعش دابەزینی نرخی نەوت ئەوەندەی دیکەی دۆخی دارایی هەرێمی کوردستان خراپترکرد. چونکە دەبوو حکومەت لە لایەک مووچەی
کەرتی گشتی دابین بکات، مەترسییەکانی داعش لەبەرچاوبگیرێن و ئەویش بودجەیەکی دەوێت، بۆ وەستاندنیان. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا حکومەت خۆڕاگرانەی ئەو دۆخەی تێپەڕاند. پاڵەوانانی نیشتیمان (پێشمەرگە) بەرامبەر جەندرمەکانی داعش وەستان و ئەفسانەی داعشیان تێکشکاند.

بیانووی بەغدا و بڕینی بودجەی هەرێمی کوردستان: ڕەگ و ڕیشەی شەڕی مووچە دەگەڕێتەوە بۆ بۆ ساڵی ٢٠١٤، کە لەو ماوەیەدا حکومەتی فیدراڵی عێراق هەرێمی کوردستانی تۆمەتبار کرد بە هەناردەکردنی نەوتی سەربەخۆ، بەبێ ڕەزامەندی بەغدا. لە بەرامبەردا بەغدا تۆڵەی کردەوە و پشکی هەرێمی کوردستانی لە بودجەی نیشتمانی بڕی، کە بودجەی گرنگی بۆ مووچەی کەرتی گشتی لە خۆگرتبوو. ئەم هەنگاوەی نووری مالیکی، سەرۆکوەزیرانی ئەوکاتە، گەمارۆیەکی ئابوری بوو، بۆ لاوازکردنی هەرێمی کوردستان و سەرکردایەتی سیاسی کورد. ئەمەش سەرەتای ناکۆکییەکی دارایی درێژخایەن بوو کە دیمەنی سیاسی و ئابووری هەرێم و بەغدای گوڕی، بۆ ناکۆکی بوودجە و مووچە تا ئێستاش بەردەوامە،

شەڕی دارایی وەک ئامرازێکی سیاسی:
لەو کاتەوە حکومەتە یەک لە دوای یەکەکان لە بەغدا ڕێوشوێنە داراییەکان وەک ئامرازێکی سەرەکی بۆ دووپاتکردنەوەی کۆنترۆڵی هەرێمی کوردستان بەکارهێناوە. بەغدا بە ڕاگرتنی مووچە و تەرخانکردنی بودجە هەوڵی داوە کە داواکاری کورد بۆ سەربەخۆیی زیاتر سنووردار بکات و حکومەتی هەرێم ناچار بکات پابەندی ڕێنماییە فیدراڵیەکان بێت. ئەم تاکتیکە نەک هەر دووبەرەکی سیاسی قوڵتر کردۆتەوە بەڵکو دۆخێکی ئابووری بۆ هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستان دروست کردووە. بەتایبەت فەرمانبەرانی کەرتی گشتی، کە بەشێکی بەرچاو لە هێزی کار لە حکومەتی هەرێم پێکدەهێنن، قورسایی ئەو ناکۆکییە داراییانەیان لە ئەستۆ گرتووە، زۆرجار ڕووبەڕووی چەند مانگێک دواکەوتنی مووچە یان بەشێکی مووچە دەبنەوە.

هاوکات ئەم وەستانە بودجەیە بووەتە ئامرازێک بۆ ئەوەی بەغدا داوای ئیمتیاز لە حکومەتی هەرێم بکات، وەک ڕادەستکردنی کۆنترۆڵی داهاتی نەوتی و نانەوتی، ئەم داواکاریانە تایبەتمەندییەکی دووبارەبووەوەی دانوستانەکانی نێوان هەردوو حکومەت بووە، فشارە داراییەکان بەردەوام وەکو موزایەدەیەک لەلایەن حکومەتی ناوەندییەوە بەکاردەهێنرێن.

کاریگەری لەسەر هەرێمی کوردستان:
دەرئەنجامەکانی شەڕی داعش قووڵ بوون. لە ڕووی ئابوورییەوە، حکومەتی هەرێم لە نێوان هەڵاوسانی نرخی نەوت و نەبوونی ڕێڕەوی داهاتی هەمەچەشن و ڕاگرتنی پارەی بودجە، کێشەیەکی زۆری هەبووە بۆ پاراستنی سەقامگیری. کەرتی گشتی کە بنەمای ئابووری هەرێمە، بەهۆی دواکەوتنی مووچەوە پەککەوتووە، ئەمەش بووەتە هۆی ناڕەزایەتی گشتی و لەدەستدانی متمانە بە توانای حکومەتی هەرێم بۆ بەڕێوەبردنی کاریگەر. لە ڕووی سیاسییەوە، فشارە داراییە بەردەوامەکان، درزەکانی ناو کوتلە سیاسییە کوردییەکانی ئاشکرا کردووە، لایەنە جیاوازەکان بانگەشە بۆ ڕێبازی جیاواز دەکەن بۆ پەیوەندییەکان لەگەڵ بەغدا.
جگە لەوەش قەیرانی مووچە پەیوەندییەکانی نێوان سەرکردایەتی کورد حکومەتی بەغدای لاوازکردووە، ئەمەش ئاراستەی دانوستانەکانی گۆڕیوە لەبری جێبەجێکردنی ماددەی (١٤٠) ناوچە کێشە لەسەرەکان، داوکاری بەس تەنیا بووەتە مووچە. ئەمەش کەش و هەوایەکی ناجێگیری لە ناوخۆی هەرێمی کوردستان دروست کردووە. سەرەڕای ئەم تەحەددایانە، حکومەتی هەرێم بە بڕوای خۆی ماوەتەوە بۆ پاڵنانی سەربەخۆیی زیاتر و کۆنترۆڵکردنی سەرچاوەکانی، تەنانەت لە کاتێکدا کە هێڵی دارایی وەک بەهێزترین ئامرازی بەغدا لەم ململانێیە بەردەوامەدا دەمێنێتەوە.
شەڕی مووچەی بەغدا دژ بە هەرێمی کوردستان. لە ساڵی ٢٠١٤ەوە ئەم وەستانە داراییە پەرەی سەندووە و بووەتە ستراتیژێکی درێژخایەن لەلایەن بەغداوە بۆ لاوازکردنی هەرێمی کوردستان و خواستەکانی کورد بۆ سەربەخۆیی. لە هەمان کاتدا لاوازکردنی حکومەتی هەرێم لە ڕووی ئابوورییەوە، ئامانجی حکومەتە یەک لەدوای یەکەکانی بەغدایە. لە کاتێکدا عێراق بەردەوامە لە دابەشکردنی مووچەخۆرانی خۆی، بێ دواکەوتن، بەڵام بە ئامانج بەبیانووی جۆراجۆر مووچەی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستانی بڕیوە.

Top